Τις τελευταίες ημέρες έχουμε γίνει μάρτυρες μιας τεράστιας καταστροφής στη χώρα μας με πολλές περιοχές να παραδίδονται στις φλόγες. Ο άνθρωπος νιώθει τόσο αδύναμος σε τέτοιες στιγμές καθώς από τη μια απειλείται η ζωή και η σωματική ακεραιότητα τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του και από την άλλη η περιουσία του και το περιβάλλον.
Οι άνθρωποι που υπέστησαν αυτό το τραυματικό γεγονός βρίσκονται σε κατάσταση σοκ, μουδιασμένοι, προσπαθώντας να συνειδητοποιήσουν τι έχει συμβεί. Θα βιώσουν μετατραυματικό στρες και θα χρειαστεί αρκετός χρόνος για να μπορέσουν να το ξεπεράσουν και να επανέλθουν στους ρυθμούς της καθημερινότητάς τους. Πολλοί όμως έχουν ένα επιπλέον βάρος και ευθύνη, να αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους… Τα παιδιά τους που ήταν παρόντες σε αυτή την καταστροφή, που έζησαν και είδαν αυτές τις εφιαλτικές εικόνες.
Η Μετατραυματική Διαταραχή Στρες αποτελεί μια ψυχική διαταραχή κατά την οποία το άτομο βίωσε, ήταν μάρτυρας ή βρέθηκε αντιμέτωπο με ένα γεγονός στο οποίο υπήρξε πραγματικός ή επαπειλούμενος θάνατος ή σοβαρός τραυματισμός ή απειλή της σωματικής ακεραιότητας είτε του εαυτού του είτε άλλων. Το άτομο «απαντά» με έντονο φόβο, αίσθημα αβοήθητου ή τρόμο ενώ τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν αποδιοργανωμένη ή διεγερτική συμπεριφορά.
Στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατακλύζονται από εικόνες από τα διάφορα πύρινα μέτωπα, με όλη την Ελλάδα να βρίσκεται συντονισμένη για να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Εικόνες που ξεπερνούν κάθε φαντασία.. Σπίτια να παραδίδονται στις φλόγες, τους ανθρώπους να ξεχύνονται στους δρόμους οργισμένοι και φοβισμένοι έχοντας αφήσει πίσω του τα πάντα, από τη μια στιγμή στην άλλη τη φωτιά να φουντώνει και τους πυροσβέστες και τους εθελοντές να δίνουν μάχη άνιση για να καταφέρουν να σώσουν όσα περισσότερα μπορούν. Κανείς δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος.
Πώς πρέπει όμως να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά που παρακολουθούν όλες αυτές τις εικόνες και κατακλύζονται από φόβο και απορία; Απορία για το τι συνέβη, τι απέγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και φόβο για το ενδεχόμενο να βρεθούν και τα ίδια στην κατάσταση αυτή, να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το σπίτι τους ή να χωριστούν από την οικογένειά τους; Πως πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα παιδιά που βίωσαν αυτό το τραυματικό γεγονός, εκτέθηκαν στην πυρκαγιά και ένιωσαν να απειλείται η ζωή τους και η οικογένειά τους;
Τα παιδιά που εκτέθηκαν και ήταν παρόντα στην πυρκαγιά, βίωσαν το γεγονός αυτό ως απειλή και κατακλύστηκαν από αισθήματα αβεβαιότητας, απελπισίας και απόγνωσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις, νιώθεις ανήμπορος και αδύναμος να ανταπεξέλθεις. Ειδικά τα παιδιά, εκτίθενται σε εικόνες τραυματικές που θα τα στιγματίσουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Συνήθως τα παιδιά βιώνουν μετατραυματικό στρες και οι συνήθεις αντιδράσεις τους είναι οι παρακάτω:
- Αναβίωση του τραυματικού γεγονότος
- Αποφυγή των ερεθισμάτων που θυμίζουν το γεγονός ή της τοποθεσίας όπου έλαβε χώρα το γεγονός
- Αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα
- Συμπτώματα αυξημένης διεγερσιμότητας – σωματικές ενοχλήσεις, υπερδιέγερση και υπερεγρήγορση, προβλήματα ύπνου
- Αλλαγές στις διαπροσωπικές σχέσεις
Μετά από ένα τέτοιο τραυματικό γεγονός, παρεισφρέουν στο παιδί επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή όνειρα που σχετίζονται με το γεγονός αλλά και όλες οι εικόνες στις οποίες ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Έτσι, οποιοδήποτε ερέθισμα – οπτικό, οσφρητικό ή ηχητικό – παραπέμπει στο γεγονός αυτό, το οδηγεί στο να το αναβιώνει. Μάλιστα, αρκετές φορές μπορεί να ανακαλείται το γεγονός σαν «flashback» ή σαν να συμβαίνει στο «εδώ και τώρα». Το παιδί ενδέχεται να χάνει την αίσθηση του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται, να βιώνει πλήρη αποδιοργάνωση και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως μη πραγματικό – αποπραγματοποίηση – ή να νιώθει ότι παρατηρεί τον εαυτό του «απ’ έξω», να έχει την αίσθηση ότι η πραγματικότητα είναι «σαν όνειρο» ή ότι το σώμα του λειτουργεί και κινείται μηχανικά σαν ρομπότ, έχοντας ωστόσο πλήρη έλεγχο των κινήσεων του σώματός του – αποπροσωποποίηση.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αποφεύγει οτιδήποτε μπορεί να παραπέμπει στο γεγονός αυτό και να πυροδοτεί τις αναμνήσεις του. Αποφεύγεις σκέψεις, συναισθήματα ή συζητήσεις καθώς και δραστηριότητες, τόπους ή άτομα που μπορεί να προκαλέσουν ανάκληση του τραύματος. Έτσι απομονώνεται και αποξενώνεται από τους άλλους και αποσύρεται στον εαυτό του. Μπορεί να αρνείται να βγει από το σπίτι ή να συναναστραφεί με κόσμο ενώ παρουσιάζει συναισθηματικές διακυμάνσεις. Κατακλύζεται από αρνητικές σκέψεις οι οποίες αφορούν τόσο τον εαυτό του όσο και τον κόσμο συνολικά. Νιώθει αδύναμο και ανήμπορο να ανταπεξέλθει και μπορεί να βιώσει αισθήματα ενοχής και αυτομομφής. Βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση και ετοιμότητα και βιώνει απροσδιόριστο άγχος στη σκέψη μιας τυχόν νέας αντίστοιχης απειλής. Αυτό επιφέρει δυσκολίες στον ύπνο του αλλά και ξεσπάσματα θυμού και κλάματος. Μπορεί να εκδηλώνει και σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, πόνο στην κοιλιά ή έντονη κόπωση.
Όμως δεν πρέπει να υποτιμάμε το τραύμα που μπορεί να έχει δημιουργηθεί στα παιδιά από την έμμεση έκθεσή τους σε αυτές τις καταστροφικές εικόνες, μέσω των ΜΜΕ ή του διαδικτύου που αναμεταδίδουν τα γεγονότα. Οι γονείς θα πρέπει να διαχειριστούν αρκετά λεπτά το ζήτημα αυτό, να μην τρομοκρατηθούν και να αποπνέουν σιγουριά και ασφάλεια στα παιδιά τους.
- Αρχικά, θα πρέπει να περιορίσετε την έκθεση των παιδιών στις εικόνες και τις λεπτομερείς περιγραφές και συζητήσεις αναφορικά με αυτό το γεγονός.
- Προσπαθήστε να μην προβάλλετε έκδηλα τα δικά σας συναισθήματα μπροστά στα παιδιά και να φαίνεστε ψύχραιμοι. Έχοντας μια πιο πλήρη εικόνα των γεγονότων, οι ενήλικες μπορεί να εκδηλώσουν το θυμό, την αγωνία και το φόβο τους, δημιουργώντας όμως κατά αυτό τον τρόπο ακόμη μεγαλύτερη ανασφάλεια, αβεβαιότητα και φόβο στα παιδιά.
- Θα πρέπει τα παιδιά σας να αισθάνονται άνετα να εκφράσουν τις απορίες και να σας θέσουν τα ερωτήματά τους, καθώς και να εκφράσουν τα συναισθήματα που τους προξένησε η κατάσταση αυτή.
- Θα πρέπει να προβάλλετε περισσότερο την πλευρά που δημιουργεί ασφάλεια στα παιδιά και πως υπάρχει πλάνο δράσης από την πολιτεία, δηλαδή να τονίσετε τις προσπάθειες που γίνονται από όλους τους φορείς και τους εθελοντές, πως όλη η κοινωνία είναι ενωμένη σε αυτό το γεγονός και πως πρόκειται για μια κατάσταση προσωρινή που θα λάβει αίσιο τέλος. Έτσι, θα μειωθούν τα αισθήματα αβεβαιότητας στα παιδιά και η αίσθηση του αβοήθητου και θα αντικατασταθούν από αισθήματα ελπίδας.
- Προσπαθήστε να εξηγήσετε στα παιδιά τη σημασία της συλλογικής προσπάθειας και της αλληλεγγύης σε τέτοιες περιπτώσεις και συμμετέχετε μαζί τους στη συλλογή ειδών πρώτης ανάγκης και την παροχή βοήθειας σε ζώα.
Το σίγουρο είναι πως και στις δύο περιπτώσεις, τα παιδιά χρειάζονται υποστήριξη προκειμένου να καταφέρουν να ξεπεράσουν το τραύμα που έχει δημιουργηθεί. Τέτοιες καταστάσεις απαιτούν πολύ μεγάλα ψυχικά αποθέματα. Οι γονείς πρέπει να βρίσκονται δίπλα στα παιδιά τους καθώς η έκθεση, είτε άμεση είτε έμμεση, σε τέτοιου μεγέθους καταστροφή μπορεί να χαραχθεί στη μνήμη τους και να τους αφήσει αρκετά κατάλοιπα στη μετέπειτα ζωή τους. Να παροτρύνουν τα παιδιά τους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να προσπαθήσουν να αφουγκραστούν τις ανάγκες τους, να παρατηρούν τις αντιδράσεις τους και να τους παρέχουν συναισθηματική στήριξη, ασφάλεια και σταθερότητα και την ελπίδα πως θα είναι πάντα δίπλα τους και όλα θα πάνε καλά.
Ονομάζομαι Πωλίνα Ζέρβα και είμαι πτυχιούχος του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Η έρευνά μου ήταν πάνω στον τομέα της Ψυχολογίας της Υγείας και συγκεκριμένα σε γυναίκες με καρκίνο μαστού. Έχω παρακολουθήσει το Πρόγραμμα Ψυχιατρικής Κλινικής Ενηλίκων στο Γενικό Νοσοκομείο Αττικής “Σισμανόγλειο” και είμαι κάτοχος πιστοποιήσεων και σεμιναρίων στην ανάλυση της συμπεριφοράς, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην θετική ψυχολογία, στην ψυχιατροδικαστική και ψυχοπαθολογία. Έχω εργαστεί σε δομή παιδιών και εφήβων με συμπτωματολογία όπως αγχώδεις διαταραχές, φοβίες, διαταραχές προσωπικότητας, σωματόμορφες διαταραχές, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής και ψυχώσεις και έχω πραγματοποιήσει ομιλίες σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών “Δρομοκαΐτειο”. Είμαι μέλος της ομάδας του CSI Institute, όπου συμμετέχω με τη συγγραφή άρθρων, στη γραμμή υποστήριξης καθώς και σε εκπαιδευτικές δράσεις και σεμινάρια.