Sharenting: Όταν τα παιδιά γίνονται αντικείμενο αυτοπροβολής στο διαδίκτυο

Η πολύωρη και καθημερινή χρήση των διαδικτυακών κοινωνικών μέσων έχει ως αποτέλεσμα μία έντονη ψηφιακή παρουσία ενός μεγάλου μέρους της ταυτότητας των ανθρώπων. Οδεύοντας σε μία κατεξοχήν τεχνολογική εποχή, τόσο τα παιδιά και οι νέοι, όσο και οι ενήλικες, έχουν εναρμονίσει πλήρως τις καθημερινές συνήθειες τους με ένα ψηφιακό τρόπο ζωής, ο οποίος εκ πρώτης όψεως παρουσιάζεται ως αβλαβής, ωστόσο ποικίλα προβλήματα έχουν έρθει στην επιφάνεια κατά τα τελευταία χρόνια λόγω αυτής της υπέρ το δέον προβολής.

Τι είναι το “Sharenting”;

Μία από τις εκφάνσεις αυτού του φαινομένου είναι και η πρακτική του “sharenting”. O όρος “sharenting” προσδιορίζεται ως η πρακτική ενός γονέα να χρησιμοποιεί τακτικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την επικοινωνία πολλών λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με το παιδί του (Collins Dictionary, 2013) και αποτελείται από τον συνδυασμό των λέξεων «κοινοποίηση» (share) και «γονική μέριμνα» (parenting). Το sharenting αποτελεί πλέον μία πάγια τακτική, που δύναται να ξεκινήσει ακόμα και πριν την γέννηση ενός παιδιού (με την διαδικτυακή προβολή ενός υπερηχογραφήματος), φτάνοντας έως και την εφηβική ηλικία. Πλέον συναντώνται κοινωνικά προφίλ που είναι αποκλειστικά αφιερωμένα στα παιδιά, με περιεχόμενο που καταγράφει στιγμές της καθημερινότητας τους, ιδιαίτερα δημοφιλή και ενίοτε κερδοφόρα (π.χ. μέσω των εφαρμογών του TikTok και του Instagram).

Το sharenting, από τη μία πλευρά, περιλαμβάνει ορισμένα θετικά στοιχεία, καθώς το διαδικτυακό περιβάλλον επιτρέπει στους γονείς να μοιράζονται τα επιτεύγματα του παιδιού τους, να ανταλλάσσουν συμβουλές με άλλους γονείς, να μοιράζονται τις εμπειρίες τους, αλλά και να υπερηφανεύονται για τους όμορφους απογόνους τους. Η πρακτική αυτή μπορεί επίσης να υποστηρίξει τη συνεργασία των γονέων των οποίων τα παιδιά υποφέρουν από διάφορους βαθμούς σωματικής ή ψυχικής αναπηρίας, επιτρέποντάς τους να μοιράζονται καλές πρακτικές, να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον, να συμβουλεύονται μεταξύ τους, κλπ.

Ωστόσο, όσο άκακη και να φαίνεται μία τέτοια διαδικτυακή δραστηριότητα, και με όση καλή θέληση και αγάπη να επιτελείται προς τα παιδιά, πρόκειται για μία καταπάτηση των δικαιωμάτων τους στην ιδιωτικότητα, που μπορεί κατ’ επέκταση να απειλήσει και την ασφάλεια τους. Τα παιδιά, ειδικά τα μικρής ηλικίας, δεν έχουν την δυνατότητα συναίνεσης σχετικά με το τι κοινοποιούν οι γονείς και οι γονείς σπάνια ζητούν την άδεια των παιδιών όταν πρόκειται να μοιραστούν κάτι στο κοινωνικό τους προφίλ που τα αφορά. Ως αποτέλεσμα, καταπατούν τα δικαιώματα τους ακούσια, κάτι το οποίο μακροπρόθεσμα μπορεί να αποβεί μοιραίο, καθώς η πρακτική ενδέχεται να αποκλείσει τα παιδιά από την ευκαιρία να δημιουργήσουν τα δικά τους ψηφιακά ίχνη στο μέλλον. Επιπλέον, οι κινήσεις τους αυτές κρύβουν συχνά μία ανάγκη αυτοπροβολής και κοινωνικής επιβεβαίωσης, μέσω της οποίας μπαίνουν αναπόφευκτα σε μια διαδικασία σύγκρισης με άλλους γονείς, και καταλήγουν να νιώθουν ανεπαρκείς ή ανώτεροι των υπόλοιπων.

Μέχρι στιγμής, κάποια είδη sharenting που έχουν παρατηρηθεί είναι:

• Η υπερβολική κοινοποίηση φωτογραφιών ή βίντεο των παιδιών (συνήθως χωρίς τη συγκατάθεσή τους)
• Η δημιουργία προφίλ παιδιών σε διάφορα είδη διαδικτυακών υπηρεσιών (χωρίς τη συγκατάθεσή τους)
• Η δημιουργία διάφορων ειδών ηλεκτρονικών ημερολογίων (blogs), όπου η ζωή του παιδιού παρακολουθείται μέρα με τη μέρα, από μήνα σε μήνα
• Η κακοποίηση παιδιών ως εμπορικό εργαλείο, προκειμένου να προκληθούν οικονομικά οφέλη, να κερδηθούν followers στα κοινωνικά μέσα, να δημιουργηθεί ένα brand γύρω από το όνομα του παιδιού, κτλ

Οι κίνδυνοι του sharenting είναι ακόμα άγνωστοι σε βάθος χρόνου, καθώς πρόκειται για την πρώτη γενιά παιδιών που βιώνει μια τόσο έντονη έκθεση από τους γονείς στο Διαδίκτυο. Για παράδειγμα, μέχρι στιγμής μελέτες εκτιμούν ότι έως το 2030 σχεδόν τα δύο τρίτα των περιπτώσεων υποκλοπής ταυτότητας που επηρεάζουν τα σημερινά παιδιά θα έχουν προκύψει από το sharenting. Η ελεύθερη διανομή προσωπικών πληροφοριών των παιδιών γίνεται βορά στα χέρια των hackers, που πολύ εύκολα μπορούν να παραβιάσουν passwords λογαριασμών που συσχετίζονται με αυτά. Οι γονείς αποκαλύπτουν συχνά άθελα τους ονόματα, ηλικίες και ημερομηνίες γέννησης από μηνύματα γενεθλίων, διευθύνσεις σπιτιού, τόπο γέννησης, πατρικό όνομα της μητέρας, σχολεία, ονόματα κατοικίδιων, αθλητικές ομάδες που υποστηρίζουν κτλ., στοιχεία τα οποία είναι κλειδιά σε περιπτώσεις hacking. Μετέπειτα, ακόμα και όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν, μπορεί να διατρέξουν ακόμα κίνδυνο, καθώς προσωπικά στοιχεία τους που έχουν ήδη καταγραφεί, δύναται να χρησιμοποιηθούν, για παράδειγμα, σε ψεύτικα δάνεια, σε συναλλαγές με πιστωτικές κάρτες ή σε ηλεκτρονικές απάτες μέσω αγορών.

Εκτός από τα ζητήματα ασφάλειας της ταυτότητας των παιδιών, η υπερέκθεσή τους στο Διαδίκτυο πυροδοτεί και τους επιτήδειους παιδόφιλους διαδικτυακούς χρήστες, οι οποίοι καραδοκούν στις ψηφιακές πλατφόρμες, ώστε να αποκτήσουν ανάλογο υλικό και να έρθουν σε επαφή με το παιδί, συλλέγοντας πληροφορίες για αυτό. Οι γονείς εν αγνοία τους συμβάλλουν σε αυτή τη διαδικασία, ιδιαίτερα όταν μοιράζονται πολύ ιδιωτικές στιγμές, όπως όταν το παιδί τους κοιμάται, όταν είναι γυμνό, όταν γυμνάζεται κτλ., καθώς και πολύ προσωπικές πληροφορίες που δύναται να το στοχοποιήσουν. Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα που σχετίζεται και πυροδοτείται από τo sharenting είναι το φαινόμενο της «ψηφιακής απαγωγής», όπου τρίτοι κλέβουν φωτογραφίες παιδιών από τα κοινωνικά μέσα και τις αναδημοσιεύουν στο Διαδίκτυο σαν το παιδί να είναι δικό τους. Δυστυχώς, οι γονείς συχνά αδυνατούν να αντιληφθούν τις παραπάνω επικίνδυνες εκφάνσεις των πράξεων τους και ανησυχούν επί μονίμου βάσεως για την ασφάλεια των παιδιών τους στο διαδίκτυο μόνο σχετικά με εξωγενείς παράγοντες, ενώ ελάχιστη προσοχή επικεντρώνεται στη διασταύρωση των επιλογών τους για δημοσίευση πληροφοριών σχετικά με τα παιδιά τους στον εικονικό κόσμο και τις επικίνδυνες επιδράσεις που μπορούν να έχουν τέτοιες πρακτικές πάνω τους.

Τέλος, το sharenting μπορεί να γίνει και αιτία για έντονους οικογενειακούς καβγάδες μέσα στο σπίτι, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνει μεγαλύτερα παιδιά. Ενδεχομένως κάποια απρεπής δημοσίευση που τα αποτυπώνει να προκαλέσει το χλευασμό των συνομηλίκους τους και ντροπή για το πρόσωπο τους, ή και να επηρεάσει αρνητικά τις μελλοντικές ευκαιρίες εργασίας του ή εισαγωγής του σε πανεπιστήμιο. Για αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να ερωτώνται και να δίνουν την συγκατάθεση τους πριν την κοινοποίηση οποιουδήποτε υλικού που τα αφορά, ειδικά όταν το δικαίωμα του γονέα να μοιράζεται και να εκφράζεται ελεύθερα έρχεται σε αντιπαράθεση με το δικαίωμα του παιδιού στην ιδιωτική ζωή και υγιή ανάπτυξη.

Παρακάτω παρατίθενται μερικές συμβουλές προς τους γονείς για να αποφευχθούν οι προαναφερθέντες κίνδυνοι:

(i) Όταν κοινοποιείτε οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με το παιδί σας, είτε πρόκειται για φωτογραφίες, βίντεο ή ακόμα και για πληροφορίες σχετικά με την υγεία του, πρέπει να σκεφτείτε πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί κακόβουλα αυτό το υλικό – όχι μόνο σήμερα, αλλά και στο μέλλον. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι όταν μοιραζόμαστε προσωπικό υλικό, για παράδειγμα στο περιβάλλον των κοινωνικών δικτύων, χάνουμε τον έλεγχο της εξάπλωσής του πολύ γρήγορα – μπορεί να αποθηκευτεί από οποιονδήποτε έχει πρόσβαση στο προφίλ μας.

(ii) Είναι απαραίτητο να σκεφτείτε εάν αυτό που μοιράζεστε για το παιδί σας δεν θα μπορεί να το επηρεάσει αρνητικά στο μέλλον – δηλαδή, για παράδειγμα, το παιδί δεν θα γίνει στόχος γελοιοποίησης από τους συμμαθητές του, οι οποίοι θα βρουν και θα διαδώσουν τη φωτογραφία του. Φυσικά, οι γονείς θα πρέπει να λάβουν τη συγκατάθεση του παιδιού – ακόμη και ένα μικρό παιδί θα πρέπει να συμφωνήσει με τη φωτογραφία ή το βίντεο του που εμφανίζεται σε άλλα άτομα. Αν μοιράζεστε ομαδικές φωτογραφίες, για παράδειγμα από πάρτι γενεθλίων όπου υπάρχουν περισσότερα παιδιά, βεβαιωθείτε ότι οι γονείς άλλων παιδιών που συμμετείχαν στο πάρτι συμφωνούν με αυτήν την δημοσιοποίηση. Δεν θέλουν όλοι να μοιράζονται φωτογραφίες των παιδιών τους στο Διαδίκτυο.

(iii) Μην μοιράζεστε πολύ προσωπικές φωτογραφίες – αντισταθείτε στην επιθυμία να ανεβάσετε στο Διαδίκτυο π.χ. φωτογραφίες του παιδιού μας σε ένα γιογιό, φωτογραφίες ενός παιδιού που λερώνεται με φαγητό, κλπ. Αυτό που μπορεί να σας φαίνεται χαριτωμένο, μπορεί για άλλους χρήστες να γίνει εκμεταλλεύσιμο – γεγονός που δύναται να προκαλέσει πολλά προβλήματα για το παιδί στο μέλλον.

Πηγές: https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/sharenting

https://www.bbc.com/news/education-44153754

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0190740919309715?via%3Dihub