Πώς το στρες διαπερνά στις γενιές

Αλλαγές στο σπέρμα μπορεί να μεταφέρουν επιγενετικές αλλαγές στα παιδιά

Οι επιδράσεις της παιδικής κακοποίησης μπορούν να διαρκούν μια ολόκληρη ζωή.  Παιδιά που έχουν παραμεληθεί ή κακοποιηθεί μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν πολλά είδη παθήσεων ως ενήλικες, συμπεριλαμβανομένου ψυχικές ασθένειες όπως την κατάθλιψη αλλά και σωματικές, όπως είναι ο καρκίνος και το εγκεφαλικό. Στην πραγματικότητα, οι επιδράσεις μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερες. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι οι συνέπειες της κακοποίησης στη σχολική ηλικία μπορεί να διαπερνάει τις γενιές, επιδρώντας στα παιδιά ή στα εγγόνια των θυμάτων, ακόμη και εάν αυτά δεν έχουν βιώσει κακοποίηση.

Το πως αυτό συμβαίνει δεν είναι απολύτως κατανοητό. Η πραγματοποίηση πειραμάτων στους ανθρώπους δεν είναι εύκολη. Οι επιστήμονες έχουν στραφεί σε πειράματα με αρουραίους και ποντίκια. Μάλιστα ο Larry Feig στο Tufts University και οι συνάδελφοί του έχουν δείξει ότι το ψυχολογικό στρες φαίνεται να έχει παρόμοιες αλλαγές στο σπέρμα των ποντικιών και των ανθρώπων. Η μελέτη τους έχει δημοσιευθεί αυτή την εβδομάδα στο Translational Psychiatry.

Οι βιολόγοι γνωρίζουν ότι τα χαρακτηριστικά μεταφέρονται στις γενιές δια μέσου των γονιδίων. Τα γονίδια αποκρυπτογραφούν πρωτεΐνες και αυτές οι πρωτεΐνες σχηματίζουν τους οργανισμούς. Αυτό αν και εν μέρει είναι αλήθεια, πρόσφατα γίνεται ξεκάθαρο πως και άλλοι παράγοντες αφορούν το σχηματισμό των οργανισμών. Οι οργανισμοί ρυθμίζουν τη δραστηριότητα των γονιδίων μέσα από τις ζωές του, άλλοτε ενεργοποιώντας ή απενεργοποιώντας διαφορετικά είδη γονιδίων ανάλογα με τις περιστάσεις. Είναι πιθανόν ότι τέτοια επιγενετικά φαινόμενα μπορεί να διαπεράσουν στα γονίδια και μάλιστα στον απόγονο του ζώου.

Μελετώντας το περαιτέρω, ο Dr Feig και οι συνάδελφοί του ζήτησαν από 28 άνδρες εθελοντές να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο το οποίο εξετάζει τη σοβαρότητα του τραύματος που είχαν βιώσει σε νεαρή ηλικία. Επίσης ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να παρέχουν δείγμα σπέρματος. Οι ερευνητές τότε έψαξαν για ένα κοινό επιγενετικό μηχανισμό που περιλαμβάνει μικρά μόρια τα οποία ονομάζονται micro-RNAs. Η αποστολή των micro- RNAs είναι να δεσμεύσουν ένα άλλο μόριο που ονομάζεται αγγελιαφόρος RNA, έργο του οποίου είναι να μεταφέρει πληροφορίες που διαβάζονται από ένα γονίδιο στα κυτταρικά εργοστάσια που δημιουργούν την απαιτούμενη πρωτεΐνη. Το micro-RNA καθιστά τον αγγελιοφόρο RNA ανενεργό, μειώνοντας τη δραστηριότητα του εν λόγω γονιδίου-και μπορεί να διαπεράσει στο σπέρμα μαζί με το DNA.

Διερευνώντας το σπέρμα των ανδρών, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα δείγματα των ανδρών με κακοποίηση παρουσίαζαν χαμηλότερες συγκεντρώσεις δυο τύπων Micro – RNA, τους miR-34 and miR-449, έως και 100 φορές πιο χαμηλά.

Η ομάδα τότε διερεύνησε το ίδιο στα ποντίκια. Ένας σταθερός τρόπος να εξετάζεις το στρες στα ποντίκια είναι να τα μετακινείς σε καινούρια κλουβιά με καινούρια ποντίκια, μέχρι να φτάσουν την ενηλικίωση. Όταν η ομάδα το πραγματοποίησε αυτό, βρήκαν ότι τα αρσενικά είδη που παρουσίαζαν άγχος είχαν χαμηλότερα επίπεδα miR-34 and miR-449 στο σπέρμα τους. Μάλιστα ταίριαξαν αρσενικά ποντίκια με θηλυκά τα οποία δεν παρουσίαζαν άγχος. Τα έμβρυά τους φάνηκε να έχουν χαμηλότερο επίπεδο και των δυο τύπων M-RNA. Το ίδιο παρουσιάστηκε στο σπέρμα του απόγονου τους με τη σειρά του.

Ο Dr Feig και η ομάδα του έχουν δείξει ότι οι θηλυκοί απόγονοι των αρσενικών ποντικών με άγχος τείνουν να έχουν περισσότερο άγχος και να είναι λιγότερο κοινωνικοί.  Επιπλέον, οι γιοι των αρσενικών ποντικών με άγχος δημιουργούν θηλυκά παιδιά με στρες. Οι επιδράσεις των αλλαγών των κλουβιών, με άλλα λόγια, φαίνεται να διαρκεί για τουλάχιστον τρεις γενιές. Οι ερευνητές δεν μπορούν να πουν πως τα miR-34 and miR-449 είναι καθοριστικά υπεύθυνα, ωστόσο τα αποτελέσματα δείχνουν ότι έχουν σχέση.

Για να το διερευνήσουν ακόμη περισσότερο, οι ερευνητές σκοπεύουν να διεξάγουν μια μεγαλύτερη μελέτη. Αυτή τη φορά θα δώσουν ερωτηματολόγια σε πατέρες παιδιών, να δουν εάν οι επιγενετικές αλλαγές που παρατηρούνται προέρχονται από τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας των πατέρων.  Αδερφές και κόρες πιθανότατά να συμπεριληφθούν στην έρευνα επίσης. Είναι ένας φιλόδοξος στόχος που αξίζει να πραγματοποιηθεί. Εάν η γενετική μηχανική δεν μπορεί να τελειοποιηθεί, οι αλλαγές στα γονίδια θα είναι άμεσα συνδεδεμένες. Αλλά οι επιγενετικές επιδράσεις μπορεί να τροποποιηθούν, ενισχύοντας για παράδειγμα τα επίπεδα συγκεκριμένων micro-RNAs στο σπέρμα. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει πως η επίδραση της κακοποίησης δεν θα διαπερνά στις μελλοντικές γενιές.

Πηγή: https://www.economist.com/science-and-technology/2018/05/24/how-stress-echoes-down-the-generations