Η διαδικτυακή ρητορική μίσους, αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο έχει αναδειχθεί με την εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων και της ψηφιακής επικοινωνίας. Αυτή η μορφή επικοινωνίας περιλαμβάνει ρητορικές επιθέσεις, διακρίσεις και εκφράσεις μίσους, οι οποίες όχι μόνο υποβαθμίζουν τον διάλογο στο διαδίκτυο, αλλά επηρεάζουν και τη συνοχή των κοινωνιών, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο κλίμα πόλωσης και κοινωνικής διάσπασης. Στο παρόν άρθρο, αναλύεται η ψυχολογική διάσταση της ρητορικής μίσους μέσα από το διαδίκτυο, αλλά και οι επιπτώσεις της, συνολικά στη συνοχή του κοινωνικού γίγνεσθαι.
Η διαδικτυακή ρητορική μίσους, έχει αναδειχθεί ως ένα από τα πιο επικίνδυνα φαινόμενα στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας. Η εξάπλωσή της, ενισχύεται από την κυριαρχία του διαδικτύου ως μέσου μεταφοράς λόγου, το οποίο, παρά τις δυνατότητές του για θετική σύνδεση και ανταλλαγή πληροφοριών, παρέχει εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες για την διάδοση μίσους και προκατάληψης.
Η διαδικτυακή επικοινωνία, έχει τραπεί σε κυρίαρχο μέσο για την ανταλλαγή πληροφοριών, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και το πιο ισχυρό κανάλι για τη διάδοση της ρητορικής μίσους. Σύμφωνα με πλήθος ερευνών, το υψηλότερο ποσοστό των εκφράσεων μίσους και ρατσιστικών επιθέσεων, λαμβάνουν χώρα μέσω των κοινωνικών δικτύων, το οποίο καταδεικνύει τη σημασία του διαδικτύου ως φορέα τέτοιων επιθετικών συμπεριφορών (Pew Research Center, 2017). Οι ανώνυμοι χρήστες και η δυνατότητα άμεσης διάδοσης μηνυμάτων σε ευρύ κοινό ενισχύουν τη διάδοση του μίσους, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο επικίνδυνων αλληλεπιδράσεων.
Η ψυχολογική διάσταση της διαδικτυακής ρητορικής μίσους, περιλαμβάνει διάφορους ψυχολογικούς μηχανισμούς, που ενθαρρύνουν τη διάδοση αυτών των συμπεριφορών. Ο πρώτος από αυτούς είναι η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Η ανωνυμία, ως παράγοντος κινδύνουν, επιτρέπει στα άτομα να αισθάνονται λιγότερο υπεύθυνα για τις ενέργειες τους, μειώνοντας τη αίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης και ενισχύοντας την επιθετικότητα. Σύμφωνα με τον Ψυχολόγο John Suler (2004), αυτός ο μηχανισμός της αποσύνδεσης από τις συνέπειες των πράξεων τους, διευκολύνει την αναπαραγωγή επιθετικών και μισαλλόδοξων συμπεριφορών.
Ένας άλλος ψυχολογικός μηχανισμός είναι η αποανθρωποποίηση του άλλου. Στην περίπτωση της διαδικτυακής ρητορικής μίσους, οι χρήστες του διαδικτύου συχνά βλέπουν τα θύματα των επιθέσεων ως μη ανθρώπινα, αδιαμφισβήτητους στόχους, μειώνοντας την ενσυναίσθηση για τον πόνο που προκαλούν (Bandura, 2002). Αυτό το φαινόμενο της αποανθρωποποίησης επιτρέπει στους χρήστες να δικαιολογούν την επιθετικότητα και να βλέπουν τη συμπεριφορά τους ως λιγότερο κατακριτέα.
Επιπλέον, η διαδικτυακή ρητορική μίσους συχνά ενισχύεται μέσω της κοινωνικής επιβεβαίωσης. Όταν τα άτομα εκφράζουν μισαλλόδοξες ή προκατειλημμένες απόψεις και βρίσκουν άλλα άτομα που συμφωνούν με αυτές, δημιουργείται μια αίσθηση κοινότητας. Η κοινωνική αναγνώριση μέσα από το δίκτυο αυξάνει την ανάγκη για επιβεβαίωση και ενδυναμώνει τις ρητορικές του μίσους (Gonzalez & Schmitt, 2007). Οι διαδικτυακές κοινότητες που στηρίζονται στην επιβεβαίωση και ενίσχυση των αντιπαραθέσεων εντείνουν την πόλωση, εστιάζοντας σε αρνητικές αλληλεπιδράσεις και ενδυναμώνοντας την απόρριψη των “άλλων” ως εχθρών ή απειλών.
Οι επιπτώσεις της διαδικτυακής ρητορικής μίσους είναι σημαντικές και εκτεταμένες, επηρεάζοντας την κοινωνική συνοχή και την ψυχική υγεία των ατόμων. Όταν η μισαλλοδοξία και η επιθετικότητα επικρατούν σε έναν δημόσιο χώρο, όπως το διαδίκτυο, η εμπιστοσύνη μεταξύ των κοινωνικών ομάδων υπονομεύεται. Η ρητορική μίσους προκαλεί κοινωνικές εντάσεις και διασπά την αίσθηση κοινότητας, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα φόβου, απομόνωσης και καχυποψίας.
Οι κοινωνίες που εκτίθενται σε διαδικτυακή μισαλλοδοξία, φαίνεται να παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα κοινωνικής πόλωσης. Σύμφωνα με έρευνες του Pew Research Center (2017), η διαδικτυακή ρητορική μίσους, δυνητικά μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποστασιοποίηση μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, με αποτέλεσμα την ενίσχυση των διαχωριστικών γραμμών που υπάρχουν ήδη στην κοινωνία. Αυτό εντείνει τις συγκρούσεις και δημιουργεί ένα περιβάλλον αδυναμίας συνεργασίας, καθώς οι άνθρωποι αρχίζουν να βλέπουν τους άλλους ως εχθρούς ή ως “αντίπαλους στρατούς”, και όχι ως μέλη της ίδιας κοινωνίας.
Πέρα από τις κοινωνικές επιπτώσεις, η διαδικτυακή ρητορική μίσους έχει αρνητικές συνέπειες και στην ψυχική υγεία των θυμάτων. Τα άτομα που δέχονται επιθέσεις μέσω του διαδικτύου βιώνουν αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, ακόμη και εγκατάσταση τραύματος. Η απομάκρυνση από την κοινωνία και η απώλεια της αίσθησης ασφάλειας είναι συνήθη αποτελέσματα των θυμάτων της διαδικτυακής παρενόχλησης, κάτι που επιδρά αρνητικά στην κοινωνική τους αλληλεπίδραση και τη λειτουργικότητα τους στην πραγματική ζωή (Pew Research Center, 2017).
Για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η διαδικτυακή ρητορική μίσους, είναι κρίσιμο να αναγνωρίσουμε τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που την ενισχύουν. Η εκπαίδευση στη συναισθηματική νοημοσύνη και η προώθηση του σεβασμού για τη διαφορετικότητα και την ανεκτικότητα, αποτελούν θεμελιώδη εργαλεία για την καταπολέμηση αυτών των συμπεριφορών. Η ενίσχυση της ικανότητας των ανθρώπων να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων και να αντιλαμβάνονται τις συνέπειες των πραξεων τους, δυνητικά μπορεί να περιορίσει την επιθετικότητα και να ενισχύσει τη διάθεση για συνεργασία και κατανόηση.
Από την άλλη πλευρά, οι διαδικτυακές πλατφόρμες θα πρέπει να αναλάβουν πιο αυστηρές ευθύνες για την καταπολέμηση της ρητορικής μίσους. Η θέσπιση μηχανισμών ελέγχου που εντοπίζουν και περιορίζουν την εξάπλωση μισαλλόδοξου λόγου, χωρίς να παραβιάζουν την ελευθερία του λόγου, είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση ενός ασφαλούς και υγιούς διαδικτυακού περιβάλλοντος.
Καταληκτικά, η διαδικτυακή ρητορική μίσους, αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που φαίνεται να διαβρώνει την κοινωνική συνοχή και να πλήττει την ψυχική ευημερία των ατόμων. Οι μηχανισμοί που την ενισχύουν, απαιτούν προσεκτική μελέτη και στοχευμένες παρεμβάσεις τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από την Πολιτεία. Η πρόληψη και η καταπολέμηση αυτού του φαινομένου περνά μέσα από την εκπαίδευση, την προώθηση της κοινωνικής υπευθυνότητας και τη θεσμοθέτηση αυστηρότερων κανονισμών στις ψηφιακές πλατφόρμες. Μια τέτοια ολιστική προσέγγιση δεν είναι απλώς αναγκαία, αλλά ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση μιας πιο συνεκτικής, ασφαλούς και ανθρώπινης ψηφιακής κοινότητας.
Προτεινόμενη σχετική αρθρογραφία & video
Ίδρυμα Ωνάση | Η Ρητορική του Μίσους στα Social Media | Society Uncensored
“Online Hate Speech: Definitions, Legal Contexts, and Trends in Research” – Gagliardone et al. (2015).
European Commission Against Racism and Intolerance (ECRI) Έκθεση: “Hate Speech and Hate Crime in the Digital Age”. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της ECRI με κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους.
UNESCO: “The Social and Psychological Impact of Online Hate Speech”. Εξετάζει πώς η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο επηρεάζει την ψυχική υγεία και τις κοινωνικές σχέσεις.
Διεθνής Αμνηστία (Amnesty International) Έρευνα: “Toxic Twitter: Violence and Abuse Against Women Online”. Στοιχεία για τη ρητορική μίσους και τη στοχοποίηση γυναικών στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Πηγές
Bandura, A. (2002). Selective moral disengagement in the exercise of moral agency. Journal of Moral Education, 31(2), 101-119.
Finkelhor, D. (2008). Childhood Victimization: Violence, Crime, and Abuse in the Lives of Young People. Oxford University Press.
Gonzalez, A. R., & Schmitt, M. (2007). The impact of online communication on the development of attitudes toward groups. Journal of Social Issues, 63(3), 505-517.
Pennebaker, J. W. (2013). The secret life of pronouns: What our words say about us. Bloomsbury Publishing USA.
Pew Research Center. (2017). The state of online harassment. Pew Research Center.
Suler, J. (2004). The psychology of cyberspace. Prentice Hall.
Tajfel, H., & Turner, J. C. (1986). The social identity theory of intergroup behavior. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology of intergroup.
Ονομάζομαι Εμμανουήλ Γκίγκας και είμαι επί πτυχίω Φοιτητής Ψυχολογίας του SCG-Επιστημονικό Κολλέγιο Ελλάδος, σε συνεργασία με το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, τελειόφοιτος του Τμήματος Φιλοσοφικών & Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης και μετεκπαιδευθείς σε προγράμματα εγκληματολογίας στο Κέντρο Πρόληψης & Συμβουλευτικής. Ως εθελοντής του CSI Institute, χαιρετίζω, με ιδιαίτερη θέρμη, το φιλόδοξο όραμα του Ινστιτούτου, που προάγει εκπαιδευτικούς σκοπούς και στοχεύει στην συλλογική αντιμετώπιση θεμάτων ασφαλείας στο διαδίκτυο σε όλη την επικράτεια. Αυτή την περίοδο, συμμετέχω, εθελοντικά, σε αξιόλογες δράσεις ενημέρωσης για την ψυχική υγεία και πρόληψης από το ηλεκτρονικό έγκλημα, στην συγγραφή άρθρων, αλλά και στην παροχή υπηρεσιών τηλεφωνικής συμβουλευτικής και υποστήριξης σε πλήθος συμπολιτών μας.