Γράφει η Άννα Μπαράκα
Η εορταστική περίοδος αποτελεί μια χρονική φάση έντονης συναισθηματικής φόρτισης για τους καταναλωτές, κατά την οποία επικρατεί η προσδοκία της ευτυχίας, της αφθονίας και της οικογενειακής αρμονίας. Ωστόσο, το αυξημένο αυτό συναισθηματικό φορτίο συχνά λειτουργεί ως σημείο ευαλωτότητας, το οποίο εκμεταλλεύονται τόσο οι διαφημιστές όσο και εγκληματικές ομάδες για να επηρεάσουν και να χειραγωγήσουν τη συμπεριφορά των πολιτών. Ο συνδυασμός ψυχολογικών και κοινωνικών μηχανισμών, όπως η συναισθηματική ταύτιση και η ενίσχυση των κοινωνικών πιέσεων, καθιστά τους καταναλωτές πιο επιρρεπείς σε εξαπατήσεις και παραπλανητικές πρακτικές.
Οι εγκληματίες και οι παραπλανητικές διαφημίσεις συχνά βασίζονται στη συναισθηματική ταύτιση για να ενισχύσουν την απήχησή τους. Μέσω οπτικοακουστικών μηνυμάτων που προάγουν τη νοσταλγία και τη θαλπωρή των Χριστουγέννων, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου οι καταναλωτές αισθάνονται πιεσμένοι να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου. Αυτό τους οδηγεί σε παρορμητικές αγορές ή στη λήψη ριψοκίνδυνων αποφάσεων, όπως η συμμετοχή σε φαινομενικά ελκυστικές προσφορές, οι οποίες συχνά κρύβουν κινδύνους απάτης. Οι μέθοδοι χειραγώγησης ενισχύονται από τεχνικές που προκαλούν αίσθηση επείγοντος, όπως “προσφορές περιορισμένης διάρκειας”. Αυτές οι τακτικές εντείνουν το άγχος και μειώνουν την ικανότητα του ατόμου να αξιολογήσει ορθολογικά τις επιλογές του, κάνοντάς το πιο επιρρεπές σε απάτες. Η χρήση κοινωνικών αποδείξεων, όπως οι κριτικές πελατών ή οι προωθητικές καμπάνιες που επικεντρώνονται σε πρότυπα οικογενειακής ευτυχίας, αυξάνουν την πιθανότητα εμπιστοσύνης προς μια διαφημιστική ενέργεια ή ένα προϊόν. Οι εγκληματίες εκμεταλλεύονται την τάση αυτή, δημιουργώντας ψεύτικες μαρτυρίες ή ιστοσελίδες που προσομοιάζουν με νόμιμες επιχειρήσεις, ενισχύοντας την παραπλάνηση.
Η αυξημένη δραστηριότητα στο ηλεκτρονικό εμπόριο την περίοδο των Χριστουγέννων προσφέρει γόνιμο έδαφος για εγκληματικές ενέργειες, όπως phishing και δημιουργία ψεύτικων ηλεκτρονικών καταστημάτων. Οι εγκληματίες στοχεύουν στην ψυχολογική ευαλωτότητα των καταναλωτών, υποσχόμενοι εξαιρετικά χαμηλές τιμές για δημοφιλή προϊόντα, ώστε να τους οδηγήσουν σε παρορμητικές αγορές χωρίς την απαραίτητη διερεύνηση. Οι φιλανθρωπικές καμπάνιες, που βασίζονται στη συναισθηματική απήχηση για βοήθεια προς άτομα που βρίσκονται σε ανάγκη, συχνά χρησιμοποιούνται ως μέσο εξαπάτησης. Οι δράστες δημιουργούν ψεύτικους οργανισμούς και πλατφόρμες συλλογής χρημάτων, εκμεταλλευόμενοι την αυξημένη διάθεση των καταναλωτών για προσφορά κατά την εορταστική περίοδο.
Προτάσεις για Πρόληψη και Αντίσταση
Εκπαίδευση και Ενημέρωση: Η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τους κινδύνους των ψυχολογικών μηχανισμών που χρησιμοποιούνται στις διαφημίσεις είναι κρίσιμη. Οι καταναλωτές θα πρέπει να μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια εξαπάτησης.
Κριτική Σκέψη και Αυτορρύθμιση: Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης βοηθά στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι σε πιέσεις και ερεθίσματα. Ο έλεγχος της παρορμητικότητας μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εξαπάτησης.
Αυστηροποίηση Νομοθεσίας: Η ενίσχυση των νομοθετικών πλαισίων σχετικά με την παραπλανητική διαφήμιση και τις ηλεκτρονικές απάτες μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους δράστες.
Η ψυχολογική χειραγώγηση μέσω εορταστικών διαφημίσεων αποτελεί έναν ισχυρό μηχανισμό που αξιοποιείται τόσο από τους διαφημιστές όσο και από εγκληματικές ομάδες για την εκμετάλλευση των συναισθηματικών αδυναμιών των καταναλωτών. Η κατανόηση των ψυχολογικών μηχανισμών που εμπλέκονται, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον αντίκτυπο αυτών των πρακτικών.
Βιβλιογραφία
Cialdini, R. B. (2001). Influence: The Psychology of Persuasion. Harper Business.
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016). Marketing Management. Pearson.
Shapiro, J. R., & Neuberg, S. L. (2008). “When Do the Stigmatized Stigmatize? The Stigma Projection and the Process of Displacement.” Personality and Social Psychology Bulletin, 34(5), 634–648.
Fogg, B. J. (2003). Persuasive Technology: Using Computers to Change What We Think and Do. Morgan Kaufmann.