Παιδοκτονία: Σκιαγραφώντας το προφίλ των γονέων που σκοτώνουν τα παιδιά τους

Ένα από τα πιο ειδεχθή και ακατανότητα εγκλήματα, αυτά που κανένας ανθρώπινος νους δεν δύναται να συλλάβει, είναι αυτό των γονέων που σκοτώνουν τα παιδιά τους. Τόσο εγκληματολόγοι όσο και ψυχολόγοι προσπαθούν να σκιαγραφήσουν το προφίλ των ατόμων αυτών που φτάνουν στο σημείο όχι απλά να διαπράξουν μια ανθρωποκτονία, αλλά το αποτέλεσμα αυτής να αφορά το ίδιο τους το παιδί.

Ο όρος «παιδοκτονία» αναφέρεται στο φόνο ενός παιδιού από τον πατέρα ή τη μητέρα του. Στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάμε τρεις διαφορετικούς όρους για την παιδοκτονία:

• «filicide»: αφορά στη δολοφονία του παιδιού από τον γονέα του
• «infanticide»: αφορά στη δολοφονία ενός μωρού
• «neonaticide»: αφορά στη δολοφονία ενός νεογέννητου βρέφους

Οι παιδοκτονίες διακρίνονται επίσης και σε «paternal» και «maternal» infanticide, πατρική και μητρική παιδοκτονία αντίστοιχα. Η παιδοκτονία ως πράξη, είναι η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως που πραγματοποιείται από τον έναν ή και τους δύο γονείς – κατά συναυτουργία – και έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση θανατηφόρας βλάβης. Παρότι υπάρχει σαφής διαχωρισμός σχετικά με τις ηλικίες των θυτών και των θυμάτων, οι στατιστικές μελέτες ενοχοποιούν τις μητέρες ως υπεύθυνες για την δολοφονία νεογνών. Ως ενέργεια, θεωρείται η ειδεχθέστερη των εγκλημάτων κατά ζωής.

Συνήθως, πίσω από τέτοια εγκλήματα συναντάμε «δυσλειτουργικές οικογένειες» και περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και παιδικής κακοποίησης, τα οποία διαρκούν χρόνια. Οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας στον ψυχισμό των παιδιών είναι καταστροφικές, ανεξάρτητα από το αν την βιώνουν άμεσα ή έμμεσα και τα σημάδια που αφήνει στα παιδιά είναι ανεξίτηλα.

Πολλές φορές, το θύμα τείνει να συγκαλύπτει το θύτη είτε από φόβο είτε από την ελπίδα ότι θα αλλάξει συμπεριφορά είτε γιατί αισθάνεται απόγνωση, μη γνωρίζοντας πώς θα είναι η «επόμενη μέρα» αφότου καταφέρει να φύγει από τον κακοποιητικό σύντροφο. Πολλές φορές τα θύματα μπορεί να νιώθουν ντροπή, ακόμη και ενοχές για την κατάσταση αυτή που βιώνουν. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα, που είτε ο γονέας που ασκεί την κακοποίηση είτε αυτός που την υφίσταται και «κλείνει τα μάτια», έχουν μεγαλώσει και οι ίδιοι σε αντίστοιχα περιβάλλοντα που θεωρούν ως «φυσιολογικές» τέτοιες συμπεριφορές. Μάλιστα, η πλειοψηφία των θυτών, αφού τελέσουν την πράξη τους, αυτοκτονούν.

Οι άνδρες παιδοκτόνοι χωρίζονται σε τέσσερις τύπους:

• Υποκριτής ηθικολόγος: ο θύτης προσπαθεί να ρίξει το φταίξιμο για το έγκλημά του στη μητέρα, την οποία θεωρεί υπεύθυνη για τη διάλυση της οικογένειας. Οι άνδρες αυτοί έχουν υπερβολική προσήλωση στην ιδέα της «ιδανικής οικογένειας» και δεν μπορούν να δεχθούν τη διάλυση της οικογένειάς τους.
• Oικονομικά αποτυχημένος: ο θύτης συνδέει την οικογένεια με την οικονομική επιτυχία, βλέποντας την οικογένειά του ως ένα μέσο για να επιδείξει τις οικονομικές του κατακτήσεις. Εάν όμως αποτύχει οικονομικά, θεωρεί ότι η οικογένειά του δεν υπηρετεί πλέον αυτόν τον σκοπό. 
• Απογοητευμένος: ο θύτης πιστεύει ότι η οικογένειά του τον έχει απογοητεύσει ή ότι ενεργεί με τρόπο ο οποίος υπονομεύει ή καταστρέφει το – κατά τον ίδιο – οικογενειακό ιδεώδες.
• Παρανοϊκός: ο θύτης φαντάζεται μια εξωτερική απειλή για την οικογένειά του. Εδώ το κίνητρο είναι μια διαστρεβλωμένη επιθυμία προστασίας της οικογένειας.

Σύμφωνα με τον Resnick, υπάρχουν πέντε βασικά κίνητρα που μπορεί να οδηγήσουν στην παιδοκτονία, χωρίζοντάς την σε πέντε βασικές κατηγορίες:

• Αλτρουϊστική – όταν ο γονέας πιστεύει ότι το παιδί αντιμετωπίζει μια αναπόδραστη μοίρα ή ότι δε μπορέσει να επιβιώσει χωρίς αυτούς μετά την αυτοχειρία τους
• Οξεία ψυχωσική – αφορά στην επιλόχεια ψύχωση η οποία περιλαμβάνει ψυχωσικά χαρακτηριστικά και ψευδαισθήσεις
• Ακούσια – όταν ο θάνατος προέρχεται από αλλεπάλληλη παιδική κακοποίηση, παραμέληση ή σύνδρομο Μινχάουζεν δια αντιπροσώπου
• Περιπτώσεις ανεπιθύμητου παιδιού – όταν υπάρχει παράνομη ή εξωσυζυγική κύηση
• Λόγω συζυγικής εκδίκησης – όπου ο γονέας σκοτώνει το παιδί του με σκοπό να εκδικηθεί τον/ τη σύντροφό του.

Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για ένα ιδιαίτερα περίπλοκο φαινόμενο, μιας και δεν πρόκειται για μια «απλή» ανθρωποκτονία, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο δύσκολη τη σκιαγράφηση του προφίλ των ατόμων που τελούν αυτά τα εγκλήματα. Πρόκειται για αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων. Μπορεί να πρόκειται για άτομα που βρίσκονται σε απόγνωση και αδιέξοδο και νιώθουν πως με αυτό τον τρόπο μπορεί να γλιτώσουν τα παιδιά τους από τα προβλήματα που βιώνουν και οι ίδιοι. Σε άλλες περιπτώσεις, τα παιδιά θεωρούνται εμπόδιο στη ζωή τους και σε αυτά που θέλουν να κάνουν. Έρευνες έχουν δείξει πως πολλοί γονείς – συνήθως άντρες – καταλήγουν να σκοτώνουν τα παιδιά τους ως αντίποινα ή/και εκδίκηση προς τη σύντροφο λόγω διακοπής της σχέσης ή και απιστία. Τα άτομα αυτά αδυνατούν να δεχτούν την απόρριψη και χρησιμοποιούν τα παιδιά τους ως μέσο για να τιμωρήσουν τη σύντροφο τους.

Τα άτομα που καταλήγουν να σκοτώνουν τα ίδια τους τα παιδιά συνήθως έχουν και τα ίδια ιστορικό ενδοοικογενειακής βίας. Μπορεί να πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή ή διαταραχή προσωπικότητας, ή να κάνουν χρήση ουσιών, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί αναγκαία συνθήκη και σίγουρα χωρίς να αποτελεί ελαφρυντικό για την αποτρόπαια πράξη τους. Αδυνατούν να συνάψουν συναισθηματικούς δεσμούς καθώς και να ελέγξουν την ένταση των συναισθημάτων τους. Στις περιπτώσεις μητρικής παιδοκτονίας, οι μητέρες μπορεί να βιώνουν επιλόχειο κατάθλιψη ή να αισθάνονται ντροπή ή/και ενοχές επειδή μπορεί να έφεραν στον κόσμο ένα παιδί εκτός γάμου ή από μια παράνομη σχέση.  

Το κύριο μέλημα της κοινωνίας οφείλει να είναι η πρόληψη και η ενημέρωση, κυρίως σε ζητήματα που άπτονται της ενδοοικογενειακής βίας καθώς και της ψυχικής υγείας. Ένα τέτοιο ειδεχθές έγκλημα μπορεί να «κρύβει» πίσω του χρόνιες κακοποιητικές συμπεριφορές ενδοοικογενειακής βίας και παιδικής κακοποίησης. Πρέπει τα μάτια όλων να στραφούν στα θύματα, ώστε να βρουν τη δύναμη να νικήσουν το φόβο που τα κατακλύζει, να καταγγέλλουν τέτοιες συμπεριφορές, να σπάσουν τη σιωπή τους και να φύγουν από τα κακοποιητικά περιβάλλοντα όπου ζουν, ώστε να μπει επιτέλους ένα τέλος στη μάστιγα αυτή που βιώνουμε. Πρέπει επίσης να υπάρξει μέριμνα για ψυχολογική υποστήριξη των γυναικών τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά τη γέννηση του παιδιού, όπου οι πιθανότητες να αναπτύξουν επιλόχειο κατάθλιψη είναι αυξημένες. Το θέμα των παιδοκτονιών μπορεί να κλονίζει στο άκουσμά του, ωστόσο οφείλουμε να το θίξουμε προκειμένου να το καταπολεμήσουμε και να εντοπίσουμε τις ρίζες του προβλήματος.

Κανείς δεν πρέπει να κλείνει τα μάτια μπροστά σε τέτοια εγκλήματα, όπου τα θύματα είναι παιδιά.