Νέα πρότυπα και συμπεριφορές στην εποχή των social media

Από την Μαρία Μουζάκη,

Όταν, αρχές του 2019 το Instagram ένα ιδιαίτερα δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης με ευρεία απήχηση σε νεαρές ηλικίες ανακοίνωνε την κατάργηση των “like”, τότε κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τις συνέπειες αυτής της ενέργειας. Προφανώς και δεν αναφερόμαστε σε τυχόν περιορισμούς στη φαντασία, στην δημιουργικότητα των χρηστών για πρωτότυπες, ευφάνταστες και πολλές φορές ριψοκίνδυνες selfies. Η νέα αυτή πραγματικότητα του Instagram έχει άμεσο κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο, μιας και «απειλεί» ένα αρκετά, πρόσφατο επάγγελμα, εκείνο των influencers, επηρεάζοντας κατ’ επέκταση τη βιωσιμότητα χιλιάδων επιχειρήσεων, την παγκόσμια οικονομία, καθώς και τη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των χρηστών. Την ίδια ώρα, ενδέχεται μία «αναδιαμόρφωση» προτύπων στη ψηφιακή κοινωνία ή αλλιώς στη κοινωνία της πληροφορίας.

Το Instagram στη ζωή μας…

Τον Οκτώβριο του 2010, η δωρεάν εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης, που επέτρεπε την επεξεργασία και κοινοποίηση φωτογραφιών και βίντεο στο διαδίκτυο ήταν πλέον προσβάσιμη. Το Instagram, όπως ονομάστηκε έφτασε μόλις σε δύο μήνες λειτουργίας τους 1.000.000 χρήστες, οι οποίοι σήμερα υπερβαίνουν τους 800.000.000. Όμως ποια είναι τα αίτια αυτής της απήχησης; Είναι η ευκαιρία των χρηστών να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους; Συνδέεται με τις τεχνολογικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές των τελευταίων ετών ή μήπως «αντιπροσωπεύει» την ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να ξεφύγει από την ανωνυμία που του προσφέρουν οι γρήγοροι αγχωτικοί ρυθμοί της καταναλωτικής κοινωνίας;

Η απάντηση φαίνεται να είναι θετική σε όλα τα παραπάνω. Ορόσημο ωστόσο στην εξάπλωση των social media είναι αναμφισβήτητα η εξάπλωση του διαδικτύου καθώς και η «μαζικοποίηση» των φορητών, έξυπνων συσκευών, που προσφέρουν τη δυνατότητα στον χρήστη να έχει πάντα μαζί τον υπολογιστή του. Με περισσότερους από 3.5 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως το 2019, τα κοινωνικά μέσα «καλύπτουν» περίπου, το 46% του παγκόσμιου πληθυσμού. Εκτιμάται δε, ότι ένας μέσος άνθρωπος έχει λογαριασμό σε περισσότερα από 9 διαφορετικά δίκτυα κοινωνικών μέσων, περνώντας καθημερινά ένα μέσο όρο 2 ωρών και 16 λεπτών στα κοινωνικά μέσα (Status Brew,2019).

Στην Ελλάδα, σε έκθεση της Focus Bari (2019a) φανερώνεται ότι το 83% του ελληνικού πληθυσμού επισκέπτεται το διαδίκτυο, με τον μέσο όρο σύνδεσης να ανέρχεται στα 213’- ο μεγαλύτερος χρόνος σύνδεσης (292’) καταγράφεται στους νέους 18-24 ετών και το 60% να έχουν πραγματοποιήσει έστω μία διαδικτυακή αγορά το τελευταίο εξάμηνο, κυρίως οι νέοι ηλικίας 25-34 ετών, ενώ οι άνω των 65 ετών σημειώνουν χαμηλότερα ποσοστά (33%). Ενεργοί και καθημερινοί χρήστες στα social media είναι το 59% , με το 52% να αφιερώνει σε αυτά έως μία ώρα την ημέρα. Για το 64% στην κορυφή των προτιμήσεων βρίσκονται οι εφαρμογές επικοινωνίας, όπως viber, messenger, skype, ακολουθούμενες από τα κοινωνικά δίκτυα, Facebook, twitter, Instagram, σε ποσοστό 58%. Οι νέοι ηλικίας 13-23, χρησιμοποιούν ευρέως τα  social media (90%), περνώντας τουλάχιστον 1 ώρα ημερησίως (110’), υπογραμμίζοντας επίσης, την επιρροή των social media και τους κινδύνους Internet, για το 55% και 45% αντίστοιχα (Focus Bari,2019b). Ανάλογη είναι και η εικόνα που παρουσιάζει η ΕΛ.ΣΤΑΤ (2019) αναφορικά με τη χρήση τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας, βάσει της οποίας ο κυριότερος παράγοντας που οι Έλληνες χρησιμοποιούν το διαδίκτυο είναι για ενημέρωση, είτε για προϊόντα και υπηρεσίες (88,3%), είτε για ειδήσεις (87,7%). Το 74,9% το χρησιμοποιεί για να συμμετέχει σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και το 72% για την ανταλλαγή μηνυμάτων μέσω εφαρμογών, όπως το Skype, Viber, Messenger, Whats up.

Τα social media φαίνεται να καλύπτουν ένα εύρος δραστηριοτήτων, όπως διαπιστώνουμε στην παρακάτω εικόνα, το οποίο και αναδεικνύει τον πολυδιάστατο σύγχρονο ρόλο τους. Όταν μάλιστα το 99% των νέων ηλικίας 13 έως 17 ετών διαθέτουν smartphones και πάνω από το 80% χρησιμοποιεί μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμα και πριν ολοκληρώσουν το 13o έτος της ηλικίας τους, τότε αντιλαμβανόμαστε τις επιρροές που δέχονται αυτά τα παιδιά, καθώς και τον λόγο που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά εξάρτησης από το διαδίκτυο. Είναι εξίσου σημαντικό, ότι ένα ικανοποιητικό ποσοστό της ελληνικής κοινωνίας πιστεύει ότι στο μέλλον οι άνθρωποι θα συναντιούνται κατά κόρον διαδικτυακά. Άλλωστε, ήδη οι γνωριμίες μέσω διαδικτύου κινούνται σταδιακά σε ανοδική πορεία, αντικαθιστώντας τις «παραδοσιακές» μορφές φλερτ.

Η εύκολη πρόσβαση, η «διαδικτυακή προστασία» από τυχόν απορρίψεις και αμφισβητήσεις,  σε συνδυασμό με την ανωνυμία που προσφέρουν, είναι οι βασικοί παράγοντες που καθιστούν τόσο θελκτικά τα social media σε όλες τις ηλικίες και δη στους νέους αυτής της ηλικιακής ομάδας, οι οποίοι επιθυμούν να είναι δημοφιλείς, έστω και στον ψηφιακό κόσμο. Δεν πρέπει όμως να παραλείπεται η ψυχική και συναισθηματική ευαλώτητα αυτών των παιδιών, τα οποία σε μία ιδιαίτερα τρυφερή αναπτυξιακή, γνωστική και συναισθηματική ηλικία, βρίσκονται αντιμέτωποι με τον καταναλωτισμό και με τις «τέλειες» εικόνες των social media, οδηγώντας σε μία εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την «ψευδή», πλασματική εικόνα της ψηφιακής κοινωνίας.

Κυρίαρχα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το Facebook και το Instagram, με το τελευταίο να παρουσιάζει συνεχόμενες αυξητικές τάσεις και να επιλέγεται κυρίως από εφήβους. Μέσα από τα Instagram stories, ένας χρήστης έχει τη δυνατότητα να «δείξει» στους φίλους του που είναι, τι κάνει, πώς περνά, ακόμα και αν δεν περνά τόσο καλά όσο δείχνει.

Επάγγελμα Influencer

Τα social media δε χρησιμοποιούνται μόνο για ψυχαγωγικούς, επικοινωνιακούς, επαγγελματικούς σκοπούς. Είναι επίσης, ένα χρήσιμο εργαλείο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αφού μέσω αυτών διαφημίζουν, παρουσιάζουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Το διαδίκτυο μοιάζει να «λειτουργεί» σαν μία τεράστια «βιτρίνα», στην οποία ο χρήστης έχει πρόσβαση ανά πάσα ώρα και στιγμή, το οποίο και επιβεβαιώνεται από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία. Το 2018, πάνω από 2,8 δις άνθρωποι αγόρασαν προϊόντα online σε παγκόσμιο επίπεδο, ξοδεύοντας συνολικά 1,78 τρις δολάρια, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο ότι 300 εκατομμύρια χρόνου θα δαπανηθούν στα social media κατά το έτος 2019 (Παναγόπουλος,2019).

Το Instagram φαίνεται να είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο επιχειρηματικό εργαλείο, ιδίως εάν αναλογιστεί κανείς ότι περισσότεροι από 200 εκατομμύρια χρήστες του, επισκέπτονται καθημερινά τουλάχιστον ένα επιχειρηματικό προφίλ. Οι επιχειρήσεις επενδύουν ένα ικανοποιητικό μέρος του προϋπολογισμού τους σε διαφημίσεις στο Instagram, με τα εμπορικά σήματα να είναι δέκα φορές περισσότερα, σε σχέση με το Facebook (Status Brew,2019). Το 69% μάλιστα των διαφημιστών σχεδιάζουν να αυξήσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα σε αυτό κατά τους επόμενους δώδεκα μήνες (Stelzner,2019).

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδείχθηκαν και οι influencers, μία έννοια με πολλαπλή σημασία, που αντανακλά μία σύγχρονη μορφή marketing (influencer marketing). Είναι ενδεικτικό ότι πάνω από το 50% των διαφημιστικών εταιρειών θεωρούν ότι η τεχνική αυτή τους εξασφαλίζει μεγαλύτερη πρόσβαση στο καταναλωτικό κοινό και κατ΄επέκταση περισσότερες πωλήσεις. Τα άτομα αυτά δεν λανσάρουν απλά προϊόντα και υπηρεσίες, με αμοιβή· ασκούν ταυτοχρόνως, σημαντική επιρροή στους ακόλουθούς τους, συνιστώντας ουσιαστικά ένα πρότυπο για αυτούς. Για πολλούς influencers, η δραστηριότητά τους αυτή αποτελεί τη μοναδική τους πηγή εσόδων, προσφέροντάς τους και το απαραίτητο γόητρο και αναγνωσιμότητα στο κόσμο των social media.

Οι influencers είναι ένα επάγγελμα, που οφείλεται στην ευρεία χρήση των social media. Καθένας μπορεί να γίνει, αρκεί να έχει πολλούς ακόλουθους, καλές φωτογραφίες και να μπορεί να δημιουργεί τάσεις, να επηρεάζει. Στην Αμερική το Influencer Marketing είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, σε αντίθεση με την χώρα μας η οποία μοιάζει να βρίσκεται σε πρώιμα στάδια. Δεν είναι κάτι εύκολο. Απαιτεί επιμονή, υπομονή, στρατηγική, αυτογνωσία και επικοινωνιακή δεινότητα. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία ωστόσο, διαπιστώνεται μία μείωση άνω του 2%, των αναρτήσεων των  influencers στο Instagram, κατά το πρώτο τρίμηνο του 2019 (Williams,2019).

Πως επηρεάζουν τα social media την ζωή μας

«Οι άνθρωποι δεν αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες. Αγοράζουν σχέσεις, ιστορίες και μαγεία». Η έκφραση αυτή που ανήκει στον γνωστό συγγραφέα Seth Godin, συνιστά ουσιαστικά τη βάση δράσης των influencers, οι οποίοι παρακινούν συναισθηματικά τον χρήστη σε αυθόρμητες αγορές. Συγκεκριμένα, οι χρήστες-καταναλωτές ταυτίζονται ευκολότερα με τους influencers, διότι παρά τα όποια κοινά στοιχεία βρίσκουν μαζί τους (ή το γόητρο που τους ασκεί, στην περίπτωση κάποιου διάσημου ατόμου), είναι και οι ίδιοι καταναλωτές, οπότε μοιάζει να δημιουργείται μία σχέση εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας.

Πως είναι όμως να είσαι ένας influencer; Πρόσφατα, η Εσένα Ο’Νιλ, μοντέλο από την Αυστραλία με 777.000 ακόλουθους, αποκάλυψε μία διαφορετική διάσταση των influencers. Μέσα από το βιβλίο της, μίλησε για το πόσο αγχωτικό ήταν όλο αυτό, όπως για το κατά πόσο «μακριά» ήταν αυτή η εικόνα από την πραγματικότητα- «Είναι πιο εύκολο να κοιτάζεις λαμπερά και όμορφα πράγματα που φαίνονται ευτυχισμένα παρά να σταματήσεις και να αντιμετωπίσεις ρεαλιστικά τον εαυτό σου»- με την ίδια να δίνει πλέον συμβουλές στους νέους για τους κινδύνους των social media (Μπορείτε να δείτε βίντεο εδώ).

Η παραπάνω εικόνα δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Τα άτομα αυτά δεν παύουν να είναι επαγγελματίες. Με αυτή την έννοια καλούνται να ανταποκρίνονται καθημερινά, στις απαιτήσεις του εργασιακού περιβάλλοντός τους, το οποίο όπως είναι φυσικό τους φέρνει αντιμέτωπους συχνά, με στρεσογόνες, αγχωτικές καταστάσεις. Η ψυχοσυναισθηματική τους ευαλώτητα, εντείνεται από το ότι βρίσκονται συνέχεια online· εκτίθενται συνεχώς σε κριτική, δεν έχουν στην πράξη προσωπικές στιγμές, ούτε ιδιωτικότητα, παρουσιάζοντας ταυτοχρόνως συμπτώματα εθισμού, για ένα ικανοποιητικό ποσοστό ατόμων. Μοιάζουν να είναι ανάμεσα σε έναν πραγματικό και ψηφιακό κόσμο, δίχως να μπορούν εύκολα να αποσυνδεθούν από το δεύτερο, υπό την απειλή της κατάρρευσης της εικόνας τους.

Πέρα από το αντίκτυπο σε προσωπικό επίπεδο, δεν πρέπει να παραλείπονται οι κοινωνικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των ατόμων που τους ακολουθούν. Η Olapic διερευνώντας τη στάση των νέων, διαπιστώνει ότι το 44% των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ακολουθεί, εμπιστεύεται, αλλά και επηρεάζεται από τους influencers, ιδίως για τους νέους ηλικίας 16-22 ετών. Το Instagram προτιμάται για θέματα μόδας και ομορφιάς και το Facebook για ταξιδιωτικές πληροφορίες (protothema.gr,2019).

Το φαινόμενο των influencer σχετίζεται άμεσα με την ψηφιακή κοινωνία και τις νέες συνθήκες που προάγει. Πρόκειται για τα προβαλλόμενα πρότυπα στην εποχή των social media, όπου δημιουργούν μία νέα εικόνα για το σώμα, την ομορφιά, αλλά και την ευτυχία. Για τα παιδιά και τους εφήβους, η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως του Instagram, που είναι το δημοφιλέστερο μέσο σε αυτές τις ηλικίες, είναι καθοριστική. Ήδη από την ηλικία 5-6 ετών, το 63% των παιδιών έρχεται σε επαφή με το διαδίκτυο, με τη χρήση του να αυξάνεται σταδιακά στις δύο επόμενες ηλικιακές ομάδες, 77% και 90% στις ηλικίες 7-9 ετών και 10-12 ετών, αντίστοιχα. Πράγματι, το 78%  των παιδιών ηλικίας 5-12 ετών είναι χρήστες του διαδικτύου, επιλέγοντας το κινητό ως κύριο μέσο σύνδεσης σε αυτό, μιας και 1 στα 6 παιδιά είναι κάτοχοι κινητού τηλεφώνου (Focus Bari,2019a).

Ο βομβαρδισμός εικόνων από τέλεια και συχνά ελλιποβαρή μοντέλα φαίνεται να συνδέεται με φαινόμενα έλλειψης αυτοεκτίμησης, εκδήλωσης εμμονικών τάσεων, υιοθέτηση ακραίων προτύπων συμπεριφοράς, καθώς της γενικότερης μη ικανοποίησης με την αυτοεικόνα τους. Το γεγονός αυτό συνδέεται με την ανάγκη που έχουν οι νέοι για αποδοχή, η οποία «μοιάζει» να είναι πιο εύκολη στον ψηφιακό κόσμο, έστω και αν «απαιτούνται» αρκετές προσπάθειες για την τέλεια εικόνα-προφίλ (SaferInternt4Kids.gr). Ανάλογα είναι και τα πορίσματα μελέτης που διεξήχθη στη Βρετανία, στην οποία συμμετείχαν 15.000 νέοι, ηλικίας 14-24 ετών, βάσει της οποίας το Instagram προκαλεί σε εκείνους που το χρησιμοποιούν συστηματικά, άγχος, κατάθλιψη, φαινόμενα εκφοβισμού (bullying) και FOMO – φόβο δηλαδή, να μην χάσεις ότι συμβαίνει- διότι, δίνει μεγάλη βάση στην εικόνα. Το Youtube από την άλλη, ήταν το μοναδικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης με την πιο θετική επίδραση στους νέους (Young Health Movement,Royal Society for Public Health,2017).Set featured image 2

Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη οπτική, που τονίζει τον θετικό ρόλο των social media στην ζωή των νέων. Προφανώς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ψυχαγωγούν, ενημερώνουν και ευαισθητοποιούν για ένα πλήθος θεμάτων, προσφέροντάς τους μία σφαιρική εικόνα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Μάλιστα, οι Orben και Przybylski (2019), εξετάζοντας την ψυχολογική ευημερία των νέων, σε δείγμα 17.000 εφήβων, κατέληξαν ότι η οικογένεια, οι φίλοι και η σχολική ζωή, είχαν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ικανοποίηση των νέων για τη ζωή τους από ότι η χρήση των social media.

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν άλλαξαν τις συνήθειες και το κοινωνικό περιβάλλον, για την πλειονότητα των νέων σε παγκόσμιο επίπεδο. Για παράδειγμα, τα παιδιά προτιμούν να χρησιμοποιήσουν υπολογιστές ή τα κινητά τους, προκειμένου να αναζητήσουν, να διαβάσουν και να ενημερωθούν για κάτι εκπαιδευτικό παρά να διαβάσουν ένα βιβλίο ή μία εγκυκλοπαίδεια- έστω αν αυτή η εξοικείωση με την οθόνη, από μικρή ηλικία, ευθύνεται κατά πολλούς μελετητές για μαθησιακά προβλήματα. Αλλάζουν επίσης, οι τρόποι ψυχαγωγίας, επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης με τα παιδιά να επιλέγουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από ένα τηλέφωνο, μία βόλτα, ένα παιχνίδι στη γειτονιά. Είναι ανησυχητικό ότι ο ημερήσιος αριθμός των συνομιλιών «πρόσωπο με πρόσωπο» έχει μειωθεί περίπου, 15% την τελευταία πενταετία, με το 14% να ισχυρίζεται ότι αισθάνεται πιο ευτυχισμένος, όταν επικοινωνεί μέσω social media (Αγγελίνη,2019).

Συμπέρασμα

Η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή μας είναι αναμφισβήτητη. Η λειτουργία τους είναι πολλαπλή, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, αλλά και ανθρώπινων αναγκών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν λάθος να «δαιμονοποιηθούν», αφού οι λόγοι της μαζικής τους χρήσης, βρίσκονται στην ίδια την κοινωνία και στο αξιακό σύστημα που προάγεται. Είναι οι γρήγοροι, αγχωτικοί, καταναλωτικοί ρυθμοί που μεταβάλλουν τις κοινωνικές συνθήκες και ανθρώπινες συμπεριφορές, οι οποίες «αναπροσαρμόστηκαν» στα χρόνια της κρίσης, με τα social media να «καλύπτουν» ένα σύνολο επικοινωνιακών και καταναλωτικών αναγκών. Οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές είναι φυσικό να δημιουργούν νέα πρότυπα σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως είναι και το εργασιακό περιβάλλον.

Αυτό σημαίνει ότι η τεχνολογία είναι στη ζωή μας, κάτι το οποίο δεν μπορεί να αγνοηθεί, όπως και το ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα καινούργιο κοινωνικό πλαίσιο. Με αυτή την έννοια οι όποιες κοινωνικές παθογένειες παρατηρούνται στο φυσικό κοινωνικό περιβάλλον, είναι λογικό να αναπαράγονται στο ψηφιακό και να εξελίσσονται, εξαιτίας των «προνομίων» που προσφέρει· «ανωνυμία» και «προστασία» είναι δύο λέξεις-κλειδιά, που ανάλογα με τον χρήστη μπορούν να λειτουργήσουν, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά. Είναι επίσης αναμενόμενο ότι οι μεταβολές αυτές σε κοινωνικό επίπεδο, επιφέρουν σημαντικές συνέπειες σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, διαμορφώνοντας νέα πρότυπα και νέα επαγγέλματα, τα οποία έρχονται σε αντίθεση με παραδοσιακά, καθιερωμένα πρότυπα, επηρεάζοντας άρδην το κοινωνικό περιβάλλον, καθώς και τη ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.

Ο άνθρωπος μοιάζει να είναι εξαιρετικά ευάλωτος σε αυτές τις αλλαγές, εξαιτίας της σφοδρότητάς τους και από το γεγονός ότι δεν έχει τον απαιτούμενο χρόνο προσαρμογής σε αυτές. Η ευαλώτητά του μάλιστα, εντείνεται από την άγνοια που έχει για το διαδίκτυο. Η ενημέρωση για τους κινδύνους και τη σωστή χρήση του διαδικτύου είναι εκείνη που θα διασφαλίσει την πρόληψη και την διαχείριση παθογόνων συμπεριφορών εντός της ψηφιακής κοινωνίας. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις νεαρές ηλικίες, οι οποίοι βρίσκονται «διχασμένοι» ανάμεσα στον πραγματικό και ψηφιακό κόσμο. Τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν την ανάγκη για αποδοχή από τους συνομηλίκους τους και από άλλα σημαντικά πρόσωπα στο οικείο περιβάλλον τους. Η αλληλεπίδρασή τους αυτή με άλλα άτομα συνιστά ουσιαστικά μία προσπάθειά τους, να αυτοπροσδιορίσουν τον εαυτό τους.

Είναι δε σημαντικό, οι επίσημοι φορείς της πολιτείας να προχωρήσουν στον σχεδιασμό ειδικών δράσεων, που θα ενημερώνουν τα παιδιά ήδη από την προσχολική ηλικία για το ψηφιακό περιβάλλον και δη για την σωστή χρήση του. Παράλληλα δεν πρέπει να παραλείπεται ο ρόλος της οικογένειας. Είναι ένας σημαντικός θεσμός, ιδίως για την ελληνική κοινωνία, που συμβάλλει στη σωστή διαπαιδαγώγηση του ατόμου και στην ομαλή ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Συνεπώς, η ενημέρωση θα πρέπει να πραγματοποιείται και εντός του σπιτιού, με τον ρόλο των γονέων να είναι εξαιρετικά κρίσιμος αφού είναι υπεύθυνοι για την μετάδοση των «πρώτων», προτύπων, συμπεριφορών και αξιών Τέλος, η καλλιέργεια μίας σωστής σχέσης επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια είναι εκείνη που αφενός θα «οπλίσει» τα άτομα με αυτοεκτίμηση και αφετέρου θα περιορίσει αισθητά αντικοινωνικές, παθογόνες συμπεριφορές τόσο εντός, όσο και εκτός της οικογένειας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Focus Bari (2019a), Focusontechlife: tips, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2019. Διαθέσιμο στο https://www.focusbari.gr/images/tips/FOCUS-ON-TECH-LIFE_TIPS-19B1.pdf.

Focus Bari (2019b), The “puzzle” of Social Media, 27/9/2019. Διαθέσιμο στο https://www.focusbari.gr/images/presentations/INFOCOM_SOCIAL_MEDIA_WORLD-2019.pdf.

Orben, A., Przybylski, A.K. (2019), Screens, Teens, and Psychological Well-Being: Evidence From Three Time-Use-Diary Studies, Psychological Science, 30:682-696.

Protothema.gr (2019), Έρευνα: Οι νέοι στα social media εμπιστεύονται περισσότερο τους influencer παρά τα brands, 24/4/2019. Διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/ugeia/article/885001/ereuna-oi-neoi-sta-social-media-ebisteuodai-perissotero-tous-influencer-para-ta-brands/.

SaferInternt4Kids.gr (2019), Εικόνες και Πρότυπα στα Κοινωνικά Δίκτυα. Διαθέσιμο στο https://saferinternet4kids.gr/wp-content/uploads/2019/09/2019-06-ppt-body-image.pdf.

Status Brew (2019), 100 Social Media Statistics For Marketers in 2020 + [Infographic], 19/11/2019. Διαθέσιμο στο https://blog.statusbrew.com/social-media-statistics-2020/.

Stelzner, M. A. (2019), 2019 Social Media Marketing Industry Report: How marketers are using Social Media to grow their businesses, Social Media Examiner.

Williams, R. (2019), Instagram influencer engagement hovers near all-time lows, study says, 9/7/2019. Διαθέσιμο στο https://www.mobilemarketer.com/news/instagram-influencer-engagement-hovers-near-all-time-lows-study-says/558331/.

Young Health Movement, Royal Society for Public Health (2017), #StatusOfMind: Social media and young people’s mental health and wellbeing, London: Royal Society for Public Health. Διαθέσιμο στο https://www.rsph.org.uk/uploads/assets/uploaded/d125b27c-0b62-41c5-a2c0155a8887cd01.pdf.

Αγγελίνη, Μ. (2019), Έρευνα: Συζητάμε περισσότερο στα social media παρά διά ζώσης, 19/12/2019. Διαθέσιμο στο https://www.protothema.gr/technology/article/957085/ereuna-suzitame-perissotero-sta-social-media-para-dia-zosis/.

Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία-ΕΛ.ΣΤΑΤ (2019), Έρευνα χρήσης τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας από νοικοκυριά και άτομα: έτος 2019, Δελτίο τύπου, Πειραιάς, 8 Νοεμβρίου 2019.

Παναγόπουλος, Θ. (2019), Όλα τα στατιστικά για την online ζωή μας, 7/2/2019. Διαθέσιμο στο https://www.athensvoice.gr/life/technology/517258_ola-ta-statistika-gia-tin-online-zoi-mas.