Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) και Ανθρώπινα Δικαιώματα

Γράφει η Αντιγόνη Κολιού,

Ο όρος Τεχνητή Νοημοσύνη, (Artificial Intelligence), έγινε αντικείμενο μελέτης  για πρώτη φορά το 1956 στο Dartmouth College, με σκοπό την διερεύνηση των δυνατοτήτων των υπολογιστών στην προσομοίωση της ανθρώπινης νοημοσύνης. Δεν υφίσταται κάποιος συγκεκριμένος αποδεκτός ορισμός για την τεχνητή νοημοσύνη, ωστόσο σε γενικό πλαίσιο, αναφέρεται σε συστήματα τα οποία χαρακτηρίζονται από «έξυπνη» συμπεριφορά, ένα είδος μηχανικής νοημοσύνης, τα οποία εκπαιδεύονται στην επεξεργασία και λήψη αποφάσεων και στην επίλυση προβλημάτων. Η αναδυόμενη τάση της τεχνητής νοημοσύνης, «επιβάλλει» κατά κάποιον τρόπο, την επιμόρφωση και  εκπαίδευση όλων των φορέων αλλά και του κοινωνικού συνόλου ώστε να είναι ικανοί να ανταποκριθούν και να διαχειριστούν με υπευθυνότητα τη νέα καθημερινότητα.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, απασχολεί ιδιαιτέρως  η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινή ζωή και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε ειδική επιτροπή για την ρυθμίσεις ασφαλείας της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ οι ευρωβουλευτές ζήτησαν ανθρωποκεντρικές ρυθμίσεις στην εφαρμογή της με πρωταρχικό στόχο την ασφάλεια και προστασία του ανθρώπινου παράγοντα. Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση και πιθανή εξάρτηση με τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, ενέχει σημαντικούς «κινδύνους», εκτός από τα πλεονεκτήματα και τις καινοτομίες της συγκεκριμένης τεχνολογικής εξέλιξης.

Αρχικά, η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί  ήδη μια καινοτομία, που εξελίσσεται δυναμικά και σύντομα αναμένεται να επεκταθεί σ’ όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής. Το τεχνολογικό αυτό επίτευγμα διευκολύνει σημαντικά τη καθημερινή ζωή των ανθρώπων και των υπηρεσιών.  Το πιο δημοφιλές, αυτή τη στιγμή, «προϊόν» της, είναι το ChatGPT, το «γλωσσικό μοντέλο» το οποίο δημιουργεί κείμενα, περιεχόμενα και συζητήσεις. Το ChatGPT  χρησιμοποιεί την επεξεργασία φυσικής γλώσσας (Natural language processing, NLP)  για την κατανόηση ερωτήσεων  και την απόδοση αντίστοιχης απάντησης. Τα περίφημα chatbots θα μπορούσαν να ξεπεράσουν το επίπεδο πληροφοριών, που μπορεί να συγκρατεί και να επεξεργάζεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος.  Τα μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης, παρέχουν με αμεσότητα και ευκολία ενημέρωση, αναγνώριση εικόνων και μεταφράσεις  πληροφοριών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι βασίζεται σε αλγόριθμους που τάχιστα και με πιθανή ακρίβεια, παρέχουν  άμεση απάντηση.  Η εξοικονόμηση χρόνου, είναι βασικός λόγος  για τον οποίο οι εφαρμογές  τεχνητής νοημοσύνης έχουν «κερδίσει» το ενδιαφέρον μας, καθώς  αυτόματα, επεξεργάζονται και παράγουν αποφάσεις πολύ πιο άμεσα απ’ ότι θα έκανε ο άνθρωπος.  

Σ’ αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί πως η σημαντική διαφορά της ανθρώπινης από την τεχνητή νοημοσύνη, έγκειται στο συναίσθημα, συγκεκριμένα στον Συναισθηματικό Δείκτη Ευφυΐας (EQ).  Ο άνθρωπος διακατέχεται από συναισθήματα και στην πορεία της ζωής του, μπορεί να καλλιεργήσει και να αναπτύξει τις συναισθηματικές του δεξιότητες κάτι που δεν συμβαίνει με τη Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία λειτουργεί αυστηρά με τη λογική.  Αυτό  κατ’ επέκταση σημαίνει  πως οι εφαρμογές, όπως το ChatGPT, δεν δύναται να αντικαταστήσουν τον ανθρώπινο διάλογο, την συλλογιστική σκέψη και την ενσυναίσθηση στην λήψη μιας δράσης.

Από την άλλη, οφείλουμε να εστιάσουμε στους κινδύνους που υπολανθάνουν σ’ αυτές τις νέες εφαρμογές για την καλύτερη δυνατή προστασία μας. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, έχει εκφράσει αμφιβολίες σχετικά με  τους όρους χρήσης και αν και κατά πόσο μπορούν διασφαλίσουν το ατομικό και κοινωνικό συμφέρον. Η αποτροπή κάθε είδους διακρίσεων, είναι εξίσου βασικός παράγοντας, καθώς δεν πρέπει να επιτρέπονται ρατσιστικές διακρίσεις ή προσβλητικά σχόλια, που θίγουν τον εκάστοτε χρήστη. Αρχικά, η τεχνητή νοημοσύνη, οφείλει να τηρεί τις αρχές των θεμελιωδών δικαιωμάτων με τον σχεδιασμό  και την εφαρμογή των εργαλείων της. Είναι εξίσου βασικό, να επιτρέπεται ο έλεγχος των προσωπικών στοιχείων  από τον χρήστη και να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης  και διαχείρισης των δεδομένων του.  Υπάρχουν πολλές προκλήσεις σε ηθικό, νομικό, κοινωνικό επίπεδο καθώς και στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, και αυτό γιατί τίθεται το θέμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων και φυσικά της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το άγνωστο.

Είναι γεγονός, πως παρατηρείται μια «σύγκρουση» μεταξύ ιδιωτικότητας και τεχνολογίας. Η ατέρμονη εξελικτική πορεία της τεχνολογίας και η αυξανόμενη εισαγωγή δεδομένων, παρεμβαίνουν και παραβιάζουν την ιδιωτικότητα και ο εκάστοτε χρήστης παραμένει απροστάτευτος. Σύμφωνα με τον Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, απαιτείται διαφάνεια στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων κάτι που δεν ταυτίζεται με την «αδιαφάνεια» της Τεχνητής Νοημοσύνης.  Παράλληλα, «γεννιούνται» φόβοι απώλειας θέσεων εργασίας, λόγω της ταχύτατης  εξέλιξης και «εισβολής» της τεχνητής νοημοσύνης στους  επαγγελματικούς  χώρους. Σε κοινωνικό επίπεδο, η επαγγελματική αντικατάσταση των ανθρώπων από μηχανές τεχνητής νοημοσύνης, θα επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στη γενικότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση και θα οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στην ανεργία. Η αρχή της ισότητας και ασφάλειας, είναι σημαντική για την υπεύθυνη επεξεργασία των δεδομένων και των αποφάσεων και η χρήση πιστοποιημένων πηγών για την αποφυγή προώθησης ψευδών πληροφοριών ή παραπληροφόρησης. Η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης στη δημόσια διακυβέρνηση, εγκυμονεί κινδύνους και απειλές για την κοινωνία λόγω της έλλειψης γνώσεων χειρισμού και εφαρμογής της.

Από την άλλη, πολλές κυβερνήσεις ή εξτρεμιστικές ομάδες, μπορεί να χρησιμοποιήσουν εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης, με στόχο την καθοδήγηση ή χειραγώγηση του κοινού εναντίον άλλων κυβερνήσεων και χωρών.  Η ανεπαρκής ενημέρωση αναφορικά με την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, παρασύρει τον εκάστοτε χρήστη σε επικίνδυνα «μονοπάτια» και μπορεί εύκολα να θυματοποιηθεί και να οδηγηθεί σε λανθασμένες κινήσεις ή αποφάσεις εξαιτίας ψευδών πληροφοριών ή παραποιημένου υλικού, γνωστά ως «deep fakes». Είναι λοιπόν γεγονός, πως οι επικρατούσες απόψεις, εστιάζουν στους φόβους χειραγώγησης των ανθρώπων και επικίνδυνης εισβολής στην προσωπική μας ζωή.

Συμπερασματικά, η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί αξιοσημείωτη τεχνολογική εξέλιξη και σημαίνει την αλλαγή εποχής με τη μετάβαση σε έναν  ψηφιακό κόσμο, συνοδευόμενο από ένα συνονθύλευμα πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων. Αναμφίβολα, η τεχνητή νοημοσύνη, συμβάλλει στην αυτοματοποίηση, διευκόλυνση, άμεση διαθεσιμότητα των διαδικασιών και της εύρυθμης  λειτουργίας των υπηρεσιών.  Τα εξελιγμένα τεχνολογικά αυτά συστήματα, αποτελούν ισχυρά εργαλεία, ικανά να μετασχηματίσουν ριζικά τους τομείς εργασίας, υποστηρίζοντας αποτελεσματικά το ανθρώπινο δυναμικό.  

Η ανθρώπινη συναισθηματική ευφυΐα καθιστά τον ανθρώπινο παράγοντα μοναδικό. Η τεχνολογία όμως, αναβαθμίζεται με γοργούς ρυθμούς κάτι που καθιστά τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης ολοένα και πιο «έξυπνες» και κατά συνέπεια ανταγωνιστικές. Ωστόσο, είναι επιτακτική ανάγκη να διασφαλιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα  και οφείλουμε να βρισκόμαστε σε εγρήγορση  για την αποφυγή κινδύνων, που ελλοχεύουν στις νεοφυείς εφαρμογές.  Η εφαρμογή τους πρέπει να τηρεί τις αρχές δεοντολογίας, του σεβασμού της ανθρώπινης ύπαρξης και φυσικά της προστασίας της από διακρίσεις και περιθωριοποιήσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι επαναστατικό επίτευγμα που μαρτυρά την πρωτοπορία της τεχνολογίας και της πληροφόρησης, αλλά μπορεί εύκολα να μεταμορφωθεί σε «όπλο» για την ανθρωπότητα.