Πώς έχουν αλλάξει οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε;

Μετάφραση 

Οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με την ευρέως γνωστή τους μορφή, είναι πλέον 15 ετών. Γεννήθηκαν με την εισαγωγή της προσωποποιημένης ροής ειδήσεων του Facebook το 2009 και έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε στο διαδίκτυο.

Μόνο φέτος, κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο προσπάθησαν να περιορίσουν τις επιπτώσεις του επιβλαβούς περιεχομένου και της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – επιπτώσεις που ενισχύονται από τους αλγόριθμους.

Στη Βραζιλία, οι αρχές απαγόρευσαν προσωρινά το X, παλαιότερα γνωστό ως Twitter, μέχρι που η πλατφόρμα συμφώνησε να διορίσει έναν νομικό εκπρόσωπο στη χώρα και να μπλοκάρει μια λίστα λογαριασμών που οι αρχές κατηγόρησαν ότι αμφισβητούν τη νομιμότητα των τελευταίων εκλογών της χώρας.

Παράλληλα, η ΕΕ εισήγαγε νέους κανόνες που απειλούν με πρόστιμο 6% του τζίρου τις εταιρείες τεχνολογίας και με αναστολή τους, εάν αποτύχουν να αποτρέψουν την παρέμβαση στις εκλογές στις πλατφόρμες τους.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένας νέος νόμος για την ασφάλεια στο διαδίκτυο στοχεύει στο να υποχρεώσει τις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων να κάνουν τον έλεγχο του περιεχομένου πιο αυστηρό.

Αντίστοιχα στις ΗΠΑ, μια προτεινόμενη νομοθεσία θα μπορούσε να απαγορεύσει το TikTok εάν η εφαρμογή δεν πωληθεί από τη μητρική της εταιρεία στην Κίνα.

Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν κατηγορίες ότι περιορίζουν την ελευθερία του λόγου και παρεμβαίνουν στις αρχές του διαδικτύου, όπως αυτές τέθηκαν στα πρώτα του χρόνια.

Ο Adam Candeub είναι καθηγητής νομικής και πρώην σύμβουλος του  Trump, ο οποίος περιγράφει τον εαυτό του ως απόλυτο υποστηρικτή της ελευθερίας του λόγου.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι «πολωτικά, διασπαστικά, αγενή, δεν εξυψώνουν – νομίζω ότι είναι ένας απαίσιος τρόπος για να γίνει δημόσιος διάλογος». «Αλλά η εναλλακτική λύση, την οποία νομίζω ότι προωθούν πολλές κυβερνήσεις, είναι να τα κάνουν ένα εργαλείο κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου, και αυτό το βρίσκω φρικτό.»

Ο καθηγητής Candeub πιστεύει ότι, εκτός εάν «υπάρχει σαφής και παρών κίνδυνος» από το περιεχόμενο, «η καλύτερη προσέγγιση είναι μια αγορά ιδεών και η ανοιχτότητα προς διαφορετικές απόψεις».

Τα όρια του ψηφιακού περιβάλλοντος

Η ιδέα μιας «αγοράς ιδεών» ενισχύει την αντίληψη ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν ένα ισότιμο πεδίο, όπου όλες οι φωνές μπορούν να ακουστούν εξίσου. Όταν ανέλαβε το X το 2022, ο Elon Musk δήλωσε ότι θεωρεί την πλατφόρμα ως μια «ψηφιακή πλατεία».

Αλλά μήπως αυτό παραβλέπει τον ρόλο των αλγορίθμων;

Σύμφωνα με την Αμερικανίδα δικηγόρο και λέκτορα διεθνών υποθέσεων του Πανεπιστημίου Yale, Asha Rangappa, ο Musk «αγνοεί μερικές σημαντικές διαφορές μεταξύ της παραδοσιακής πλατείας και της ψηφιακής: η αφαίρεση όλων των περιορισμών στο περιεχόμενο χωρίς να λαμβάνονται υπόψη αυτές οι διαφορές θα έβλαπτε τον δημοκρατικό διάλογο, παρά θα τον ενίσχυε».

Η έννοια της «αγοράς ιδεών» εισήχθη σε μια υπόθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στις αρχές του 20ού αιώνα και, σύμφωνα με την Rangappa, «βασίζεται στην αρχή ότι οι ιδέες πρέπει να ανταγωνίζονται μεταξύ τους χωρίς κυβερνητική παρέμβαση». Ωστόσο, ισχυρίζεται ότι «το πρόβλημα είναι πως πλατφόρμες όπως το Twitter δεν μοιάζουν καθόλου με μια πραγματική δημόσια πλατεία».

Αντίθετα, υποστηρίζει η Rangappa, «τα χαρακτηριστικά των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης δεν επιτρέπουν έναν ελεύθερο και δίκαιο ανταγωνισμό ιδεών από την αρχή… η ‘αξία’ μιας ιδέας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αντανακλά το πόσο καλή είναι, αλλά είναι προϊόν του αλγορίθμου της πλατφόρμας».

Η εξέλιξη των αλγορίθμων

Οι αλγόριθμοι μπορούν να παρακολουθούν τη συμπεριφορά μας και να καθορίζουν τι βλέπουν εκατομμύρια χρήστες όταν συνδέονται – και για ορισμένους, είναι οι αλγόριθμοι που έχουν διαταράξει την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών, η οποία ήταν δυνατή όταν το διαδίκτυο δημιουργήθηκε αρχικά.

«Στα πρώτα χρόνια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πράγματι λειτουργούσαν ως μια ψηφιακή δημόσια σφαίρα, όπου η ομιλία κυκλοφορούσε ελεύθερα», λένε στο BBC οι καθηγητές του Business School του Πανεπιστημίου του Σίδνεϋ, Kai Riemer και Sandra Peter.

Ωστόσο, «οι αλγόριθμοι στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων έχουν θεμελιωδώς αναδιαμορφώσει τη φύση της ελεύθερης έκφρασης, όχι απαραίτητα περιορίζοντας το τι μπορεί να ειπωθεί, αλλά καθορίζοντας ποιος βλέπει ποιο περιεχόμενο», υποστηρίζουν οι καθηγητές Riemer και Peter, των οποίων η έρευνα εξετάζει γιατί πρέπει να επανεξετάσουμε την ελευθερία του λόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Αντί οι ιδέες να ανταγωνίζονται ελεύθερα με βάση την αξία τους, οι αλγόριθμοι ενισχύουν ή καταστέλλουν την εμβέλεια των μηνυμάτων… εισάγοντας μια άνευ προηγουμένου μορφή παρέμβασης στην ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών που συχνά παραβλέπεται.»

Το Facebook είναι ένας από τους πρωτοπόρους των αλγορίθμων προτάσεων στα κοινωνικά δίκτυα, και με εκτιμώμενα τρία δισεκατομμύρια χρήστες, η ροή του είναι ίσως μία από τις μεγαλύτερες.

Όταν η πλατφόρμα εισήγαγε έναν αλγόριθμο κατάταξης, βασισμένο στα δεδομένα των χρηστών, πριν από 15 χρόνια, αντί να βλέπουν αναρτήσεις με χρονολογική σειρά, οι άνθρωποι έβλεπαν αυτό που το Facebook ήθελε να βλέπουν.

Με βάση τις αλληλεπιδράσεις σε κάθε ανάρτηση, αυτό έθετε σε προτεραιότητα τις αναρτήσεις που αφορούσαν αμφιλεγόμενα θέματα, καθώς αυτές συγκέντρωναν τη μεγαλύτερη αλληλεπίδραση.

Διαμόρφωση του λόγου μας

Επειδή οι αμφιλεγόμενες αναρτήσεις είναι πιο πιθανό να επιβραβευθούν από τους αλγόριθμους, υπάρχει η πιθανότητα οι ακραίες πολιτικές απόψεις να υπερεκπροσωπούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αντί για ελεύθερα και ανοιχτά δημόσια φόρουμ, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν ένα παραμορφωμένο και εντυπωσιακό είδωλο της κοινής γνώμης, το οποίο υπερβάλλει τις διαφωνίες και καταπνίγει τις απόψεις της πλειονότητας.

Έτσι, ενώ οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κατηγορούν τις κυβερνήσεις ότι απειλούν την ελευθερία του λόγου, μήπως είναι οι αλγόριθμοι τους που μπορεί επίσης, άθελά τους, να θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία της έκφρασης;

«Οι μηχανές προτάσεων δεν αποκλείουν περιεχόμενο – αντίθετα, είναι οι κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας που περιορίζουν την ελευθερία του λόγου, σύμφωνα με τις προτιμήσεις της πλατφόρμας», λέει ο Theo Bertram, πρώην αντιπρόεδρος δημόσιας πολιτικής στο TikTok, στο BBC.

«Κάνουν οι μηχανές προτάσεων μεγάλη διαφορά σε ό,τι βλέπουμε; Ναι, απολύτως. Αλλά το αν θα πετύχεις ή θα αποτύχεις στην “αγορά προσοχής” δεν είναι το ίδιο με το αν έχεις την ελευθερία να εκφραστείς».

Όμως, η «ελευθερία του λόγου» αφορά μόνο το δικαίωμα να μιλάς ή και το δικαίωμα να ακούγεσαι;

Όπως έχει δηλώσει ο Arvind Narayanan, καθηγητής Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον: «Όταν μιλάμε διαδικτυακά – όταν μοιραζόμαστε μια σκέψη, γράφουμε ένα κείμενο, αναρτούμε μια φωτογραφία ή ένα βίντεο – ποιος θα μας ακούσει; Η απάντηση καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους αλγόριθμους».

Καθορίζοντας το κοινό για κάθε κομμάτι περιεχομένου που δημοσιεύεται, οι πλατφόρμες «διακόπτουν την άμεση σχέση μεταξύ των ομιλητών και των ακροατηρίων τους», υποστηρίζουν οι καθηγητές Riemer και Peter. «Ο λόγος πλέον δεν οργανώνεται από τον ομιλητή και το κοινό, αλλά από τους αλγόριθμους».

Αυτό, ισχυρίζονται, δεν αναγνωρίζεται στις τρέχουσες συζητήσεις για την ελευθερία του λόγου – οι οποίες επικεντρώνονται στη «πλευρά της ομιλίας». Και υποστηρίζουν ότι αυτό «παρεμβαίνει στην ελευθερία της έκφρασης με πρωτοφανείς τρόπους».

Η αλγοριθμική κοινωνία

Η εποχή μας έχει χαρακτηριστεί ως «η αλγοριθμική κοινωνία» – μια κοινωνία στην οποία, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και οι μηχανές αναζήτησης ρυθμίζουν τον λόγο με τον ίδιο τρόπο που παλαιότερα το έκαναν τα εθνικά κράτη.

Αυτό σημαίνει ότι οι απλές εγγυήσεις για την ελευθερία του λόγου στο Σύνταγμα των ΗΠΑ δεν επαρκούν πλέον, σύμφωνα με τον Jack Balkin του Πανεπιστημίου Yale: «Η Πρώτη Τροπολογία, όπως ερμηνεύεται συνήθως, είναι απλώς ανεπαρκής για να προστατεύσει την πρακτική δυνατότητα να μιλάς».

Οι καθηγητές Riemer και Peter συμφωνούν ότι ο νόμος πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. «Οι πλατφόρμες παίζουν πολύ πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του λόγου από ό,τι αναγνωρίζει ο νόμος αυτήν τη στιγμή.»

Επιπλέον, υποστηρίζουν ότι ο τρόπος με τον οποίο παρακολουθούνται οι επιβλαβείς αναρτήσεις πρέπει επίσης να αλλάξει. «Πρέπει να διευρύνουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε τη ρύθμιση της ελευθερίας του λόγου. Οι τρέχουσες συζητήσεις επικεντρώνονται στη διαχείριση περιεχομένου, παραβλέποντας το βαθύτερο ζήτημα του πώς τα επιχειρηματικά μοντέλα των πλατφορμών τους ενθαρρύνουν να διαμορφώνουν αλγοριθμικά τον λόγο.»

Αν και ο Καθηγητής Candeub είναι «απόλυτος υποστηρικτής της ελευθερίας του λόγου», είναι επίσης επιφυλακτικός για την εξουσία που συγκεντρώνουν οι πλατφόρμες, οι οποίες μπορούν να λειτουργούν ως φύλακες του λόγου μέσω κώδικα. «Θα ήταν καλό να δημοσιοποιηθούν αυτοί οι αλγόριθμοι, γιατί διαφορετικά απλώς χειραγωγούμαστε.»

Όμως οι αλγόριθμοι δεν πρόκειται να εξαφανιστούν. Όπως λέει ο Bertram, «Η διαφορά μεταξύ της πλατείας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπάρχουν δισεκατομμύρια άνθρωποι. Υπάρχει δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου στο διαδίκτυο, αλλά όχι δικαίωμα για όλους να ακουστούν εξίσου: θα χρειαζόταν μια ζωή για να δει κανείς όλα τα βίντεο του TikTok ή να διαβάσει όλα τα tweets».

Ποια είναι λοιπόν η λύση; Θα μπορούσαν μικρές τροποποιήσεις στους αλγόριθμους να καλλιεργήσουν πιο συμπεριληπτικές συνομιλίες που να μοιάζουν περισσότερο με αυτές που έχουμε πρόσωπο με πρόσωπο;

Νέες μικρότερες πλατφόρμες όπως το Bluesky προσπαθούν να δώσουν στους χρήστες έλεγχο πάνω στον αλγόριθμο που εμφανίζει το περιεχόμενο – και να επαναφέρουν τις χρονολογικές λίστες του παρελθόντος, πιστεύοντας ότι αυτό προσφέρει μια εμπειρία λιγότερο ελεγχόμενη από τους αλγόριθμους.

Ωστόσο, όπως έχει επισημάνει ο Καθηγητής Narayanan, «Οι χρονολογικές λίστες δεν είναι… ουδέτερες: υπόκεινται επίσης σε φαινόμενα όπου οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, σε δημογραφικές προκαταλήψεις και στην απρόβλεπτη φύση της διάδοσης του περιεχομένου. Δυστυχώς, δεν υπάρχει ουδέτερος τρόπος για να σχεδιαστούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».

Οι πλατφόρμες προσφέρουν μερικές εναλλακτικές στους αλγόριθμους, καθώς οι χρήστες του X μπορούν να επιλέξουν να βλέπουν περιεχόμενο μόνο από αυτούς που ακολουθούν. Και φιλτράροντας τεράστιες ποσότητες περιεχομένου, «οι μηχανές προτάσεων προσφέρουν μεγαλύτερη ποικιλία και ανακάλυψη από το να ακολουθούμε μόνο άτομα που ήδη γνωρίζουμε», υποστηρίζει ο Bertram. «Αυτό μοιάζει με το αντίθετο της περιορισμένης ελευθερίας του λόγου – είναι ένας μηχανισμός ανακάλυψης».

Μια τρίτη λύση

Σύμφωνα με τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Francis Fukuyama, «ούτε η αυτορρύθμιση των πλατφορμών, ούτε οι μορφές κρατικής ρύθμισης που έρχονται» μπορούν να λύσουν «το ζήτημα της διαδικτυακής ελευθερίας του λόγου». Αντί γι’ αυτό, προτείνει μια «τρίτη λύση».

Το «middleware» θα μπορούσε να προσφέρει στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μεγαλύτερο έλεγχο στο τι βλέπουν, με ανεξάρτητες υπηρεσίες να προσφέρουν μια μορφή επιμέλειας περιεχομένου ξεχωριστή από εκείνη που παρέχουν οι ίδιες οι πλατφόρμες. Αντί να τους τροφοδοτείται περιεχόμενο βάσει των εσωτερικών αλγορίθμων των πλατφορμών, «ένα ανταγωνιστικό οικοσύστημα παρόχων middleware … θα μπορούσε να φιλτράρει το περιεχόμενο της πλατφόρμας σύμφωνα με τις ατομικές προτιμήσεις του χρήστη», γράφει ο Fukuyama.

«Το middleware θα αποκαθιστούσε την ελευθερία επιλογής στους χρήστες, επαναφέροντας το διαδίκτυο στον πολυδιάστατο, πολυπλατφορμικό χαρακτήρα που είχε ως φιλοδοξία να αποκτήσει στη δεκαετία του 1990.»

Αν αυτό δεν υλοποιηθεί, υπάρχουν άλλοι τρόποι να βελτιώσουμε το αίσθημα ελέγχου μας όταν αλληλεπιδρούμε με αλγορίθμους. «Οι τακτικοί χρήστες του TikTok συχνά χειρίζονται με μεγάλη προσοχή τον αλγόριθμο – του δίνουν σήματα για να ενθαρρύνουν ή να αποθαρρύνουν τη μηχανή προτάσεων προς νέες ανακαλύψεις», λέει ο Bertram.

«Βλέπουν τους εαυτούς τους ως επιμελητές του αλγορίθμου. Νομίζω ότι αυτός είναι ένας χρήσιμος τρόπος να σκεφτούμε το πρόβλημα – όχι αν πρέπει να απενεργοποιήσουμε τους αλγορίθμους, αλλά πώς να εξασφαλίσουμε ότι οι χρήστες έχουν έλεγχο και επιλογές ώστε οι αλγόριθμοι να λειτουργούν προς όφελός τους.»

Φυσικά, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ότι, ακόμη κι αν επιμελούμαστε τους δικούς μας αλγόριθμους, μπορεί να παγιδευτούμε στα «ηχώ-δωμάτια» που πλήττουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και οι αλγόριθμοι ίσως να μην ακολουθήσουν τις οδηγίες μας – μια έρευνα του BBC έδειξε ότι, όταν ένας νέος προσπάθησε να χρησιμοποιήσει εργαλεία στο Instagram και στο TikTok για να δηλώσει ότι δεν τον ενδιέφερε βίαιο ή μισογυνιστικό περιεχόμενο, συνέχιζε να του προτείνεται τέτοιο περιεχόμενο.

Παρά ταύτα, υπάρχουν ενδείξεις ότι, καθώς οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ωριμάζουν, το μέλλον τους μπορεί να μην είναι στα χέρια των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών ή των πολιτικών, αλλά στα χέρια των ανθρώπων.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Gartner, μόλις το 28% των Αμερικανών δηλώνουν ότι τους αρέσει να τεκμηριώνουν δημόσια τη ζωή τους στο διαδίκτυο, έναντι 40% το 2020. Αντί γι’ αυτό, οι άνθρωποι αισθάνονται πιο άνετα σε κλειστές ομαδικές συνομιλίες με φίλους και συγγενείς, σε χώρους με μεγαλύτερη λογοδοσία και λιγότερες ανταμοιβές για σοκ και προκλήσεις.

Η Meta αναφέρει ότι ο αριθμός των φωτογραφιών που αποστέλλονται μέσω προσωπικών μηνυμάτων ξεπερνά πλέον εκείνον των φωτογραφιών που μοιράζονται δημόσια.

Πηγή:

https://www.bbc.co.uk/news/articles/cp8e4p4z97eo