Τα τελευταία χρόνια ένα φαινόμενο που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις θέτοντας υπό δαμόκλειο σπάθη το μέλλον των νέων γενεών είναι αναμφισβήτητα η κλιματική αλλαγή.
Ανάμεσα στις πολλαπλές κρίσεις που καλούνται οι νέες γενιές να επιλύσουν (π.χ. έξαρση νέου πανδημικού ιού, αναβίωση αυταρχικών καθεστώτων, ενεργειακή κρίση, ξέσπασμα πυρηνικού πολέμου) αυτή που με τη μεγαλύτερη ακρίβεια αποτελεί ωρολογιακή βόμβα για το ανθρώπινο είδος με μη αναστρέψιμες συνέπειες είναι η περιβαλλοντική κρίση.
Πλέον οι εκκλήσεις των επιστημόνων για έγκαιρες και θαρραλέες αποφάσεις για την διάσωση του πλανήτη δεν βρίσκουν κλειστά αυτιά. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι πλέον ορατές και ανησυχητικές καθώς υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής όλων μας. Αναφορικά μόνο με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα φαινόμενα εκτενών δασικών πυρκαγιών, κυμάτων καύσωνα, ξηρασίας, ανυδρίας και πλημμυρών αυξάνονται και εντείνονται χρόνο με τον χρόνο.
Ασφαλώς τα βάρη της περιβαλλοντικής κρίσης δεν θα κατανεμηθούν ισόποσα στις εκάστοτε περιοχές της υφηλίου. Το μεγαλύτερο φορτίο θα σηκώσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες, οι περιθωριοποιημένες και καταπιεσμένες κοινότητες και βεβαίως το ζωικό βασίλειο με πολλά είδη από τώρα να απειλούνται με εξαφάνιση. Μάλιστα, σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, δεν αποκλείεται στο μέλλον η περιβαλλοντική κρίση να δημιουργήσει την μετατόπιση πληθυσμών και κατ’ επέκταση ένα νέο είδος μεταναστευτικών ρευμάτων προς αναζήτηση περιοχών με εύκρατο κλίμα, τους περιβαλλοντικούς μετανάστες.
Μπροστά στη θέα όλων αυτών των δυσοίωνων οικολογικών προβλημάτων, παρατηρείται ένα νέο είδος άγχους, το οικολογικό άγχος. Τι είναι το οικολογικό άγχος; Αρχικά πρέπει να διευκρινιστεί ότι το οικολογικό άγχος δεν αποτελεί επίσημα ψυχοδιαγνωστική κατηγορία σε κάποιο από τα επικρατέστερα ταξινομητικά συστήματα για τις ψυχικές ασθένειες, όπως το ICD-11 ή το DSM-V. Επομένως, δεν συνιστά ψυχική ασθένεια.
Το οικολογικό άγχος αναφέρεται σε μια ψυχική κατάσταση όπου το άτομο βιώνει κατακλυσμιαία συναισθήματα γενικευμένου άγχους, ανησυχίας, φόβου και έντασης αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες που αυτή κληροδοτεί. Αυτό μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ατόμων με περιβαλλοντική ενημερότητα.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα παγκόσμιας έρευνας που δημοσιεύτηκε το 2021 στο περιοδικό The Lancet, πάνω από το 45% του δείγματος (10.000 συμμετέχοντες) δήλωσε ότι λόγω της κλιματικής αλλαγής έχει προσβληθεί η καθημερινή λειτουργικότητά του, ενώ σχεδόν οι μισοί ανέφεραν ότι λόγω περιβαλλοντικών ανησυχιών “αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου και δυσκολία στο να μπορούν να διαβάσουν, να παίξουν, να διασκεδάσουν”.
Το οικολογικό άγχος, παρότι εμποδίζει τα άτομα να βιώσουν μια ικανοποιητική ζωή, δεν θα πρέπει να προσεγγίζεται ως ένα δυσπροσαρμοστικό και αδικαιολόγητο άγχος. Η κλιματική αλλαγή συνιστά ένα υπαρκτό και φλέγον πρόβλημα, με την εξεύρεση λύσεων να συνιστά επιτακτική ανάγκη. Συνεπώς ένα άγχος αναφορικά με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής μπορεί να έχει προσαρμοστικό και φυλογενετικό χαρακτήρα. Ωστόσο, μόνο η συγκράτησή του σε μέτρια και διαχειρίσιμα επίπεδα μπορεί να οδηγήσει στην μετουσίωσή του σε δημιουργικές ιδέες και δράσεις που θα συμβάλλουν στην προστασία του πλανήτη.
Στρατηγικές αποτελεσματικής διαχείρισης του οικολογικού άγχους
Αρχικά σε πρώτη προτεραιότητα τίθεται η ανακούφιση από συναισθήματα φόβου και άγχους και από σκέψεις ανησυχίας. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα πρόβλημα με παγκόσμιες προεκτάσεις που μας επηρεάζει και αφορά συλλογικά. Ωστόσο μέσα στην συλλογική ευθύνη δεν σημαίνει ότι χάνεται και η ατομική μας ευθύνη. Εξακολουθούμε να είμαστε υπεύθυνοι για ό,τι είναι υπό τον έλεγχό μας.
Αναλαμβάνοντας ο καθένας το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί, θα μπορούσαν να αυξηθούν οι πιθανότητες να αναχαιτιστεί η φθίνουσα πορεία που διαγράφεται στον πλανήτη μας. Μια τέτοια νοοτροπία μπορεί να τονώσει το αίσθημα ελεγξιμότητας του προβλήματος και συμμετοχής στον αγώνα διάσωσης του πλανήτη (ισχύς εν τη ενώσει) και να καταστείλει συναισθήματα, όπως άγχος, ενοχές και τύψεις, σε ατομικό επίπεδο.
Μερικές ενέργειες που προσανατολίζονται προς αυτήν την κατεύθυνση είναι οι πολίτες:
- να γίνουν περισσότερο συνειδητοί καταναλωτές αποφεύγοντας την αγορά προϊόντων κατασκευασμένων από μη ανακυκλώσιμα υλικά.
- να στηρίξουν τις πράσινες επιχειρήσεις.
- να συστηματοποιήσουν την ανακύκλωση, εντάσσοντάς την στην καθημερινότητά τους.
- να αποφεύγουν την χρήση αυτοκινήτου για την μετακίνησή τους και να στραφούν σε εναλλακτικές και περιβαλλοντικά φιλικές λύσεις όπως το ποδήλατο, το ηλεκτρικό πατίνι, τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή ακόμη και το περπάτημα.
- να συμμετάσχουν σε εθελοντικές οργανώσεις καθαρισμού παραλιών, δασών και πάρκων αναψυχής κατά τον ελεύθερο χρόνο τους.
Τέλος ένας ακόμη τρόπος μετουσίωσης των αρνητικών συναισθημάτων και ανησυχιών γύρω από την κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να είναι ο ακτιβισμός. Η συμμετοχή στον πολιτικό στίβο και σε ομάδες πίεσης μπορεί να αποτελέσει ένας τρόπος έκφρασης της απογοήτευσης, του θυμού και εγκατάλειψης που αισθάνονται πολλοί απέναντι στις κυβερνήσεις τους και σε υπερεθνικούς οργανισμούς. Μάλιστα πολλοί νέοι αισθάνονται ότι παραλαμβάνουν έναν κόσμο κατεστραμμένο για τον οποίο δεν φέρουν καμία ευθύνη. Ο ακτιβισμός θα μπορούσε να αποτελέσει ένας τρόπος διεκδίκησης και δρομολόγησης αλλαγών ώστε και οι επερχόμενες γενιές να έχουν το δικαίωμα να ζήσουν σε έναν κόσμο με αισιοδοξία και αξιοπρέπεια.
Πηγές:
Λέγομαι Ιωάννης Χριστοδούλου και είμαι φοιτητής Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτήν την στιγμή πραγματοποιώ την πρακτική μου άσκηση στο CSIi και ασχολούμαι ενεργά με την αρθρογραφία και την παροχή τηλεφωνικής υποστήριξης.