18 Νοέ
Μη κατηγοριοποιημένο

Πότε η παραπληροφόρηση παρακάμπτει τους ηθικούς μας φραγμούς;

Τα τελευταία χρόνια τα φαινόμενα παραπληροφόρησης και διάδοσης ψευδών ειδήσεων (Fake News) φαίνεται να γίνονται ολοένα και περισσότερο ανησυχητικά και διαχυτικά, φαλκιδεύοντας και διαβρώνοντας την δημοκρατία. Μάλιστα έχει διαπιστωθεί ότι μερικοί άνθρωποι όχι μόνο πιστεύουν και αναπαράγουν ψευδείς ειδήσεις αλλά τις θεωρούν λιγότερο ανήθικες, εάν αυτές πρόκειται να μετατραπούν σε αληθείς στο μέλλον. Αυτό μπορεί να συμβαίνει ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι αποτελούν ψευδείς στο παρόν. Παρακάτω θα ασχοληθούμε με το γνωστικό σφάλμα της προκαταρκτικής σκέψης (prefactual thinking) και πώς αυτή επιτρέπει σε ψευδείς ειδήσεις να λαμβάνουν ηθική επικύρωση. 

Αρχικά, η προκαταρκτική σκέψη αναφέρεται “στην ικανότητα μας να σκεφτόμαστε και να φανταζόμαστε πάνω σε γεγονότα πριν αυτά συμβούν”. Εάν και η ικανότητα αυτή έχει προσαρμοστικό χαρακτήρα και μας βοηθά να σχεδιάζουμε το μέλλον καλύτερα, φαίνεται ότι έχει μια σκοτεινή πλευρά. Μπορεί να μας κάνει ευάλωτους στο να δικαιολογούμε ψέματα τα οποία στο μέλλον μπορεί να γίνουν αλήθεια. Βεβαίως αυτή η ηθική ευελιξία σχετίζεται και με κίνητρα, πεποιθήσεις και μεροληψίες. Για παράδειγμα, τείνουμε να αναζητούμε πληροφορίες που υποστηρίζουν και επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας παρά το αντίθετο, το να τις διαψεύδουν (μεροληψία της επιβεβαίωσης).

Αφορμώμενοι από την επίδραση της προκαταρκτικής σκέψης, μέσα από μια σειρά πειραμάτων, οι Helgason και Effron προσπάθησαν να μελετήσουν τον μηχανισμό που εξηγεί “πώς οι ηθικές μας κρίσεις πάνω σε ψεύδη διαμορφώνονται στη βάση όχι μόνο του τι γνωρίζουμε αλλά και του τι μπορούμε να φανταστούμε”.

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια διευκρίνιση. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ κατά λέξη αλήθειας και ουσιαστικής αλήθειας. Αυτή η διαφορά παίζει σημαντικό ρόλο στην διαδικασία του πως οι ηθικές μας κρίσεις διαμορφώνονται από την προκαταρκτική σκέψη. Συγκεκριμένα έχει παρατηρηθεί ότι τείνουμε να αποδεχόμαστε ένα κατά λέξη ψέμα του οποίου η ουσία είναι αληθοφανής. 

Για παράδειγμα, μπορεί να ξεσπάσει η ψευδής είδηση ότι τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Γερμανία τελείωσαν, ενώ στην ουσία θα εξαντληθούν σε δυόμιση μήνες. Παρότι η είδηση κατά λέξη είναι ψευδής, αυτό δεν αποθαρρύνει κάποιους από το να την αποδεχτούν επικεντρώνοντας στην ουσία της, ότι το φυσικό αέριο στην Γερμανία εξαντλείται. 

Τέτοιου είδους παραπληροφόρηση έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνει αποδεκτή, να αξιολογηθεί ως ηθική και να διαδοθεί με μεγαλύτερη άνεση ως είδηση. Εάν και πρόκειται για αθώα ψέματα, στο χρηματιστήριο και στην πολιτική μπορεί να έχουν μεγάλο αντίκτυπο, χειραγωγώντας τα άτομα σε συγκεκριμένες αποφάσεις και απόψεις. 

Είναι σημαντικό για την προάσπιση της δημοκρατίας και την εύρυθμη λειτουργία της ως πολίτες να τοποθετούμε αυστηρά κριτήρια απέναντι στις πηγές πληροφόρησης. Ελέγχοντας συστηματικά την εγκυρότητα και αξιοπιστία τους και ανατρέχοντας σε πληροφορίες που όχι μόνο αποδεικνύουν την επιχειρηματολογία τους, αλλά και την καταρρίπτουν, θα μπορούμε να έχουμε σφαιρική ενημέρωση και μεγαλύτερες πιθανότητες λήψης ορθών αποφάσεων.

Πηγές:

www.psychologytoday.com

www.ft.com

The following two tabs change content below.

Ιωάννης Χριστοδούλου

Λέγομαι Ιωάννης Χριστοδούλου και είμαι φοιτητής Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτήν την στιγμή πραγματοποιώ την πρακτική μου άσκηση στο CSIi και ασχολούμαι ενεργά με την αρθρογραφία και την παροχή τηλεφωνικής υποστήριξης.