Η θυματοποίηση αποτελεί μία εμπειρία την οποία ο κάθε άνθρωπος βιώνει και επεξεργάζεται διαφορετικά. Η διαφορετικότητα αυτή δεν έγκειται μόνο στον βαθμό έντασης των συναισθημάτων και συμπεριφορών, αλλά και στις κατευθύνσεις προς τις οποίες τείνει η επεξεργασία της εμπειρίας, κυρίως ως αποτέλεσμα εσωτερικών υποσυνείδητων μηχανισμών αυτοάμυνας. Οι εσωτερικές διεργασίες ξεκινούν ήδη από τη στιγμή της έναρξης θυματοποίησης του ατόμου, ενώ υπάρχουν ενδείξεις και για σημαντικές διακυμάνσεις όσον αφορά την ένταση των διεργασιών αυτών, ακόμα και πριν την περίληψη του θύματος στην εγκληματολογική έρευνα.
Απομόνωση
Η πλέον συνήθης ψυχολογική διεργασία είναι αυτή της απομόνωσης, δηλαδή της επικοινωνιακής και συναισθηματικής περιχαράκωσης σε ό,τι έχει σχέση με τη θυματοποίηση και το γεγονός γενικότερα. Η συναισθηματική απομόνωση (αποτέλεσμα των υποσυνείδητων μηχανισμών αυτοάμυνας) χαρακτηρίζεται από την καταπίεση των ατομικών συναισθημάτων που προκύπτουν από την εμπειρία και είναι ιδιαίτερα έντονη όταν ο θύτης είναι γνωστό ή οικείο πρόσωπο, ενώ σε κάθε περίπτωση γίνεται έντονη και η απουσία ενσυναίσθησης. Η επικοινωνιακή απομόνωση προκύπτει από την επιθυμία αποφυγής αναβίωσης εικόνων από το συμβάν. Η συναισθηματική και επικοινωνιακή περιχαράκωση αποτελεί εύλογο αποτέλεσμα της θυματοποίησης, αλλά και σημαντικό περιορισμό στη συλλογή πληροφοριών για την εγκληματολογική έρευνα, ιδιαίτερα τα πρώτα 24ωρα μετά το έγκλημα όπου οι ανάγκες και των δύο πλευρών είναι πιο έντονες.
Αυτοκατηγορία
Ο καταλογισμός μέρους ή και ολόκληρης της εγκληματικής πράξης στον εαυτό είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο φαινόμενο σε πολλές περιπτώσεις θυματοποίησης, ειδικά σε συγκεκριμένες κατηγορίες εγκλημάτων, όπως αυτά που εμπεριέχουν σεξουαλική βία. Το θύμα με εκφράσεις όπως «εγώ φταίω που ήμουν εκεί» ή «το προκάλεσα με τη συμπεριφορά μου» περιγράφει σκέψεις και συναισθήματα ενοχής στην προσπάθειά του να εξηγήσει τους λόγους της θυματοποίησης. Κατά την διάρκεια της εγκληματολογικής έρευνας, η αυτοκατηγορία εκφράζεται είτε με απουσία πληροφοριών (το θύμα αποφεύγει να δώσει πληροφορίες από φόβο ότι θα κατηγορηθεί όπως κατηγορεί τον εαυτό του), είτε με κατάθεση υποσυνείδητα παραποιούμενων πληροφοριών, οι οποίες παραπέμπουν στην ανάληψη της ενοχής μέρους ή και ολόκληρης της εγκληματικής πράξης.
Άρνηση θυματοποίησης ή βαθμού θυματοποίησης
Η άρνηση αποτελεί αντανακλαστικό μηχανισμό αυτοπροστασίας για πολλά είδη αρνητικών συναισθημάτων, όπως το πένθος. Η άρνηση θυματοποίησης ή βαθμού θυματοποίησης περιγράφει την πεποίθηση του ατόμου ότι η εμπειρία του δεν ήταν θυματοποίηση (ακόμα και αν βρίσκεται ήδη μέσα στις διαδικασίες εγκληματολογικής έρευνας) ή την πεποίθηση ότι η πράξη στην οποία ήταν θύμα δεν αποτελεί εγκληματική ενέργεια αλλά μία μικρότερου βαθμού παραβατική πράξη. Η άρνηση θυματοποίησης εμπεριέχει και ένα σημαντικό κομμάτι κοινωνικά συσχετισμένων γνώσεων, για αυτό και συνήθη παραδείγματα της συγκεκριμένης κατηγορίας συναντώνται στην ενδοοικογενειακή βία ή σε άλλα εγκλήματα κοινωνικού υπoβάθρου. Τα θύματα τα οποία εκφράζουν άρνηση θυματοποίησης μπορεί να βρίσκονται στη διαδικασία εγκληματολογικής έρευνας, χωρίς να είναι απόλυτα δική τους επιλογή (για παράδειγμα παραπέμπονται από τρίτους ή παρουσιάζονται μετά από κοινωνικές πιέσεις). Ως αποτέλεσμα, η συλλογή πληροφοριών κατά την έρευνα από το θύμα αποτελεί μία ιδιαίτερα περίπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία.
Πηγές:
scholarlycommons.law.northwestern.edu
Ονομάζομαι Λαμπρινή Ντουντούμη, πτυχιούχος του τομέα Εγκληματολογίας του τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Είμαι απόφοιτη του MSc Investigative Psychology του Πανεπιστημίου του Χάντερσφιλντ και κάτοχος πιστοποιητικών στην Εγκληματολογική Ψυχολογία, Δικαστική Ψυχολογία, την Ψυχιατροδικαστική και την Προστασία των Δικαιωμάτων των παιδιών. Συνεργάζομαι με το CSI Institute, συμμετέχοντας εθελοντικά στην συγγραφή άρθρων.