Η Αποκαταστατική ή Επανορθωτική Δικαιοσύνη (restorative justice) είναι μια θεωρία και καινοτόμος προσέγγιση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης που εστιάζει στην αποκατάσταση της ζημίας που προκαλείται από εγκλήματα που διαπράττονται. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στο συμβατικό σύστημα δικαιοσύνης μπορεί να αποτρέψουν τον δράστη από τη διάπραξη περαιτέρω εγκλημάτων, αλλά δεν αποκαθιστούν τη βλάβη που προκλήθηκε, ούτε βοηθούν τον εγκληματία να αναγνωρίσει την ευθύνη του. Αντίθετα, τον στιγματίζει, επιδεινώνοντας την κατάσταση αντί να τη βελτιώνει. Έτσι, παρόλο που αυτή η πρακτική χρησιμοποιείται από τα αρχαία χρόνια, τον τελευταίο καιρό εφαρμόζεται ολοένα και περισσότερο ώστε η ποινική δικαιοσύνη να συμβαδίζει με τις σύγχρονες προκλήσεις.
Γενικά, δεν υπάρχει κάποιος συμφωνημένος ορισμός της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Περιλαμβάνει όμως, ένα ευρύ σύνολο πρακτικών που βασίζονται στην ενδυνάμωση καθώς και αποφάσεις που λαμβάνονται ως απάντηση στο έγκλημα, για διάφορες ομάδες. Σε αυτή την διαδικασία το θύμα και ο δράστης δραστηριοποιούνται, εφόσον υπάρχει συναίνεση, για την επίλυση θεμάτων που προκύπτουν από το ποινικό αδίκημα μέσω της βοήθειας αμερόληπτου τρίτου προσώπου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της υποτροπής, καθώς βοηθά τα άτομα που έχουν διαπράξει τα εγκλήματα να αναγνωρίσουν το κακό που έχουν προκαλέσει. Ακόμη, χρησιμοποιείται και σε πιο απλές διαμάχες όπως οι συγκρούσεις στα σχολεία, στο χώρο εργασίας ή σε άλλα περιβάλλοντα.
Σύμφωνα με τις βασικές αρχές αυτής της πρακτικής, το έγκλημα γεννιέται λόγω των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν και υποστηρίζει ότι τα αποτελέσματα του εγκλήματος δεν μπορούν να επιλυθούν αν δεν υπάρχει προσωπική συμμετοχή και των δύο συμμετεχόντων. Η τεχνική αυτή όμως, μπορεί να έχει και αρνητικό αντίκτυπο. Το θύμα ή ακόμα και ο θύτης μπορεί να νιώσουν πίεση ώστε να μπορέσουν να συζητήσουν και να συμφωνήσουν σε κάτι που είναι και για τους δύο αποδεκτό, ή ακόμα και να μην μπορέσουν να έρθουν σε συμφωνία. Η συγκεκριμένη μέθοδος αποτελείται από 3 βασικά βήματα. Αρχικά, ο θύτης εκφράζει τη μεταμέλειά του στο θύμα και ζητάει συγγνώμη ώστε να γίνει προσπάθεια επανόρθωσης της βλάβης (restoration), μετά ακολουθεί η επανένταξη του δράστη στην κοινότητα (reintegration) και τέλος η ανάληψη της ευθύνης για την βλάβη που προκλήθηκε, τόσο από το δράστη όσο και από την οικογένειά του (responsibility).
Η αποκαταστατική δικαιοσύνη πλέον χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στις περιπτώσεις σεξουαλικών εγκλημάτων, καθώς αρκετές έρευνες έχουν δείξει πως η συμβατική ποινική διαδικασία, σχετικά με τέτοιου είδους εγκλήματα, δεν δημιουργεί αίσθημα ικανοποίησης στα θύματα. Αυτό συμβαίνει καθώς τα θύματα νιώθουν ότι λειτουργούν σαν παρατηρητές, δεν γίνεται προσπάθεια κατανόησης από τον δράστη και έχουν πολύ περιορισμένο ρόλο στην ποινική διαδικασία. Στην Αυστραλία, είναι αρκετά διαδεδομένη η μέθοδος στα σεξουαλικά εγκλήματα, αφού τα θύματα αναφέρουν πως με αυτόν τον τρόπο μπορούν να κάνουν ερωτήσεις που θα μπορούσε να απαντήσει μόνο ο δράστης αλλά και το γεγονός ότι ο δράστης μπορεί να ακούσει και να κατανοήσει τις επιπτώσεις που προκάλεσε με το έγκλημα που διέπραξε.
Η αποκαταστατική δικαιοσύνη και οι τεχνικές της διαμεσολάβησης εφαρμόζονται και στην Ελλάδα, αλλά είναι μια μέθοδος που απαιτεί χρόνο και εκπαίδευση και δεν είναι ευρέως διαδεδομένη. Παρόλο που υπάρχουν κάποια μειονεκτήματα, το 85% των θυμάτων που έχουν χρησιμοποιήσει αυτόν τον τρόπο δικαιοσύνης αναφέρουν πως είναι ικανοποιημένοι με την εμπειρία.
Πηγή:
Tyler T (2006) ‘Restorative justice and procedural justice: Dealing with rule breaking’ Journal of social issues, 62(2).
Ονομάζομαι Δανάη Αβερκιάδη και είμαι απόφοιτη Εγκληματολογίας του πανεπιστημίου Deakin της Αυστραλίας. Έχω παρακολουθήσει εξάμηνα σεμινάρια σχετικά με την διαχείριση κρίσεων, την Κυβερνοασφάλεια και το κυβερνοέγκλημα και έχω λάβει τα αντίστοιχα πιστοποιητικά παρακολούθησης. Είμαι εθελόντρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας, βοηθώντας στην συγγραφή άρθρων καθώς και σε διάφορες δράσεις.