Stalking, μια υποτιμημένη μορφή βίας

Γράφει η Κίννα Ευθυμία, Ψυχολόγος, Εγκληματολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια

O όρος “stalking” αποδίδεται ως ¨έμμονη παρενοχλητική παρακολούθηση¨ και αναφέρεται σε οποιονδήποτε άνθρωπο εσκεμμένα, κακόβουλα και επαναλαμβανόμενα ακολουθεί ή παρενοχλεί ένα άλλον άνθρωπο με απειλές, έχοντας την πρόθεση να του δημιουργήσει φόβο για τραυματισμό, θάνατο εκείνου ή μελών του οικογενειακού και φιλικού του περιβάλλοντος. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται στην επαναλαμβανόμενη στοχοποίηση ενός συγκεκριμένου θύματος  μέσω παρενόχλησης ή παρακολούθησης, η οποία γίνεται παρά την θέληση του θύματος και διεισδύοντας  βίαια στην ζωή του, του προκαλεί ανησυχία και φόβο. Ο όρος “stalker” χρησιμοποιήθηκε με βάση το αγγλικό λεξικό Oxford, από τον 16^ο αιώνα και αναφερόταν σε κάποιον ύποπτο τύπο ή λαθροκυνηγό. Από τον 20^ο αιώνα άρχισε να αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη μορφή παρενόχλησης.

Πριν ακόμα το “stalking” πάρει την σημερινή του μορφή ως αδίκημα, είχαν παρατηρηθεί φαινόμενα που αναφέρονταν κυρίως σε γνωστούς ηθοποιούς και τραγουδιστές οι οποίοι ¨καταδιώκονταν¨ από φανατικούς θαυμαστές τους. Το 1982 έχει καταγραφεί η υπόθεση της γνωστής ηθοποιού Theresa Saldana, όπου ο σκωτσέζος Arthur Jackson αφού είδε την ταινία, στην οποία πρωταγωνιστούσε, και σκεπτόμενος πως δεν θα μπορούσαν ποτέ να έχουν μια κανονική σχέση μεταξύ τους αποφάσισε να την σκοτώσει έτσι ώστε να έχουν την ¨ευκαιρία¨ σε μια άλλη ζωή να είναι μαζί. Επίσης, η υπόθεση της Jodie Foster το 1981, όπου ο John Hinckley, αφού προσπάθησε αποτυχημένα να της ζητήσει ραντεβού στέλνοντας της γράμματα, αποφάσισε να προβεί σε μια πράξη που να τραβήξει την προσοχή της. Έτσι προσπάθησε να δολοφονήσει τον Πρόεδρο Ronald Regan, μιμούμενος την πλοκή της ταινίας  “Taxi driver”.

To stalking είναι πιθανότερο να συμβεί στα πλαίσια της λήξης μιας σχέσης καθώς θεωρείται από τους θύτες ως ¨συνέχεια της σχέσης¨ και αποτελεί την δικαιολογία τους στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι μορφές που συνήθως παίρνει το  “stalking” είναι τηλεφωνήματα, γράμματα, e-mails, σημειώματα στο αυτοκίνητο του στόχου, γκράφιτι, δώρα, φωτογραφίες, καταστροφή της περιουσίας, κατασκήνωση έξω από το σπίτι ή την εργασία του θύματος, ψεύτικες ανακοινώσεις ή συκοφαντίες για το θύμα, απειλές στο θύμα ή τους οικείους του, επίθεση, βιασμός ή δολοφονία. Με την τεχνολογική εξέλιξη, βέβαια, παρατηρείται έντονα το “cyber stalking” το οποίο αναφέρεται στην παρακολούθηση μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (facebook, Instagram, twitter, tiktok κ.α.)

Τα θύματα είναι κυρίως γυναίκες. Υπάρχει βία συνήθως όταν υπήρχε παλαιότερη σεξουαλική σχέση με τον θύτη. Τυπικά τα επεισόδια “stalking” κρατάνε 1-2 χρόνια και είναι περισσότερα από αυτά που καταγράφονται στα αστυνομικά τμήματα. Το ποσοστό δολοφονιών στα θύματα “stalking” είναι γύρω στο 2%, ενώ το 94% των θυμάτων αναγκάζονται να κάνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής τους (όπως να αλλάξουν εργασία ή καθημερινές συνήθειες).

Τα άτομα που υπόκεινται στο “stalking” βιώνουν το αίσθημα του φόβου από τις απειλές και αναπτύσσουν μια εσωστρεφή συμπεριφορά. Επίσης τα περισσότερα θύματα του “stalking” υπάρχει πιθανότητα να εμφανίσουν συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, μετατραυματικού στρες, αυτομομφής, ενοχές, θυμό, απομόνωση, έλλειψη εμπιστοσύνης και οικειότητας προς τους άλλους. Τις περισσότερες φορές για να τερματιστούν τα επεισόδια του “stalking”το θύμα πρέπει να πάρει δραστικά μέτρα  (όπως π.χ. να αλλάξει χώρο διαμονής). Όλη αυτή η διαδικασία στην οποία υπόκεινται τα θύματα είναι και ψυχοφθόρα, αλλά μπορεί  να είναι και επικίνδυνη, επομένως η μελέτη των θυμάτων μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες  για το μέγεθος του φαινομένου και τις ψυχολογικές συνέπειες καθώς και γνώσεις για να αντιμετωπίζουμε και να προλαμβάνουμε το¨stalking¨

Οι θύτες είναι κυρίως άνδρες , μεγαλύτεροι από τους δράστες άλλων εγκλημάτων και οπωσδήποτε μεγαλύτεροι από τα θύματά τους. Συνήθως έχουν ποινικό ή ψυχιατρικό ιστορικό, ιστορικό κακοποίησης ή χρήσης. Είναι συνήθως άνεργοι ή μερικής απασχόλησης για να έχουν τον χρόνο να παρακολουθούν και είναι αρκετά έξυπνοι. Οι περισσότεροι φοβίζουν και απειλούν τα θύματά τους, ενώ την περίοδο του “stalking” δεν έχουν σεξουαλική σχέση με το θύμα τους. Επίσης φαίνεται να είναι κοινωνικά αποσυρμένοι και απομονωμένοι με αποτυχημένες σχέσεις οικειότητας στο παρελθόν. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φτάσουν και σε απόπειρες ανθρωποκτονίας ή και ανθρωποκτονία.

Το “stalking” δεν συμπεριλαμβανόταν στα αδικήματα μέχρι το 1990. Η πρώτη χώρα που ανέλαβε νομοθετική ρύθμιση κατά του “Stalking” ήταν η Καλιφόρνια το 1990 και μέχρι το 1993 όλες οι πολιτείες της Αμερικής ακολούθησαν το παράδειγμά της. Στην Ελλάδα το “stalking” είναι ποινικό αδίκημα σύμφωνα με το άρθρο 333 του Ποινικού Κώδικα περί απειλής με τον νόμο Ν.4531/18, ο οποίος αναφέρει πως «….τιμωρείται όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως επίσης με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του». Με την τροποποίηση του νόμου Ν. 4619/2019 τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή. 

Το “stalking” αποτελεί τα τελευταία είκοσι χρόνια ποινικό αδίκημα το οποίο όμως δεν αναφέρεται ούτε καταγγέλλεται στις αστυνομικές αρχές στην συχνότητα που συμβαίνει. Σε έρευνες σε χώρες όπως η Σκωτία φάνηκε ότι το φαινόμενο του “stalking”, ενώ θεωρείτο ότι συμβαίνει περισσότερο στους διάσημους καλλιτέχνες, συνέβαινε σε μεγάλο ποσοστό στον σκωτσέζικο πληθυσμό, ότι θύματα ήταν κυρίως γυναίκες και νεαρές γυναίκες, ότι δράστες ήταν κυρίως άντρες (92%)  και  πρώην ερωτικοί σύντροφοι των θυμάτων.

Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να είμαστε ενήμεροι για τις διαστάσεις που μπορεί να πάρει το stalking ή τους κρυφούς τρόπους που μπορεί να γίνει και ακόμα σημαντικότερο τα θύματα που υπόκεινται σε αυτό να το δηλώνουν. Σε περιπτώσεις που τα θύματα χρειάζονται υποστήριξη είναι σημαντικό να απευθυνθούν σε ειδικούς ψυχικής υγείας, πέρα από το νομικό κομμάτι. Υπάρχουν τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης ή και δια ζώσης υποστήριξη, καθώς μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε όλους του τομείς της ζωής του ατόμου μελλοντικά αν δε γίνει σωστή διαχείριση.

Πηγές:

https://link.springer.com/article/10.1007/s10896-020-00147-3

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7373813/

https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/15248380221129581