Αρκετοί θα αναρωτιούνται τι σημαίνει “Hikikomori”, τι είναι αυτός ο όρος, από που προέρχεται και σε ποιους απευθύνεται. Σε έναν κόσμο που η τεχνολογία κυριαρχεί στην καθημερινότητα μας και η γνώση είναι εύκολα προσβάσιμη, τα μυστικά των διαφόρων πολιτισμών ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια μας.
Θα ξεκινήσουμε το ταξίδι από τη μακρινή Ιαπωνία, όπου και συναντάμε τον όρο “hikikomori” ( ひきこもり) τις τελευταίες δεκαετίες. Η ίδια η λέξη σημαίνει αυτός που κλείνεται στον εαυτό του, αυτός που αυτο-περιορίζεται. Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα πρόσφατο και αποτελεί ακόμα αντικείμενο έρευνας και συνεχόμενης μελέτης. Περιγράφει άτομα, κυρίως αρσενικά σε νεαρότερες ηλικίες, που παρουσιάζουν μια οξεία κοινωνική απόσυρση. Έχει μάλιστα αποδοθεί και ο όρος “μοντέρνοι ερημίτες”, καθώς μιλάμε για εξαιρετικά μοναχικά άτομα. Στην Ιαπωνία αυτή τη στιγμή καταγράφονται πάνω από μισό εκατομμύριο νέοι που έχουν απομονωθεί κοινωνικά, χωρίς επαφές με τον έξω κόσμο και χωρίς καμία επιθυμία να κοινωνικοποιηθούν, αλλά εκτιμάται ότι τα ποσοστά είναι πολύ μεγαλύτερα και δεν έχουν καταφέρει να καταγραφούν.
Ο όρος “hikikomori” αποδίδεται ουσιαστικά σε μία κατάσταση κοινωνικο-πολιτισμική, παρά σε μία ασθένεια ή διαταραχή. Θα μπορούσε να συγκριθεί με το δυτικό όρο της “αγοραφοβίας” αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι πολλά παραπάνω, καθώς δεν οφείλεται σε καταστάσεις φόβου που προκαλεί η κοινωνία στο άτομο. Το ίδιο το Υπουργείο Υγείας, Εργασίας και Πρόνοιας της Ιαπωνίας αναγνωρίζει χαρακτηριστικά, όπως άρνηση αυτών των ατόμων να φύγουν από το σπίτι των γονιών τους ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες, χωρίς υποχρεωτικά να έχουν κάποια επικοινωνία ακόμα και με εκείνους. Ανυπαρξία επιθυμίας να αφήσουν το σπίτι τους γενικότερα, ούτε να πάνε στο σχολείο (αν πρόκειται για μαθητές), ούτε να εργαστούν για διάστημα πάνω από έξι μήνες. Κοινωνιολόγοι και ψυχίατροι κατά τη διάρκεια ερευνών τους δεν εντοπίζουν καν κάποια ψυχολογική ή κλινική διαταραχή τις περισσότερες φορές. Μετά από διαρκείς αξιολογήσεις και έρευνες, καθιερώθηκαν ορισμένα κριτήρια που μπορούν να αξιολογήσουν αν ένα άτομο είναι “hikikomori”. Σε αυτά περιλαμβάνονται:
- Να περνούν όλη ή σχεδόν όλη την ημέρα στο σπίτι απομονωμένοι
- Να παρουσιάζουν συμπτώματα κοινωνικής απόσυρσης σε σημείο που να τους καθιστά δυσλειτουργικούς
- Να αποφεύγουν τη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων και τις διαφόρων ειδών κοινωνικές συναντήσεις και καταστάσεις
- Η διάρκεια απομόνωσης να ξεπερνά τους έξι μήνες
- Δεν παρουσιάζουν κάποια ψυχοπαθολογική διαταραχή που να σχετίζεται και να εξηγεί την κοινωνική αποξένωση
Πολλοί από αυτούς αισθάνονται συνεχόμενες πιέσεις από τον κοινωνικό τους περίγυρο, κάτι το οποίο τους κουράζει ψυχικά αλλά και σωματικά. Παρουσιάζονται περισσότερο εσωστρεφείς, με την τάση να μιλάνε λίγο, να είναι πιο ντροπαλοί και συνεσταλμένοι. Η “αυτο-περιθωριοποίησή” τους, αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε έτσι, επέρχεται σταδιακά με μειώσεις των κοινωνικών συναναστροφών τους μέχρι και την πλήρη απομόνωση ορισμένων.
Το γεγονός ότι οι “hikikomori” περνούν υπερβολικά πολλές ώρες μόνοι τους, τους οδηγεί στο να καταφύγουν στο διαδίκτυο ως τη μόνη τους επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Τα βιντεοπαιχνίδια και η ενασχόληση με άλλες ψηφιακές δραστηριότητες τους κρατάει απασχολημένους, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να αποκτούν εθισμό στο διαδίκτυο, ανήμποροι να δραπετεύσουν από τον κόσμο που οι ίδιοι δημιούργησαν με σκοπό να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Ταυτόχρονα η αδιάκοπη χρήση του διαδικτύου έχει θεωρηθεί ως ένα βαθμό και αιτία της κοινωνικής απόσυρσης ή τουλάχιστον έχει καταφέρει να κάνει την κατάσταση τους ολοένα και πιο έντονη. Σύμφωνα με τα στατιστικά έχουν καταγραφεί και περιπτώσεις “hikikomori” που παρέμειναν σε κοινωνική απόσυρση και απομόνωση για πάνω από είκοσι χρόνια και έχουν χαρακτηριστεί ως “η πρώτη γενιά hikikomori”. Eπιπρόσθετα, σύμφωνα με καινούργιες πληροφορίες εκτιμάται ότι περίπου δύο εκατομμύρια άτομα βρίσκονται πολύ κοντά στο να γίνουν ‘hikikomori” στην Ιαπωνία.
Παρόλο που τα περιστατικά πρωτοεμφανίστηκαν στην Ιαπωνία, αξίζει να σημειωθεί πως το φαινόμενο επεκτείνεται και αρχίζει να αποκτά διεθνείς διαστάσεις . Ήδη έχουν γίνουν γνωστά περιστατικά και σε χώρες της Ευρώπης, όπως την Ισπανία, σε νεαρούς άνδρες που παρέμειναν αποσυρμένοι για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς κάποια οφειλόμενη αιτία. Ειδικότερα μετά την εμφάνιση του COVID-19, η ανησυχία ότι τέτοια φαινόμενα θα αυξηθούν έχει γίνει πλέον σίγουρη. Οι δυσκολίες που υποφέρουν οι άνθρωποι ανά τον κόσμο τους έχουν οδηγήσει σε καταστάσεις απελπισίας, πόνου και ανασφάλειας. Η παρουσία ψυχολόγων και ειδικών ψυχικής υγείας έχει κριθεί απαραίτητη, καθώς υπήρξαν αισθητές διαφορές σε άτομα που ζήτησαν βοήθεια και θέλησαν να δώσουν μία ακόμα ευκαιρία στην κοινωνία τους.
Ονομάζομαι Στέλλα Φουλούλη και είμαι τελειόφοιτη του τμήματος ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχω ασχοληθεί στο παρελθόν με την αρθρογραφία και τα τελευταία δύο χρόνια ασχολούμαι με την ποίηση και τη φωτογραφία. Επιπρόσθετα την περίοδο αυτή εκπονώ την πρακτική μου άσκηση στο Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας (CSII) συμμετέχοντας σε δράσεις του ινστιτούτου και στη συγγραφή άρθρων.