Tο Νέο Νομοθετικό Πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη

Γράφει η Γεωργία Χιόνη, Δικηγόρος Παρ΄Αρείω Πάγω, LLM, MdR, ΔΝ

Η τεχνητή νοημοσύνη αναμφισβήτητα αποτελεί μία αναπτυσσόμενη τεχνολογία με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, ανοίγοντας ταυτόχρονα νέους ορίζοντες στον τομέα της δημιουργικότητας. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης βασίζονται στη λειτουργία των νευρωνικών δικτύων, η λειτουργία των οποίων διαφοροποιείται από αυτή των κλασσικών υπολογιστών, καθώς συνδυάζει τον τρόπο σκέψης του ανθρώπινου εγκεφάλου µε τον αφηρημένο μαθηματικό τρόπο σκέψης.

Στα πλαίσια αυτά, και πρωτοπορώντας νομοθετικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσφάτως θεσπίσει το πρώτο, παγκοσμίως, νομοθετικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη με έναρξη εφαρμογής του στις 2 Αυγούστου 2026, με ορισμένες από τις διατάξεις του, ωστόσο, να τίθενται σε εφαρμογή νωρίτερα, ήδη από τις 2 Φεβρουαρίου 2025¹.

Η ογκώδης, «εμβληματική νομοθεσία», όπως χαρακτηριστικά την αποκαλεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αποτελείται από 180 αιτιολογικές σκέψεις, 113 άρθρα και 13 Παραρτήματα, ενώ χωρίζεται σε 13 Κεφάλαια. Τα κεφάλαια αυτά ρυθμίζουν ζητήματα όπως οι απαγορευμένες πρακτικές στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, η ταξινόμηση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης ως υψηλού κινδύνου, οι υποχρεώσεις διαφάνειας για παρόχους και φορείς εφαρμογής ορισμένων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης  και η αρχιτεκτονική της διακυβέρνησής της².  

Ο Κανονισμός ακολουθεί μια προσέγγιση «βάσει κινδύνου», η οποία ουσιαστικά σημαίνει ότι όσο υψηλότερος είναι ο κίνδυνος πρόκλησης βλάβης στην κοινωνία, τόσο αυστηρότεροι είναι οι κανόνες και κατηγοριοποιεί τα διάφορα είδη τεχνητής νοημοσύνης ανάλογα με αυτόν³. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που παρουσιάζουν περιορισμένο μόνο κίνδυνο θα υπόκεινται σε πολύ ήπιες υποχρεώσεις διαφάνειας, ενώ τα συστήματα υψηλού κινδύνου θα αδειοδοτούνται μεν, θα υπόκεινται δε σε ένα σύνολο απαιτήσεων και υποχρεώσεων για την απόκτηση πρόσβασης στην αγορά της ΕΕ. Συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως για παράδειγμα η γνωσιακή συμπεριφορική χειραγώγηση και η κοινωνική βαθμολόγηση, θα απαγορευτούν από την ΕΕ, επειδή η επικινδυνότητά τους θεωρείται απαράδεκτη⁴. 

Επιπροσθέτως, ο νέος κανονισμός θέτει εναρμονισμένους κανόνες για την ανάπτυξη, τη χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης και την απαγόρευση διάθεσης συστημάτων στην αγορά που αποσκοπούν στη διαστρέβλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς όπου είναι πιθανό να προκληθούν σωματικές ή ψυχολογικές βλάβες, ειδικότερα, αν αφορά σε:

-Βιομετρικά συστήματα κατηγοριοποίησης που χρησιμοποιούν ευαίσθητα χαρακτηριστικά όπως πολιτικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές πεποιθήσεις, σεξουαλικός προσανατολισμός, φυλή.

-Μη στοχευμένη αποθήκευση και χρήση εικόνων προσώπων από το διαδίκτυο ή πλάνα CCTV για τη δημιουργία βάσεων δεδομένων αναγνώρισης προσώπου.

-Αναγνώριση συναισθημάτων στο χώρο εργασίας και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα.

-Κοινωνική βαθμολόγηση με βάση την κοινωνική συμπεριφορά ή τα προσωπικά χαρακτηριστικά.

-Συστήματα AI που χειραγωγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά για να παρακάμψουν την ελεύθερη βούλησή τους⁵.

Η προσέγγιση του κανονισμού είναι καθόλα ανθρωποκεντρική, θέτοντας τον άνθρωπο στο επίκεντρο, με τη δογματική επιταγή της επαρκούς διασφάλισης και του σεβασμού των δικαιωμάτων του⁶, δεδομένου ότι η εποχή της τεχνητή νοημοσύνης δεν έχει επέλθει χωρίς σοβαρούς προβληματισμούς. Ένας από αυτούς αφορά, για παράδειγμα, στην παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει τον άνθρωπο-δημιουργό και όχι την όποια δημιουργία κάποιου μηχανικού προγράμματος. Δε φαίνεται να ισχύει, όμως, το ίδιο παντού, αφού δικαστήριο στην Κίνα [Shenzhen Tencent v. Shanghai Yingxu] έκρινε ότι τα έργα που παράγονται από την τεχνητή νοημοσύνη τυγχάνουν προστασίας από την νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων⁷.

Υπάρχουν, όμως, και υποθέσεις όπου η τεχνητή νοημοσύνη βοήθησε στην εξακρίβωση παράβασης, όπως σε αυτήν που αφορούσε στην κατασκευή και πώληση απομιμήσεων παπουτσιών με κόκκινη σόλα που προστατεύονται μέσω εμπορικών σημάτων από τον οίκο μόδας Louboutin στην Ινδία. O Γάλλος σχεδιαστής προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα αναζήτησης που δημιουργήθηκαν από το ChatGPT για να αποδείξει την καθιερωμένη φήμη και το ξεχωριστό στυλ της μάρκας που αποκτήθηκε μέσα από χρόνια εκτεταμένης διαφήμισης. Το δικαστήριο της Ινδίας τον δικαίωσε επιδικάζοντας υπέρ του και 156.000 δολάρια⁸.

Είμαστε ακόμη στην απαρχή μίας τεχνολογικής εποχής που θέτει πολλά νομικά ερωτηματικά. Όταν ο Κανονισμός θα αρχίσει να εφαρμόζεται τότε μόνο θα μπορέσουν τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαπιστώσουν εάν η εφαρμογή του είναι όντως λειτουργική ή θα χρειαστούν πολλές ακόμη ρυθμίσεις, δεδομένου ότι ο κανονισμός αφορά σε ένα ιδιαιτέρως περίπλοκο θέμα, που επιδρά σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Σε κάθε, όμως, περίπτωση η αξία του Κανονισμού ως νομοθετικού κειμένου είναι μοναδική, καθώς αποτελεί ένα μονοπάτι προς την αποτελεσματική προστασία του ανθρώπου.

¹Το «AI Act», δηλαδή ο «Κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη» δημοσιεύτηκε με αριθμό 2024/1689 και πλήρη τίτλο «Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1689 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13^ης Ιουνίου 2-24 για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 300/2008, (ΕΕ) αριθ. 167/2013, (ΕΕ) αριθ. 168/2013, (ΕΕ) 2018/858, (ΕΕ) 2018/1139 και (ΕΕ) 2019/2144 και των οδηγιών 2014/90/ΕΕ, (ΕΕ) 2016/797 και (ΕΕ) 2020/1828 (κανονισμός για την τεχνητή νοημοσύνη)». https://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-24-2024-INIT/el/pdf

²https://www.lawspot.gr/nomika-nea/praxi-gia-tin-tehniti-noimosyni-dimosieythike-stin-efimerida-tis-ee-ai-act-kanonismos

³https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2024/05/21/artificial-intelligence-ai-act-council-gives-final-green-light-to-the-first-worldwide-rules-on-ai/

⁴ https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2024/05/21/artificial-intelligence-ai-act-council-gives-final-green-light-to-the-first-worldwide-rules-on-ai/

⁵https://www.europarl.europa.eu/topics/en/article/20230601STO93804/eu-ai-act-first-regulation-on-artificial-intelligence

⁶H προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης ξεκίνησε το 2018 με τη σύσταση μίας ομάδας εμπειρογνωμόνων και τη θέσπιση Κατευθυντήριων Γραμμών Δεοντολογίας (θέσπιση απαιτήσεων όπως αρχή της λογοδοσίας, διασφάλιση της ιδιωτικής ζωής) https://digital–strategy.ec.europa.eu/el/policies/expert–group–ai

⁷https://www.wipo.int/export/sites/www/about–ip/en/artificial_intelligence/conversation_ip_ai/pdf/ms_china_1_en.pdf

⁸https://www.linkedin.com/pulse/christian-louboutin-case-whether-single-colour-/