Τοξικοί γονείς: Μήπως ανήκετε σε αυτές τις κατηγορίες;

Aπό την Ουρανία Παπανικολάου,

Πρόθεση αυτού του άρθρου δεν είναι για κανένα λόγο οι απαγγελίες κατηγοριών ή το «μαστίγωμα» ή και αυτομαστίγωμα των γονέων ή η κατηγοριοποίησή τους ως «κακοί/τοξικοί» γονείς. Στόχος είναι η αυτοκριτική, ο αναστοχασμός και η πρόθεση για αλλαγή. Παίρνουμε ως δεδομένο, πως οι γονείς νοιάζονται για το καλό των παιδιών τους και θέλουν να τα δουν ευτυχισμένα, υγιή και ώριμα ψυχοσυναισθηματικά. Δυστυχώς όμως, υπάρχουν γονείς που συνειδητά ή ασυνείδητα έχουν κάποιες συμπεριφορές, οι οποίες είναι επικίνδυνα επιζήμιες για τη ψυχοσύνθεση των παιδιών τους και έτσι καταλήγουν στο ακριβώς αντίθετο, δηλαδή να μεγαλώνουν δυστυχισμένους ανθρώπους.

Γνωρίζουμε ότι ένας τοξικός άνθρωπος μπορεί αναμφισβήτητα να επιβαρύνει πολύ τη ζωή και την καθημερινότητα μας. Αν για παράδειγμα, ένας φίλος σας σάς ρωτήσει «Τι πρέπει να κάνω με τον σύντροφό μου; Μου κάνει καθημερινά ψυχολογικό πόλεμο».  Αναμφισβήτητα, η πρώτη απάντησή σας θα ήταν να τον απομακρύνει από την ζωή του ή να απομακρυνθεί ο ίδιος. Σωστά; Τι γίνεται όμως όταν οι τοξικοί άνθρωποι της ζωής σου είναι οι ίδιοι σου οι γονείς;

Δυστυχώς, η ύπαρξη ενός τοξικού γονέα είναι σοβαρότερη και πιο επιβλαβής από έναν τοξικό άνθρωπο στον περίγυρό μας. Και αυτό γιατί, όπως γνωρίζουμε, αλλά και όπως υποστηρίζουν όλες οι σύγχρονες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές θεωρίες, η οικογένεια κατέχει μορφοποιό δύναμη και το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί τον σπουδαιότερο καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Και αυτό γιατί η οικογένεια αποτελεί το πρώτο περιβάλλον και σύστημα στο οποίο ανήκει το παιδί, οι γονείς είναι τα πρώτα του πρότυπα τα οποία και μιμείται. Αυτά λαμβάνουν χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα και μάλιστα στα πρώτα στάδια της ζωής του παιδιού κατά την οποία ο ψυχικός μηχανισμός του είναι εύπλαστος.

Τα παιδιά που έχουν βιώσει αρνητικές εμπειρίες με τους γονείς τους, συνήθως τις απωθούν στο ασυνείδητο. Αυτό είναι μία άμυνα του οργανισμού απέναντι στη συνειδητοποίηση αυτών των οδυνηρών εμπειριών και αναμνήσεων, που αν έβγαιναν στο συνειδητό θα τους πονούσαν ακόμη περισσότερο και θα τους ήταν αφόρητες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι εμπειρίες αυτές να εμφανίζονται καμουφλαρισμένες, όπως για παράδειγμα, εφιάλτες, άγχος, κατάθλιψη, νευρικά τικ, ψυχοσωματικά κ.τ.λ.

Και έτσι τα παιδιά αυτά καταλήγουν να οδηγούνται στην πόρτα των ειδικών ψυχικής υγείας και μπαίνουν σε μία διαδικασία που δεν είναι καθόλου εύκολη. Δηλαδή, να αποδεχθούν και να αντιμετωπίσουν κάτι απλό στην ουσία του και ταυτόχρονα δύσκολο στην παραδοχή του: Ότι ανατράφηκαν από ανθρώπους που αν δεν ήταν γονείς τους, δεν θα τους ήθελαν ούτε καν για γείτονες. Ακόμη και στις μέρες μας, το συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί ακόμη ταμπού.

Οι κακοποιητικοί/τοξικοί γονείς είναι πολλές φορές άτομα που δεν φαίνονται σε καμία περίπτωση πως είναι τέτοιοι. Κρύβουν καλά τις προβληματικές και τοξικές συμπεριφορές τους, δείχνοντας στον έξω κόσμο το πρόσωπο του καλού, στοργικού και φυσιολογικού γονέα. Πολλές φορές ούτε τα ίδια τους τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν με τι έχουν να κάνουν, μέχρι να είναι πλέον αργά. Μέχρι τότε, είτε θεωρούν ότι πρόκειται για φυσιολογικές συμπεριφορές είτε βρίσκονται σε άρνηση  και έτσι να μην καταλαβαίνουν το τί υφίστανται. Μέχρι να το αντιληφθούν και να το κατανοήσουν, έχουν υποστεί σοβαρό πλήγμα στο ψυχισμό τους.

Για αυτό, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε αυτές τις συμπεριφορές, καθώς δημιουργούν πληγές και τραύματα που είναι δύσκολο να θεραπευτούν, αν αφήσουμε τον χρόνο να περάσει αγνοώντας τες.

Προβληματικές/Τοξικές συμπεριφορές γονέων

• Χειριστικοί
• Συναισθηματικά ανώριμοι. Γονείς με παθολογικά στοιχεία στην προσωπικότητα και στην συμπεριφορά τους
• Αγνοούν ή υποτιμούν τα συναισθήματα του παιδιού τους
• Έλλειψη κανόνων/ορίων
• Υπερ-προστασία
• Σωματική και ψυχολογική βία
• Συμπεριφέρονται στο παιδί σαν προέκταση του εαυτού τους
• Ανακατεύονται στις σχέσεις των παιδιών τους
• Υπερβολικά επικριτικοί
• Τιμωρίες, φωνές, καυγάδες, νευρικότητα
• Τιμωρούν την ανεξαρτησία και τον αποχωρισμό
• Δεν τα εμπιστεύονται και τα ελέγχουν κρυφά και φανερά
• Συγκρίνουν τα παιδιά τους
• Συμπεριφέρονται στα παιδιά τους σαν να είναι ενήλικες κατά περίπτωση
• Υποτιμούν κάθε προσπάθεια των παιδιών τους
• Τσιγκουνιές ή υπερβολές στα «μπράβο»
• Χρησιμοποιούν τις ενοχές και τα υλικά αγαθά για ελέγχουν τα παιδιά τους
• Διαστρεβλώνουν τα γεγονότα προς όφελός τους
• Γονείς «μπαμπούλες»
• Μη λειτουργική επικοινωνία
• Διπλά μηνύματα
• Πολλές απαιτήσεις
• Κάνουν το παιδί φίλο τους

Δεν είναι απαραίτητο τα παιδιά/ενήλικες να έχουν βιώσει όλες τις παραπάνω τοξικές συμπεριφορές. Ακόμη και μία ή ο συνδυασμός κάποιων εξ αυτών μπορεί να τα τραυματίσει ψυχικά. Κάθε μία από τις παραπάνω συμπεριφορές έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά/ενήλικες να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, να αποζητούν τα «μπράβο» που δεν τους τα παρείχαν οι γονείς τους, να έχουν άγχος και ενοχές, να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη, να είναι δυστυχισμένα, να μην μπορούν να αναπτύξουν φυσιολογικές κοινωνικές ή συντροφικές σχέσεις, να έχουν ψυχοσωματικά, να αυτοτραυματίζονται, να εθίζονται σε ουσίες και πολλά άλλα.

Συμβουλές αν επιθυμείτε και είστε διατεθειμένοι να βελτιώσετε τις σχέσεις σας με τα παιδιά σας:

• Δείτε τις παραπάνω κατηγορίες και χωρίς «αντίσταση» προσπαθήστε να καταλάβετε αν ανήκετε σε κάποια ή κάποιες από αυτές. Έπειτα κάντε την αυτοκριτική σας και προσπαθήστε να τις διορθώσετε. Να ξέρετε ότι χρειάζεται αρκετό χρόνο και αρκετή προσπάθεια για να επιτευχθεί η αλλαγή. Αλλά όταν υπάρχει θέληση όλα γίνονται.
• Αν δεν μπορείτε να κάνετε το παραπάνω βήμα μόνοι σας, ζητήστε τη βοήθεια, αρχικά, κάποιου φίλου σας ή κάποιου έμπιστου προσώπου σας, που μπορεί να δει την κατάσταση από έξω και πιο αντικειμενικά. Ζητείστε του να σας πει αλήθειες και όχι να σας χρυσώνει το χάπι. Αν είναι πραγματικός φίλος και δεν ανήκει στις παραπάνω κατηγορίες τοξικών γονέων θα το κάνει.
• Αν η παραπάνω συμβουλή δεν έχει αποτέλεσμα ζητείστε τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Εκείνος εκτός του ότι είναι εκπαιδευμένος να επιλύει τέτοια ζητήματα είναι και ο πιο αντικειμενικός «παρατηρητής» της κατάστασης. Οι τοξικοί γονείς δεν δέχονται ότι έχουν πρόβλημα και αντιστέκονται στο να επισκεφτούν κάποιον ειδικό. Συνηθισμένες φράσεις τους είναι: «Εγώ δεν έχω κανένα πρόβλημα γιατί να πάω εκεί;», «Δεν είμαι τρελός, γιατί να πάω για ψυχοθεραπεία;», «Δεν έχω εγώ το πρόβλημα αλλά το παιδί μου, αυτό πρέπει να πάει σε ψυχοθεραπευτή και επιτέλους να συμμορφωθεί». Αν θέλετε όντως να βελτιωθούν οι σχέσεις σας, θα πρέπει, αφού κάνετε την αυτοκριτική σας, όπως είπαμε παραπάνω, να διώξετε αυτές τις σκέψεις και αντιστάσεις σας και να κάνετε το βήμα, να χτυπήσετε την πόρτα του ειδικού. Για ψυχοθεραπεία δεν πάνε οι τρελοί! Πάνε όσοι έχουν προβλήματα που δεν μπορούν να διαχειριστούν μόνοι τους και έχουν τη θέληση και την ωριμότητα να αλλάξουν.
• Οι συμβουλές των ειδικών θα είναι, ουσιαστικά, να αλλάξετε και να αποκτήσετε υγιής συμπεριφορές, δηλαδή τις ακριβώς αντίθετες με τις παραπάνω.

Δυστυχώς ελάχιστοι τοξικοί γονείς μπορούν να αποδεχτούν ότι είναι τοξικοί. Θεωρούν ότι δεν έχουν κανένα απολύτως πρόβλημα και ότι το πρόβλημα το έχει το παιδί τους. Επομένως, ελάχιστοι θα καταφέρουν να ακολουθήσουν τις παραπάνω συμβουλές. Αλλά αν υπάρχει θέληση, πραγματική, ανιδιοτελής αγάπη για τα παιδιά σας, άνευ όρων αποδοχή τους και αυτογνωσία, όπως βλέπετε υπάρχουν λύσεις. Αν όμως δεν προβείτε σε αυτές, το αποτέλεσμα θα είναι η απομάκρυνση των παιδιών σας από εσάς.