Γράφει η Άννα Μπαράκα
Η συστηματική έκθεση σε μικρο αντιδράσεις , όπως τα «likes» , τα σχόλια και οι προβολές μιας δημοσίευσης στα social media μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την αυτοεικόνα και την ψυχική ηρεμία των νέων. Το φαινόμενο αυτό τροφοδοτείται από τον τρόπο που ο εγκέφαλος ανταμείβεται από τα likes, από τις συνεχείς συγκρίσεις με τους άλλους και από τον φόβο μήπως τα άτομα που ζουν μια ικανοποιητική εμπειρία μπορεί να μείνουν απόντες , το λεγόμενο FoMo ( Fear of Missing Out )
Για πολλούς έφηβους η αρχική ανταπόκριση όπως το πρώτο «like» σε μια δημοσίευση λειτουργεί ως στιγμιαία ένδειξη από το κοινωνικό περίγυρο. Αυτή η μικρή και άμεση κοινωνική ανάδραση αποκτά ιδιαίτερη σημασία διότι ταυτίζεται με μια αναπτυξιακή φάση που που χαρακτηρίζεται από υπερβολική ευαισθησία στην κοινωνική επιβράβευση. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ενθαρρύνουν τη συνεχή σύγκριση μέσω του αριθμού των likes, των followers και των δημοσιεύσεων. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε τέτοια ιδανικά πρότυπα μπορεί να διαστρεβλώσει την αυτοαντίληψη και να μειώσει την αίσθηση προσωπικής αξίας, κυρίως όταν η χρήση περιορίζεται σε παθητική παρακολούθηση αντί σε ουσιαστική αλληλεπίδραση.
Οι νέοι που ήδη δυσκολεύονται με την αυτοεκτίμηση τους αρχίζουν να αναζητούν συνεχώς likes και σχόλια για να νιώσουν επιβεβαίωση. Όταν όμως η αυτοεικόνα βασίζεται σε αυτά τα κοινωνικά κριτήρια γίνεται εύθραυστη και αλλάζει ανάλογα με τις αντιδράσεις των άλλων.
Μελέτες έχουν δείξει ότι έφηβοι που παίρνουν λιγότερα likes έχουν μεγαλύτερη αρνητική διάθεση και μείωση της αυτοεκτίμησης σε σχέση με όσους αποκτούν περισσότερα likes . Επίσης έρευνες έχουν δείξει πως όταν οι έφηβοι βλέπουν υψηλό αριθμό likes στις δημοσιεύσεις τους ενεργοποιούνται τα συστήματα ανταμοιβής και υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να ανεβάζουν στην συνέχεια παρόμοιο υλικό. Τέλος έρευνες έχουν δείξει συσχετίσεις ανάμεσα σε παθητική χρήση των social media με την χειρότερη εικόνα του σώματος , χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης ειδικά σε άτομα που είναι πιο ευαίσθητα.
Τα πιο ευάλωτα άτομα είναι συνήθως οι έφηβοι , τα άτομα με ήδη χαμηλή αυτοεκτίμηση και προβλήματα ως προς την εικόνα του σώματος τους , χρήστες που χρησιμοποιούν συνεχώς τις πλατφόρμες και όσοι έχουν αυξημένα επίπεδα FOMO και αναζητούν συχνά εξωτερική επιβεβαίωση .
Παρεμβάσεις
Αρχικά , καθοριστικό ρόλο παίζει η εκπαίδευση στην ψηφιακή παιδεία, η οποία μπορεί να βοηθήσει τους νέους να κατανοήσουν πώς λειτουργούν τα κοινωνικά δίκτυα, ποια είναι τα «επιμελημένα» πρότυπα που προβάλλονται σε αυτά και πώς να περιορίσουν την παθητική χρήση τους.Παράλληλα η ανάπτυξη αίσθησης σκοπού, η καλλιέργεια δεξιοτήτων και η ενδυνάμωση των offline σχέσεων έχει διαπιστωθεί ότι μειώνει την εξάρτηση από τα likes, διότι οι νέοι με ισχυρότερη αίσθηση σκοπού επηρεάζονται λιγότερο από την κοινωνική επιβεβαίωση.
Στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου, κεντρική σημασία έχει η καλλιέργεια ανοιχτού διαλόγου ανάμεσα σε γονείς και εφήβους σχετικά με τις εμπειρίες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και η θέσπιση ορίων στη χρήση τους. Επιπλέον πολύ σημαντικό είναι η ενθάρρυνση για την σωστή αλληλεπίδραση που προάγουν την ουσιαστική κοινωνική σύνδεση και μειώνουν την εξάρτηση από επιφανειακές ενδείξεις αποδοχής.
Τέλος η πολιτική στις πλατφόρμες είναι σημαντικό να γίνει πιο αυστηρή. Να υπάρχουν δηλαδή εργαλεία για περιορισμό στην χρήση των εφαρμογών όπως και απόκρυψη των αριθμών μετρήσεων είτε στα likes είτε στα σχόλια.
Συμπερασματικά οι «μικρο αντιδράσεις» στα social media δεν είναι αθώες . Ενεργοποιούν τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς ανταμοιβής, τροφοδοτούν κοινωνική σύγκριση και μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεικόνα των νέων κυρίως όταν η χρήση είναι παθητική ή όταν υπάρχει προϋπάρχουσα ευαλωτότητα. Παρεμβάσεις σε επίπεδο ατόμου, οικογένειας, σχολείου και πλατφορμών μπορούν να μειώσουν τις αρνητικές συνέπειες και να ενισχύσουν ανθεκτικότητα και κριτική χρήση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Crone, E. A., & Konijn, E. A. (2018). Media use and brain development during adolescence. Nature Communications, 9(1), 588.
- Faelens, L., Hoorelbeke, K., Cambier, R., van Put, J., Van de Putte, E., De Raedt, R., & Koster, E. H. W. (2021). The relationship between Instagram use and indicators of mental health: A systematic review. Computers in Human Behavior Reports, 4, 100121.
- Gupta, M., Sharma, A. J., & Rani, S. (2021). Fear of missing out: A brief overview of origin, theoretical underpinnings and relationship with mental health. World Journal of Clinical Cases, 9(19), 4881–4889.
- Lee, H. Y., Jamieson, J. P., Reis, H. T., & Loving, T. J. (2020). Getting fewer “likes” than others on social media elicits emotional distress: Experimental evidence.
- Nesi, J., & Prinstein, M. J. (2015). Using social media for social comparison and feedback-seeking: Links to adolescent depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(8), 1427–1438.
- Sherman, L. E., Payton, A. A., Hernandez, L. M., Greenfield, P. M., & Dapretto, M. (2016). What the brain ‘likes’: Neural correlates of providing feedback on social media. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 11(6), 1007–1015.
- U.S. Department of Health and Human Services. (2023). Social media and youth mental health: The U.S. Surgeon General’s advisory. Office of the U.S. Surgeon General.