Θεωρίες Συνωμοσίας

Γράφει ο Νάστος Μαραγκούλιας, φοιτητής εγκληματολογικής ψυχολογίας στο UcLan.

Ο κόσμος μας αποτελείται από “μυστήρια” τα οποία μας προκαλούν αβεβαιότητα και φόβο για το μέλλον, είτε μιλάμε για φυσικές καταστροφές, τρομοκρατικές επιθέσεις ή οικονομικές κρίσεις, είτε μιλάμε για τις επίκαιρες και γνωστές σε όλους μας πια, πανδημίες. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος απεχθάνεται την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα με αποτέλεσμα να μας δημιουργείται η ανάγκη “λογικής” εξήγησης και αποκωδικοποίησης του οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Αυτή ακριβώς η ανάγκη μπορεί να μας κάνει να υιοθετήσουμε ακόμα και τα πιο ακραία σενάρια προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουμε, να κατανοήσουμε και να θεωρήσουμε πως εμείς είμαστε αυτοί που έχουμε τον έλεγχο.

Με αυτόν τον τρόπο το έδαφος παραμένει σχεδόν πάντα πρόσφορο για σενάρια και θεωρίες συνωμοσίας, ειδικά όταν το γεγονός που θα κληθούμε να αποκωδικοποιήσουμε είναι μαζικό, τρομακτικό και δεν γνωρίζουμε τις τυχόν συνέπειες και επιπτώσεις του, χαρακτηριστικά που μπορεί κάποιος εύκολα να διακρίνει και στο τελευταίο γεγονός που πυροδότησε κύμα πολλαπλών θεωριών συνωμοσίας αλλά και ψευδών ειδήσεων, τον Covid-19.

Φυσικά, οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι νέο φαινόμενο. Ο άνθρωπος τις χρησιμοποιεί ως μηχανισμό κατανόησης της πραγματικότητας από αρχαιοτάτων χρόνων με διάφορους τρόπους. Κάποιες από τις πιο γνωστές αλλά και δημοφιλείς θεωρίες είναι η αμφισβήτηση της προσσελήνωσης από τον άνθρωπο, ο σκοπός αλλά και ο υπεύθυνος  για την τρομοκρατική επίθεση των Δίδυμων Πύργων καθώς και ο τελευταία δημοφιλής ψεκασμός της ατμόσφαιρας. Ένα και μόνο γεγονός μπορεί να πυροδοτήσει πολλαπλές θεωρίες όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της πανδημίας του κορωνοϊού. Από που ξεκίνησε ο ιός; Ποιος τον δημιούργησε και γιατί; Αισχροκέρδεια στην πλάτη του κόσμου και φυσικά σελίδες επί σελίδων με θεωρίες που έχουν γραφτεί για τον εμβολιασμό κατά του Covid-19. 

Για να κατανοήσουμε σε βάθος τις θεωρίες συνωμοσίας και τον παράγοντα που τις τροφοδοτεί συνεχώς θα πρέπει να τις εξετάσουμε και από τις δύο όψεις, δηλαδή την σκοπιά του εισηγητή μίας τέτοιας θεωρίας και την σκοπιά του ανθρώπου που πείστηκε από αυτήν την θεωρία.

Οι άνθρωποι που ξεκινούν τέτοιες θεωρίες μπορεί να δρουν ανεξάρτητα ή να ανήκουν σε ομάδες και φέρεται πως έχουν σαν σκοπό τους την αποκατάσταση της αλήθειας που κρύβεται από τον κόσμο. Όσο πιο σκοτεινή και τρομακτική είναι μια θεωρία, τόσο το καλύτερο για τους συνομωσιολόγους, γιατί ικανοποιεί την ανάγκη τους για μοναδικότητα καθώς και πιθανές περιπτώσεις απάτης έχουν βασιστεί κατά καιρούς σε διασπορά θεωριών συνωμοσίας και ψευδών ειδήσεων. Πώς όμως οι άνθρωποι πείθονται και υιοθετούν τέτοιου τύπου θεωρίες;

Όπως αναφέρεται και στην αρχή του άρθρου η ανάγκη του ανθρώπου να κατανοήσει μία κατάσταση και να νιώσει πως έχει τον έλεγχο μας κάνει να υιοθετούμε απαντήσεις από όπου και αν προέρχονται αυτές. Ειδικότερα στις περιπτώσεις που αλλάζουν συνεχώς και οι αρμόδιες πηγές ενημέρωσης δεν μπορούν να δώσουν αδιαμφισβήτητες απαντήσεις και αποτυγχάνουν να πείσουν την κοινή γνώμη. Τότε είναι που η ίδια μας η ανάγκη μας στρέφει σε άλλες πηγές για να βρούμε απαντήσεις, επίκαιρο παράδειγμα αποτελεί και πάλι η πανδημία, με τους ειδικούς να παρακολουθούν και αυτοί τις εξελίξεις και τις συνέπειες μαζί με τον κόσμο, μη μπορώντας να πείσουν τους πιο “απαιτητικούς”.

Η ανάγκη της διαφορετικότητας είναι ένας παράγοντας που εκτός από την δημιουργία μίας θεωρίας συναντάται και στα άτομα που συνήθως θα οδηγηθούν στην υιοθέτηση και διασπορά αυτής της θεωρίας.

Ένας άλλος παράγοντας που τροφοδοτεί την υιοθέτηση τέτοιων θεωριών και αντιλήψεων είναι η πιθανή κοινωνική απομόνωση και η ανεξέλεγκτη χρήση των social media ως αποκλειστικό μέσο ενημέρωσης αλλά και επικοινωνίας. Αξιοσημείωτο είναι πως άνθρωποι που ανήκουν σε οποιαδήποτε από τις παραπάνω κατηγορίες προβάλουν σθεναρή αντίσταση όταν πρόκειται για την διάψευση συγκεκριμένων πεποιθήσεων το οποίο αποδίδεται στην ανάγκη μας να νιώθουμε ασφαλείς και όταν αυτή η, έστω, εικονική ασφάλεια που έχουμε δημιουργήσει κλονιστεί τείνουμε να “γαντζωθούμε” ακόμα περισσότερο στις πεποιθήσεις μας, φοβούμενοι μήπως αποδομηθεί πλήρως ό,τι πιστεύουμε και μείνουμε πλήρως εκτεθειμένοι.

Η πανδημία που διανύουμε μας έφερε αντιμέτωπους με καταστάσεις που φοβόμασταν, με συνθήκες που δεν περιμέναμε να ζήσουμε, μας έφερε αντιμέτωπους ακόμα και με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Μέσω αυτής της πανδημίας αναδύθηκαν αδυναμίες αποκωδικοποίησης πληροφοριών και διαχείρισης καταστάσεων, καθώς και το κενό έγκαιρης και έγκυρης ενημέρωσης με αποτέλεσμα την άνθιση ποικίλων θεωριών και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, εκτός από αυτήν του ιού.

Πηγή:  www.psychologynow.gr