Τεχνητή Νοημοσύνη και Ψυχοθεραπεία: ο ρόλος της AI στην αυτοκτονικότητα

Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, «συμπαρασύρει» όλους τους τομείς δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Οι νέες τεχνολογίες στη μηχανική μάθηση, επηρεάζουν όλες τις επιστήμες μέσω εφαρμογής αποτελεσματικών προγραμμάτων και χρήσης «έξυπνων» εργαλείων. Με αυτό τον τρόπο, φαίνεται πως έχει αξιοσημείωτη επιρροή στις επιστήμες της ιατρικής και της ψυχολογίας. Στον ιατρικό κλάδο, η τεχνητή νοημοσύνη ήδη διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο με τις ιατρικές συσκευές που χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες, όπου με καθοδήγηση τεχνητών νευρωνικών δικτύων, λειτουργούν υποστηρικτικά στο έργο των επιστημόνων της ιατρικής. Έτσι, γίνεται αντιληπτό, πως τα μοντέλα της AI, λόγω της ικανότητας να μαθαίνουν και να ανακαλούν επιθυμίες και ανάγκες των ανθρώπων, μπορούν να παρέχουν εξατομικευμένη υποστήριξη σε ψυχολογικό επίπεδο. Τα αυξημένα ποσοστά ψυχικών νοσημάτων και  αυτοκτονιών, έχουν αφυπνίσει το ενδιαφέρον για αξιοποίηση της τεχνολογίας στην αντιμετώπιση αυτών των ανησυχητικών φαινομένων. Οι επιστημονικές έρευνες, έχουν αποδείξει πως με την εφαρμογή της μηχανικής μάθησης (Machine Learning, ML), σε ηλεκτρονικά αρχεία υγείας, επιτυγχάνεται η πρόβλεψη για το ποσοστό των ατόμων που επρόκειτο να αυτοκτονήσουν. Είναι αποδεδειγμένη η σύνδεση ψυχικών διαταραχών με τάσεις αυτοκτονικότητας, όπως  αυτές τις διπολικής διαταραχής και αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας. Σε αυτό το δύσκολο εγχείρημα της πρόληψης και διαχείρισης των νοσημάτων που ωθούν το άτομο σε αυτοκαταστροφικές πράξεις, έχει επιστρατευτεί και η τεχνητή νοημοσύνη, η οποία μέσω εξελιγμένων αλγόριθμων στοχεύει στον εντοπισμό ψυχικών διαταραχών και του κινδύνου αυτοκτονίας.

Αρχικά παρατηρείται μια στροφή προς τεχνολογικές εφαρμογές και τα μέσα επικοινωνίας και μηνυμάτων κειμένου τα οποία λειτουργούν υποστηρικτικά σε δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις.  Τα πιο γνωστά προγράμματα είναι το National Suicide Prevention Lifeline, το Crisis Text Line και το Talkspace, τα οποία υποστηρίζουν ψυχολογικά τα άτομα που χρήζουν άμεσης θεραπείας. Με τον ίδιο τρόπο οι εικονικοί βοηθοί όπως το Google Assistant και η Alexa, που έχουν εξαιρετικές δυνατότητες αναγνώρισης φωνητικών μηνυμάτων και ενδείξεων διαταραγμένων συναισθημάτων ή αυτοκτονικών σκέψεων και παραπέμπουν άμεσα στις κατάλληλες γραμμές βοήθειας. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει αναπτύξει εργαλεία και εφαρμογές με ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες πρόληψης, όπως είναι το Cogito, το Sam και το Cortana.  Αυτές οι εφαρμογές προσφέρουν ασκήσεις διαχείρισης άγχους και κατάθλιψης, οδηγούς για συναισθηματική εξισορρόπηση και δυνατότητες διεπαφής για τη παρακολούθηση της προόδου. Υπάρχει αξιοσημείωτη σύνδεση των προγραμμάτων της τεχνητής νοημοσύνης  με τον κλάδο της ψυχολογίας, με απώτερο σκοπό την πρόληψη και προστασία των ανθρώπων με τη παροχή υπηρεσιών συναισθηματικής ανάτασης. Η AI χρησιμοποιεί ήδη την μέθοδο της  γνωστικής συμπεριφορικής  προσέγγισης, για τη διαχείριση του άγχους, της κατάθλιψης και άλλων συναισθηματικών κρίσεων. Τα chatbots και οι εικονικές προσωπικότητες ως βοηθοί, παρέχουν τις υπηρεσίες τους, καλύπτοντας προσωρινά, τα συναισθηματικά «κενά» των ανθρώπων που αναζητούν υποστήριξη.  Εφαρμογές όπως το Wysa και το  Sintelly, αποτελούν θεραπευτικά chatbots, τα οποία επιτρέπουν συνομιλίες και ελεύθερες συζητήσεις με τα άτομα, προτείνουν μεθόδους και ασκήσεις για ψυχική ευεξία και διαθέτουν εργαλεία μέτρησης της προόδου καθόλη τη διάρκεια της θεραπείας.  

Ακόμη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρέχουν υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης, έπειτα από επεξεργασία υψηλού όγκου δεδομένων, σχετικά με ζητήματα διαταραχών, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκπαίδευση αλγόριθμων πρόβλεψης αυτοκτονίας αλλά και τη γενικότερη συναισθηματική κατάσταση των ατόμων. Ο εντοπισμός χρηστών που βρίσκονται σε κίνδυνο, συμβάλλει αποτελεσματικά στη διαχείριση αυτοκαταστροφικών κρίσεων. Το Twitter,το σημερινό X, ήταν μια από τις εφαρμογές που χρησιμοποίησε πρώτο από όλα αυτές τις δυνατότητες, με την ανίχνευση των προφίλ των χρηστών που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, μέσω των αναρτήσεών τους. Το 2014, το twitter, ήταν το πρώτο που εφάρμοσε αυτοματοποιημένες τακτικές απάντησης αυτοκτονίας, μια σημαντική ειδοποίηση  των ακόλουθων του χρήστη ο οποίος δήλωνε πρόθεση αυτοκτονίας. Μια παρόμοια τακτική ακολούθησε και το Facebook, το οποίο ενεργοποίησε διαδικασίες παροχής πληροφοριών και υποστηρικτικών πόρων σε οποιοδήποτε «σημάδι» αυτοκτονικού ιδεασμού. Όμως, αυτές οι τακτικές των μέσων δικτύωσης  εγκαταλείφθηκαν  για λόγους προστασίας  δικαιωμάτων  και  των προσωπικών δεδομένων.  Ωστόσο, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, διαθέτουν αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης, ώστε να αποφευχθούν πιθανές πράξεις αυτοτραυματισμού ή άλλων επικίνδυνων για τη ζωή πράξεων.

Συμπερασματικά, είναι αξιόλογη η παρέμβαση της τεχνητής νοημοσύνης στις επιστήμες ιατρικής και ψυχολογίας, προσφέροντας μοναδικές δυνατότητες ψυχικής ενδυνάμωσης αλλά και πρόληψης των ψυχοσυναισθηματικών διαταραχών.  Είναι γεγονός, πως η εφαρμογή της AI εγείρει ζητήματα ηθικής λόγω οικειοποίησης προσωπικών δεδομένων και για αυτόν τον λόγο η χρήση της απαιτεί ιδιαίτερη υπευθυνότητα για την ασφάλεια και προστασία μας. Οι τεχνολογικές εφαρμογές δεν δύναται να αντικαταστήσουν τον ψυχοθεραπευτή  ή την τους εξειδικευμένους επιστήμονες ψυχικής υγείας, αλλά μπορούν να προβλέψουν, να καταγράψουν και να συμβουλεύσουν τους χρήστες τους με σκοπό τη προσωρινή ψυχική τους ανακούφιση.  Η πιο αποτελεσματική πολιτική για τη διαχείριση μιας  συναισθηματικής και ψυχολογικής διαταραχής, θα προκύψει από τον συνδυασμό του εξειδικευμένου επιστήμονα με την εκπαίδευση του στην AI και την παράλληλη εφαρμογή εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.  Η εντυπωσιακή εξέλιξη της AI, με την ένταξή της στις επιστήμες υγείας, θα συμβάλλει καθοριστικά και αποτελεσματικά στην βελτίωση της ψυχικής υγείας. Είναι όμως επιτακτική ανάγκη, να εφαρμοστεί με προσοχή και σύνεση, με στόχο την προστασία και την ασφάλεια των ανθρώπινων δικαιωμάτων.\