Γράφει η Μαρία Μουζάκη,
Κοινωνιολόγος, MSc, Υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Είναι γεγονός ότι εάν κάποιος το μακρινό πλέον 2019, μίλαγε για πανδημίες και παγκόσμια lockdown θα τον θεωρούσαν «καταστροφολόγο» ή θα έλεγαν ότι είχε πλούσια φαντασία. Ας είμαστε ειλικρινείς. Το έτος 2020 «ξεπερνά» τις προβλέψεις και συνεχίζει να μας κρατά σε αγωνία για το «μετά». Μία συνέχεια που ήδη μετρά αισθητές αλλαγές, επιφέροντας μία νέα «κοινωνική κανονικότητα». Μία νέα πραγματικότητα, στην οποία ο άνθρωπος ανακαλύπτει εκ νέου την ευαλώτητά του, υπενθυμίζοντάς του ταυτοχρόνως τη σημασία του εμείς και της συλλογικότητας.
Εδώ και σχεδόν, έξι μήνες η νέα κοινωνική πραγματικότητα είναι παρούσα, δημιουργώντας ένα κοινωνικό κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας, που επηρεάζει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας. Επανήλθαμε στην καθημερινή αρίθμηση των κρουσμάτων, με την διαφορά ότι πλέον συνειδητοποιούμε και τις «οικονομικές πληγές» του κορωνοϊού. Διαβάζοντας παράλληλα τα διάφορα σενάρια περί συνωμοσιών κλπ, παρατηρούμε σημαντικές μεταβολές στην κοινωνική και εργασιακή μας ζωή. Εισάγεται και θεσμοθετείται η τηλεργασία, ένας θεσμός που «ταυτίζει» τον προσωπικό χώρο της οικίας του ατόμου με τον κοινωνικό, εργασιακό χώρο, «συγχέοντας» ουσιαστικά την προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Αλλάζουν και μεταβάλλονται, χρόνια παγιωμένα στερεότυπα και συμπεριφορές, όπως ο εγκάρδιος χαιρετισμός των μεσογειακών λαών, ενώ το ελληνικό καλοκαίρι γίνεται επί της ουσίας «a state of mind», αφού ο Αύγουστος, σε πολλές περιοχές, δεν μπόρεσε να καλύψει τα όποια κενά στον τουρισμό, μοιάζοντας ουσιαστικά με έναν άλλο Νοέμβρη!
Μπορεί τα παραπάνω να μην προκαλούν κάποια έκπληξη στον αναγνώστη, μιας και αποτελούν καθημερινά κύριες ειδήσεις, εντούτοις υπάρχουν και άλλες επιπτώσεις του κορωνοϊού. Μία από αυτές αφορά το ζήτημα της απιστίας, ένα θέμα που αντιμετωπίζουν πολλά ζευγάρια, ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτό όμως που αλλάζει αυτή τη φορά είναι οι συνθήκες εκείνες που «πυροδότησαν» αυτού του είδους τη συμπεριφορά!
Φάκελος απιστία…
Σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ιστορίας υπάρχει πλήθος παραδειγμάτων απιστίας, όπου κάποιες ευθύνονται για αξιοσημείωτα ιστορικά γεγονότα και άλλες, έδωσαν το έναυσμα για τη συγγραφή διάσημων νουβελών και ποιημάτων. Οι απιστίες του Δία, για παράδειγμα απασχόλησαν σε μεγάλο βαθμό την ελληνική μυθολογία, όπως και η «αρπαγή» της ωραίας Ελένης από τον Πάρη, η οποία υπήρξε η αφορμή του Τρωικού Πολέμου, καθώς και του αρχαιότερου συγγράμματος! Ανάλογα παραδείγματα βρίσκουμε σε όλη την υφήλιο, αφού αρκετές από αυτές έγιναν χολιγουντιανές ταινίες, δημιουργώντας ιστορίες αγάπης και πάθους και άλλες, εγκλήματα πρωτοσέλιδα σε εφημερίδες της εποχής.
Η απιστία είναι ένα από τα πιο συχνά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα ζευγάρι, το οποίο και το οδηγεί σε κάποιο σύμβουλο γάμου ή γενικότερα στην ψυχοθεραπεία. Σύμφωνα με έρευνες, η απιστία είναι γένους αρσενικού· σχεδόν το 20% των ανδρών διατηρούν κάποια εξωσυζυγική σχέση, με το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες να κυμαίνεται περίπου στο 10%. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περιπτώσεις των ανδρών περιλαμβάνουν κυρίως σωματική απιστία, χωρίς να έχουν πάντα τις ίδιες βαρύνουσες συνέπειες για τη μόνιμη σχέση, σε αντίθεση με τις γυναίκες που τείνουν να απιστούν περισσότερο συναισθηματικά, γεγονός που επιφέρει δυσμενείς συνέπειες στη σχέση, ακόμα και τον χωρισμό. Η ηλικία φαίνεται επίσης, να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση της απιστίας, με τις ηλικίες άνω των 40 να παρουσιάζονται πιο συγχωρητικές (vice.gr, 7.2.2017). Παρόλα αυτά, ένα εξαιρετικά μικρό ποσοστό –λιγότερο από το 40% των ζευγαριών- καταφέρνει να ξεπεράσει την απιστία, με την πλειοψηφία να φτάνει στη διάλυση του γάμου (διαζύγιο).
Μία διαφορετική εικόνα παρουσιάζουν άλλες μελέτες, οι οποίες τονίζουν ότι η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων, στα ποσοστά απιστίας, «αγγίζει» τα όρια στατιστικού λάθους. Κατά τον 21ο αιώνα, η γυναικεία απιστία βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία· πλέον, πάνω από το 70% των γυναικών απατούν το σύζυγό τους. Πολλοί ερευνητές εξετάζουν τη γυναικεία απιστία στο πλαίσιο της κοινωνικής και σεξουαλικής απελευθέρωσης των γυναικών και ιδίως στη διεκδίκηση της ισότητας. Υπάρχει όμως μία διαφορετική μεταβλητή ανάμεσα στα δύο φύλα. Η απιστία για τις περισσότερες γυναίκες ερμηνεύεται σαν μία πράξη τιμωρίας, κρύβοντας ουσιαστικά μία συναισθηματική ανάγκη.
Τι εννοούμε όμως λέγοντας «απιστία» και πως προσδιορίζουμε το τι επιτρέπεται μέσα σε μία σχέση και τι όχι; Συνδέεται με την αίσθηση του ανήκειν, συναισθηματικές ανάγκες ή με στάσεις, αντιλήψεις και πρότυπα; Προφανώς, η απιστία σχετίζεται άρδην με τις εκάστοτε πολιτιστικές αντιλήψεις και ειδικότερα με το τι ορίζεται ως κοινωνικά αποδεκτό και τι όχι ή αλλιώς τι είναι φυσιολογικό και τι όχι. Η μονογαμία που επιβάλλεται από τις περισσότερες δυτικές κοινωνίες και εμφανίζεται ιδίως μετά την εδραίωση του χριστιανισμού, είναι εκείνη που ρυθμίζει την κοινωνική και ιδιωτική ζωή των ατόμων, επηρεάζοντας τις ανθρώπινες σχέσεις. Χαρακτηρίζει συμπεριφορές ως αποκλίνουσες και άλλες ως φυσιολογικές, μεταβάλλοντας εξίσου παραδοσιακούς κοινωνικούς θεσμούς.
Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, ο γάμος είχε ένα τελείως διαφορετικό χρηστικό χαρακτήρα. Ήταν περισσότερο μία οικονομική συμφωνία και η γυναίκα αντιμετωπίζονταν ως ιδιοκτησία του συζύγου. Η κοινωνική αντίδραση ήταν πιο ανεκτική σε ελεύθερες σεξουαλικές συμπεριφορές του συζύγου, από ότι της συζύγου, η οποία στην τέλεσή τους, στιγματιζόταν κοινωνικά και περιθωριοποιούνταν. Με την εξέλιξη των κοινωνιών και υπό το πρίσμα των χριστιανικών διδαχών και της ρητορικής περί ισότητας των δύο φίλων, η μοιχεία αποποινικοποιείται και αποκτά έναν έμφυλο χαρακτήρα.
Ετυμολογικά η λέξη «απιστία» συντίθεται από το στερητικό α και τη λέξη πίστη, εννοώντας ότι κάποιος στερείται την έννοια της πίστης. Στην πραγματικότητα, το νόημά της είναι πιο περίπλοκο και πολυδιάστατο. Η πράξη αυτή σηματοδοτεί ένα τρίπτυχο συναισθημάτων και αντιδράσεων· έλλειψη σεβασμού και εμπιστοσύνης, απουσία ηθικής και αποκοπή συναισθηματικής υποστήριξης και δεσίματος. Με λίγα λόγια είναι όταν ένας από τους δύο συντρόφους συνάπτει σεξουαλική σχέση με έναν άλλον/ην, χωρίς να το γνωρίζει ο σύντροφός του/της.
Τα συναισθήματα αυτά, δεν πρέπει να θεωρούνται πανάκεια. Προκειμένου να προσδιορίσει κανείς αυτή την πράξη, θα πρέπει να διερευνήσει τα αίτια που την προκαλούν. Σε έρευνα της Weiser et al (2014), ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να απαντήσουν τι σημαίνει απιστία για τους ίδιους. Μυστικότητα, απάτη, παράλειψη ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησαν, διαμορφώνοντας πέντε διαφορετικούς τύπους απιστίας: σωματική έλξη, συναισθηματικό δέσιμο, ερωτική φαντασίωση, οικονομικοί παράγοντες, κρυφή ζωή στα social media. Οι Selterman et al (2017) υποστηρίζουν ότι υπάρχουν εννέα βασικές αιτίες που συντελούν σε αυτή την πράξη: (α) χαμηλή ικανοποίηση από τη σχέση, (β) παραμέληση από τον σύντροφο, (γ) θυμός, (δ) ερωτική επιθυμία για τρίτο πρόσωπο, (ε) το «ξεθώριασμα» του έρωτα, (στ) έλλειψη δέσμευσης και ενδιαφέροντος για τη σχέση, (ζ) η επιθυμία του ατόμου να γίνει πιο δημοφιλές, (η) η επιθυμία για μεγαλύτερη ποικιλία σεξουαλικών συντρόφων και (θ) μέθη και απουσία λογικής σκέψης.
Γίνεται κατανοητό ότι η απιστία ως πράξη οφείλεται σε ένα σύνολο ψυχολογικών, συναισθηματικών αλλά και κοινωνικών αναγκών. Το νόημά της ποικίλει ανάλογα με τον ίδιο το «δράστη». Για άλλους νοείται ως μία πράξη επιβεβαίωσης του εγωισμού τους, όταν για κάποιους συνιστά μία «απεγνωσμένη προσπάθεια» προσοχής, απόρροια της χαμηλής αυτοεκτίμησής τους ή και απάντησης απέναντι στον σύντροφό τους. Δεν παύουν να υπάρχουν και περιπτώσεις που θεωρείται μία συνειδητή (;) πράξη, αποτέλεσμα της τελματώδης φάσης στην οποία βρίσκεται η σχέση, ενώ δεν είναι λίγες και εκείνες οι περιπτώσεις που μπορεί να σηματοδοτήσει την επανεκκίνηση της σχέσης! Ωστόσο, για το 90% του πληθυσμού παραμένει μία αρνητική πράξη, με επιβαρυντικές συνέπειες για τη σχέση, μιας και σχεδόν αφήνει πάντα το σημάδι της σε αυτήν.
Απιστία και κορωνοϊός
Άλλο ένα παράδοξο της εποχής μας είναι πώς μία πανδημία μπορεί να «αποκαλύψει» μυστικά σε μία σχέση! Αρχές Μαρτίου και ενώ η παγκόσμια κοινότητα παρακολουθούσε προσηλωμένη –και σε πολλές περιπτώσεις έγκλειστη- τις εξελίξεις στον κορωνοϊό, πολλές οικογένειες, ακόμα και στη χώρα μας αναζητούσαν την ιχνηλάτηση των επαφών. Μία ιχνηλάτηση που έφερνε στο φως μία διαφορετική ζωή του/της συζύγου, άγνωστη μέχρι τότε. Ασθενείς πέρα από τα συμπτώματα του κορωνοϊού, έρχονταν αντιμέτωποι με τη μοιχεία και της συνέπειές της. Η μοιχεία ή αλλιώς η συζυγική απιστία δεν είναι αυτή καθεαυτή που προκαλεί εντύπωση. Είναι εντούτοις, τα υψηλά ποσοστά που καταγράφονται, έπειτα από τον εγκλεισμό.
Σε μελέτη που διεξήγαγε το Ανδρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, διαπιστώθηκε ότι η απιστία υπήρξε το «αποτέλεσμα» του lockdown, για την πλειονότητα των ζευγαριών. Το 67,5% των γυναικών και το 53% των ανδρών, ηλικίας 18-54 ετών, απάντησαν ότι απάτησαν το μόνιμο σύντροφό τους, με τα ευρήματα αυτά να συμφωνούν με τα πορίσματα της πανευρωπαϊκής έρευνας, στην οποία απάντησαν καταφατικά το 64% των γυναικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το 49% των ανδρών (Τσουλέα,2020).
Τα αυξημένα ποσοστά απιστίας κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες δεν αποτελούν μία νέα πραγματικότητα. Είναι ένα φαινόμενο που σχετίζεται με τις ορμόνες, σεροτονίνη, μελατονίνη και ντοπαμίνη και πώς αυτές επηρεάζονται από το φως και τη θερμοκρασία. Αυτό που αλλάζει είναι τα αίτια. Προηγουμένως αναφερθήκαμε σε κάποιες από τις βασικότερες αιτίες. Η οικειότητα, η ρουτίνα, το άγχος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματικές-ψυχικές διαταραχές είναι οι συχνότεροι παράγοντες που «πυροδοτούν» αυτές τις συμπεριφορές. Αυτό που αλλάζει στα χρόνια του κορωνοϊού, είναι ότι ένα ικανοποιητικό ποσοστό αυτών των ατόμων οδηγήθηκε στην απιστία εξαιτίας της βίας και δη της ενδοοικογενειακής βίας που βίωσε στα πλαίσια του lockdown, το οποίο και αναδεικνύει μία «σκοτεινή όψη» της συζυγικής ζωής, που κρύβεται καλά πίσω από κλειστές πόρτες και παράθυρα, το οποίο και οφείλεται στα κοινωνικά ταμπού, στερεότυπα, καθώς και στη γενικότερη στάση του δικονομικού συστήματος.
Η απιστία είναι ένα ακόμη φαινόμενο στα χρόνια του κορωνοϊού. Με αυτή την έννοια δεν σημαίνει ότι η πράξη αυτή δεν υπήρχε ή δεν θα υπάρχει και μετά από την πανδημία. Παρατηρούνται ωστόσο αξιοσημείωτες διαφορές στη συχνότητα, γεγονός που μας υπενθυμίζει τα αίτια που οδηγούν ένα άτομο στην τέλεσή της. Το άτομο, όπως και οι πράξεις του δεν μπορούν να εξετάζονται μεμονωμένα από το εκάστοτε κοινωνικό γίγνεσθαι. Είναι η κοινωνική πραγματικότητα που συμβάλλει στη διαμόρφωση της αυτοεικόνας του, με οποιαδήποτε αλλαγή συντελείται στο κοινωνικό να έχει άμεσο αντίκτυπο στο προσωπικό, ατομικό. Δυστυχώς, οι επιπτώσεις του κορωνοϊού θα είναι αρκετές και μακροπρόθεσμες. Προκειμένου να μην φτάσουμε σε μία συναισθηματική και ψυχολογική κόπωση, φαινόμενα που διαφαίνονται ήδη στην κοινωνία μας, θα πρέπει να συνεξετάζουμε το ατομικό με το συλλογικό και να αναθεωρήσουμε στόχους και προτεραιότητες στη ζωή μας. Θα πρέπει τέλος, να δούμε το κορωνοϊό σαν μία ευκαιρία, ώστε να επανεξετάσουμε και να διορθώσουμε χρόνιες παθογένειες στην ελληνική κοινωνία, ίσως και στο μικρό-κοσμο της ελληνικής οικογένειας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Fincham, F.D., May, R.W. (2017), Infidelity in romantic relationships, Current Opinion in Psychology, 13:70-74.
Selterman, D., Garcia, J.R , Tsapelas, I. (2017), Motivations for Extradyadic Infidelity Revisited, The Journal of Sex Research, 56: 273-286.
Vice.gr (2017), Η Επιστήμη Μίλησε: Οι Έλληνες Άνδρες Απατούν πιο Συχνά από ό,τι οι Γυναίκες, 7.2.2017. Διαθέσιμο στο https://www.vice.com/gr/article/mg95an/h-episthmh-milhse-oi-ellhnes-andres-apatoyn-pio-syxna-apo-oti-oi-gynaikes.
Weiser, D.A., Lalasz C.B., Weigel, D.J., Evans, W.P. (2014), A prototype analysis of infidelity, Personal Relationships, 21: 655-675.
Τσουλέα, Ρ. (2020), Κορωνοϊός: Στα ύψη η απιστία μετά το lockdown – Νέα ελληνική έρευνα, 17.8.2020. Διαθέσιμο στο https://www.iatropedia.gr/sex/koronoios-sta-ypsi-i-apistia-meta-to-lockdown-tis-anoiksis/133525/.
Κέλλυ Ιωάννου