Ηθική και ψυχολογική παρενόχληση: μια σύγχρονη μορφή βίας

Γράφει η Αντιγόνη Κολιού,  Απόφοιτη Ιστορίας, Εξειδίκευση Συμβουλευτική, Coaching & Mentoring

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως σήμερα, ολοένα και συχνότερα παρατηρείται αύξηση των θυμάτων ηθικής και ψυχολογικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο. Μία σημαντική πλειονότητα, εκ των οποίων οι περισσότερες είναι γυναίκες, υφίστανται μειωτική, απαξιωτική ή εχθρική συμπεριφορά στο εργασιακό τους περιβάλλον. Το φαινόμενο  ηθικής και ψυχολογικής παρενόχλησης είναι γνωστό ως «mobbing» στην αγγλική γλώσσα, που προέρχεται από το ρήμα «mob» που σημαίνει επιτίθεμαι, ενοχλώ, περικυκλώνω. Η ηθική παρενόχληση χρησιμοποιεί ως μέσο μια κεκαλυμμένη επιθετική συμπεριφορά η οποία φυσικά εκδηλώνεται με έμμεσο τρόπο  με σκοπό την ψυχολογική αποδυνάμωση και χειραγώγηση του ατόμου – στόχου ή τον κοινωνικό αποκλεισμό του.

Συγκεκριμένα, η ηθική παρενόχληση στον επαγγελματικό τομέα, εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Συχνά παίρνει μορφή άνισης μεταχείρισης, προσβλητικής συμπεριφοράς, απειλητικής διάθεσης, με άσκηση ψυχολογικής βίας, με κοινοποίηση παραποιημένων φημών, επίμονη κριτική, αύξηση τόνου της φωνής και αλλαγή ύφους ομιλίας. Πρακτικά, η στέρηση καθηκόντων ή ανάθεση αρμοδιοτήτων αδύνατον να πραγματοποιηθούν σε ορισμένο χρόνο, αποτελούν επίσης χαρακτηριστικά ψυχολογικής καταπίεσης. Η επιθετική και απειλητική αυτή συμπεριφορά, στοχοποιεί το εκάστοτε θύμα με σκοπό να ανακόψει τη λειτουργικότητά του και να επιβαρύνει την ψυχολογία του.

Οι θύτες,  οι οποίοι χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους, είναι συνήθως άτομα υψηλά ιστάμενα που κατέχουν κάποιο βαθμό εξουσίας όπως ο εργοδότης, ο προϊστάμενος ή ακόμη και οι άλλοι εργαζόμενοι οι οποίοι διακατέχονται από αισθήματα ανασφάλειας ή ανταγωνισμού.  Οι θύτες υιοθετούν μια μεθοδική, υποβόσκουσα, επιθετική τακτική, έχοντας συνήθως προμελετήσει το άλλοθι παρερμήνευσης το οποίο θα είναι και το μέσο αποποίησης των ευθυνών τους.  Ακόμη, εάν εστιάσουμε στα κίνητρα του «mobbing»,  πολύ συχνά αυτά αφορούν τις διακρίσεις σε φύλο, ηλικία, κοινωνικό υπόβαθρο ή γενετήσιο προσανατολισμό. Είναι κοινώς αποδεκτό, πως το γυναικείο φύλο στοχοποιείται και θυματοποιείται πολύ πιο εύκολα ίσως λόγω των προκαταλήψεων περί «αδύναμου» φύλου. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, θεωρώντας τις γυναίκες πιο ευάλωτες, κάποιοι τις εκμεταλλεύονται ψυχολογικά και ηθικά.

Αναφορικά με τις συνέπειες της ψυχολογικής παρενόχλησης, αξίζει να επικεντρωθούμε στη ψυχολογική καταρράκωση του θύματος που επιδρά στην εργασιακή του απόδοση και τη λειτουργικότητα του. Κυριαρχούν τα αισθήματα άγχους που συχνά σωματοποιείται ή αυτά του  θυμού, ενοχής και ντροπής καθώς υπομένει μια  καταπιεστική συμπεριφορά με αποτέλεσμα  η αυτοεκτίμηση και ο αυτοσεβασμός του να εξασθενούν έως ότου καταρρίπτονται. Συνήθως το θύμα αισθάνεται πως ευθύνεται το ίδιο για την επικριτική συμπεριφορά που δέχεται. Η παρενόχληση στον χώρο εργασίας όπως και κάθε άλλη μορφή παρενόχλησης, είναι εξίσου σοβαρή και επικίνδυνη και έχει ως συνέπεια τον ψυχικό τραυματισμό του ατόμου με κίνητρο την ικανοποίηση συμφερόντων της άλλης πλευράς.

Εν κατακλείδι, η ηθική και ψυχολογική παρενόχληση καταλύει κάθε έννοια συνεργασίας, αλληλοσεβασμού και ηθικών αξιών. Κρίνεται απαραίτητη η οριοθέτηση κανόνων δεοντολογίας και προσωπικών ορίων στον επαγγελματικό χώρο καθώς και υιοθέτηση των αξιών της  ενσυναίσθησης και αλληλεγγύης. Το θύμα οφείλει να αναγνωρίσει οποιαδήποτε μορφή παρενόχλησης και να μην παραμείνει καθηλωμένος και παθητικός δέκτης διαστροφικών επιθέσεων. Οποιαδήποτε μορφή παρενόχλησης ή βίαιης συμπεριφοράς είναι άξια καταγγελίας ώστε το θύμα να προστατευτεί νομικά, χρησιμοποιώντας το νόμιμο δικαίωμα περί προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  Τέλος, η ηθική και ψυχολογική παρενόχληση αποτελεί μια  εξαιρετικά σοβαρή, συναισθηματική μορφή βίας που απαιτεί την προσοχή και επαγρύπνηση ολόκληρης της κοινωνίας.