Ηλεκτρονική-Ψηφιακή Υγεία (e-Health): Τι είναι και πώς αλλάζει τη ζωή μας;

Aπό την Δρ. Αικατερίνη Ντάφλου, 

Η εισαγωγή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ) στον τομέα της υγείας έχει αλλάξει σημαντικά το σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας. Βάση της διαφορετικής αυτής λειτουργίας είναι η ηλεκτρονική διαχείριση και αξιοποίηση των δεδομένων (πληροφοριών) που «παράγονται» καθημερινά από τα νοσοκομεία, τις κλινικές και τα εργαστήρια με στόχο να ενοποιηθούν, αυτοματοποιηθούν και επιταχυνθούν οι διαδικασίες που μειώνουν τους χρόνους και τα κόστη, αναβαθμίζουν την ποιότητα των συνθηκών εργασίας και των παρεχομένων νοσηλευτικών υπηρεσιών. Ειδικότερα η Ηλεκτρονική Υγεία (e-Health) είναι ένας ευρύς και αναπτυσσόμενος τομέας που βασίζεται στην εφαρμογή του ψηφιακού μετασχηματισμού μέσω των τεχνολογιών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.

Ως όρος είναι σύνθετος και συχνά συνοδεύεται από επιμέρους έννοιες όπως: η ηλεκτρονική κράτηση ιατρικών αρχείων (EMR), η “φορητή” υγεία (mobile health) με την χρήση φορητών ηλεκτρονικών συσκευών και wearables, αλλά και την τηλεϊατρική (Telemedicine). Στο παρόν άρθρο αναλύονται οι μορφές της ηλεκτρονικής υγείας και τα πιθανά οφέλη τους. Στόχος είναι να αναδειχθεί η συμβολή των εφαρμογών της ηλεκτρονικής υγείας στην αναβάθμιση των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας και στην μείωση των προβλημάτων της ισότιμης πρόσβασης.

1. Γιατί είναι σημαντική η ψηφιακή-ηλεκτρονική υγεία;

Η ηλεκτρονική υγεία παραπέμπει στη χρήση και αξιοποίηση:

• εργαλείων και υπηρεσιών που βασίζονται στις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και μπορούν να βελτιώσουν την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία και την παρακολούθηση.
• περιλαμβάνει την ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων μεταξύ ασθενών και παρόχων υπηρεσιών υγείας, νοσοκομείων, επαγγελματιών του τομέα της υγείας και δικτύων πληροφοριών υγείας, ηλεκτρονικών μητρώων υγείας, υπηρεσιών τηλεϊατρικής, φορητών συσκευών παρακολούθησης ασθενών, λογισμικού προγραμματισμού χειρουργείων, ρομποτικής χειρουργικής και βασικής έρευνας για εικονική ανθρώπινη φυσιολογία.
• δυνητικά για τους παραπάνω λόγους μπορεί να έχει οφέλη για ολόκληρη την κοινωνία χάρη στη βελτίωση της προσβασιμότητας και της ποιότητας της περίθαλψης και στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του τομέα της υγείας.

Σύμφωνα με την πολιτική της ΕΕ οι κύριοι στόχοι που θα ικανοποιηθούν με την ηλεκτρονική υγεία αφορούν στη:

• βελτίωση της υγείας των πολιτών παρέχοντας πληροφορίες ικανές να σώσουν ζωές και διαδίδοντάς τις στις διάφορες χώρες μέσω εργαλείων ηλεκτρονικής υγείας.
• βελτίωση της ποιότητας της υγειονομικής περίθαλψης και της πρόσβασης σε αυτή με την ενσωμάτωση της ηλεκτρονικής υγείας στην πολιτική για την υγεία και τον συντονισμό των πολιτικών, χρηματοδοτικών και τεχνικών στρατηγικών των διαφόρων κρατών μελών.
• βελτίωση των εργαλείων ηλεκτρονικής υγείας ώστε να γίνουν αποτελεσματικότερα, φιλικότερα προς τον χρήστη και ευρύτερα αποδεκτά με την ενεργό συμμετοχή των επαγγελματιών και των ασθενών στη χάραξη και την υλοποίηση των σχετικών στρατηγικών.

Αυτό που κυρίως επισημαίνουν όλα τα παραπάνω είναι ότι αυτοί οι στόχοι θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποβούν προς όφελος τόσο των ασθενών, όσο και των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης τους. Στόχοι που αφορούν στο να προλαμβάνονται οι ασθένειες, να υποβοηθούνται οι ασθενείς να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται χρόνιες παθήσεις, η μείωση του κόστος της παροχής υγειονομικής περίθαλψης και εν τέλει μια ιατρική πιο προσαρμοσμένη στις ατομικές-προσωποποιημένες ανάγκες.

Πολύ συχνά οι άνθρωποι και κυρίως οι ευάλωτοι πληθυσμοί (οι ηλικιωμένοι, όσο και τα Α.με.Α.) συνιστούν μια κοινωνική ομάδα που έχει αυξημένες απαιτήσεις φροντίδας και υγειονομικής κάλυψης. Η καθημερινή τους, αναγκαία συνθήκη, αφορά στην τήρηση φαρμακευτικής αγωγής, προσωπικής φροντίδας και ιατρικής παρακολούθησης. Η υλοποίηση προγραμμάτων υγείας που τους αφορούν οφείλει να προσαρμόζεται στις δικές τους ανάγκες με περιεχόμενο που θα λαμβάνει υπόψη του την καταλληλότητα των μέτρων που είναι συνισταμένη τόσο των αναγκών του πληθυσμού όσο και του χώρου στον οποίο θα εφαρμοστούν.

Υπό την έννοια αυτή η υπόσχεση ότι η ψηφιακή υγεία θα επιτρέψει στα άτομα να βελτιώσουν τον τρόπο ζωής τους και να διατηρήσουν την καλή τους υγεία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με λιγότερες επισκέψεις στο γιατρό τους και χωρίς εμπόδια από τα γεωγραφικά δεδομένα και τις εδαφικές παραμέτρους είναι μια υπόσχεση άξια προσοχής. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Περού όπου λειτουργεί ένα από τα πιο σπουδαία διασυνδεδεμένα έργα τηλεϊατρικής και φροντίδας μήκους 500 χιλιόμετρων διασύνδεσης. Είναι το μεγαλύτερο διασυνδεδεμένο αγροτικό δίκτυο ιατρικής στον κόσμο. Αναπτύσσεται σε Napo των λεκανών απορροής του Περού.

Το δίκτυο αποφέρει οφέλη σε περίπου 20.000 ανθρώπους στην επαρχία της Maynas, καθώς και σε τμήματα της περιοχής Mazan, σύμφωνα με την Περιφερειακή Υπηρεσία Υγείας του Περού. Η πρωτοβουλία αυτή σχεδιάστηκε το 2007 ως περιοχή Ελέγχου Έργου για Παραμεθόριες περιοχές (PAMAFRO) για την ελονοσία. Μέσω του δικτύου αυτού, οι ασθενείς έχουν πρόσβαση σε απομακρυσμένη αξιολόγηση σε πραγματικό χρόνο από τους ειδικούς, μέσω βίντεο ή ήχου, χρησιμοποιώντας dopplers και κάμερες. Με αυτόν τον τρόπο, μια ποικιλία ειδικευμένων ιατρών μπορεί να παρέχει υψηλής ποιότητας ιατρική προσοχή σε μεγάλες περιοχές στις οποίες τα κέντρα υγείας είναι ιδιαίτερα διασπαρμένα, και σε συνθήκες έλλειψης ανθρώπινων και τεχνολογικών πόρων.

2. Μορφές ηλεκτρονικής υγείας

Η ηλεκτρονική υγεία αφορά κυρίως σε τεχνολογικές λύσεις στις ανάγκες της υγειονομικής φροντίδας αλλά δεν παρέχει μόνο αυτό. Το βασικό της πλεονέκτημα έναντι των όποιων άλλων πολιτικών αφορά στις υποστηρικτικές εφαρμογές, στα εργαλεία δηλαδή που κατασκευάστηκαν με στόχο να είναι αποτελεσματικότερα, φιλικότερα στον χρήστη-ασθενή και στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό.

Στις εφαρμογές αυτές συγκαταλέγονται ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας, η ηλεκτρονική κάρτα υγείας, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, η τηλε-παρακολούθηση και τηλε-συμβουλευτική (telecon-sultation), η ηλεκτρονική παραπομπή (eReferral) αλλά και επιστροφή των ιατρικών εξόδων. Ειδικότερα, ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς και η ηλεκτρονική κάρτα υγείας αφορούν στην επίτευξη της χρήσης των στοιχείων που έχουν (δεδομένα αναφορικά με το ιστορικό κάθε ασθενούς, εξετάσεις, φάρμακα και υπηρεσίες), δηλαδή της προσπέλασής τους από οποιοδήποτε νοσηλευτικό ίδρυμα ή εξουσιοδοτημένο ιατρό αλλά και χώρο-τόπο. Με την ίδια φιλοσοφία η ηλεκτρονική συνταγογράφηση επιτρέπει την χορήγηση αλλά κυρίως τον ηλεκτρονικό έλεγχο σε πραγματικό χρόνο της ιατρικής συνταγογράφησης.

Η μεγάλη συμβολή όμως της ηλεκτρονικής υγείας αφορά στη δυνατότητα απομακρυσμένης υποστήριξης για τη διαχείριση ασθενών στον τόπο διαμονής. Η τηλε-παρακολούθηση και τηλε-διαχείριση των ασθενών στον προσωπικό τους χώρο απευθύνεται περισσότερο σε ασθενείς με καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, υπέρταση και διαβήτη, οι οποίοι χρήζουν χρόνιας παρακολούθησης και ζουν σε περιβάλλοντα που δεν υποστηρίζονται από επαρκείς υπηρεσίες υγείας.

Την ίδια στιγμή στο μακρύ αυτό κατάλογο περιλαμβάνονται εφαρμογές που επεκτείνουν το φάσμα των δυνατοτήτων παρακολούθησης των χρηστών, από τον ύπνο έως την αθλητική δραστηριότητα. Μέχρι στιγμής, οι περισσότερες από αυτές τις εφαρμογές εστιάζουν σε μέτρα «υγιεινού τρόπου ζωής» και σε λειτουργίες καθημερινής παρακολούθησης της γλυκόζης του αίματος ή της πίεσης και των φαρμάκων.

Το ψηφιακό οικοσύστημα που αναπτύσσεται προσφέρει όλο και περισσότερο τρόπους για καλύτερη παρακολούθηση και διαχείριση των καθημερινών ζητημάτων υγείας που αφορούν σε μεγαλύτερο βαθμό τα άτομα με χρόνιες παθήσεις. Η ψηφιακή υγεία μπορεί να προσφέρει στους χρήστες αυτούς τα εργαλεία για να παρακολουθούν βασικούς δείκτες υγείας με ένα smartphone.

Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που αφορά στα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη ή στα άτομα με βηματοδότη ή ακόμη και άνοια. Τα ψηφιακά εργαλεία υγείας σημαίνουν περισσότερα και καλύτερα δεδομένα σχετικά με τις αναγκαίες καθημερινές μετρήσεις που μπορούν να συλλεχθούν και να διαβαστούν από τους γιατρούς για να προσαρμόσουν ανάλογα τη θεραπεία τους αλλά και έλεγχο της παρουσίας τους.

Αναφέρονται ως χαρακτηριστικά παραδείγματα το Wearable. Είναι ένα λειτουργικό κόσμημα για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με στόχο την κοινωνική συνεκτικότητα και την προσωπική ασφάλεια. Οι ηλικιωμένοι φορούν μια συσκευή Bluetooth. Ο στόχος του είναι να μπορούν να φορεθούν μνήμες που θα ενθαρρύνουν τους ηλικιωμένους να αλληλεπιδρούν και να ασχοληθούν και πάλι με την κοινότητα και την πόλη τους, να διευκολύνουν την κατανόηση και τη γεφύρωση πολιτισμικών και κοινωνικών διαφορών χρησιμοποιώντας τις μνήμες ως ένα εργαλείο κοινής χρήσης. Βοηθά στην ανασυγκρότηση της μνήμης και τη βελτίωση της κοινωνικοποίησης, αλλά πέρα από την αποθήκευση των προσωπικών αναμνήσεων ο φάρος μπορεί να χρησιμεύσει ως μηχανισμός ασφαλείας σε εγκαταστάσεις φροντίδας ηλικιωμένων.

Το Dosalert. Electronic Medicine Dispensation System with Back-to-base Relay and Patient Monitoring. Η σωστή και τακτική λήψη των φαρμάκων είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία των ασθενών. Το Dosalert είναι μια εφαρμογή που επιτρέπει στους ασθενείς ή οι φροντιστές να προγραμματίσουν ημερήσιες δόσεις φαρμάκου σε εβδομαδιαία βάση. Έχει σχεδιαστεί για να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα τυχαίας λήψης φαρμακευτικής αγωγής. Το Dosalert έχει μια απλή διασύνδεση που παρέχει ηλεκτρονικά ερεθίσματα, όπως ηχητικά σήματα ήχου και αναβοσβήνει ένα LED φως, για να υπενθυμίζει στους ασθενείς ότι μία δόση είτε λείπει ή είναι σε εκκρεμότητα. Το Dosalert προωθεί την ανεξαρτησία του ασθενούς, διότι μπορεί να προγραμματιστεί σε εβδομαδιαία βάση και να παρέχει έγκαιρες υπενθυμίσεις για τον ασθενή. Το πιο σημαντικό, το Dosalert είναι εξοπλισμένο με αποσπώμενο πύργο που μπορεί να ακολουθεί τον ασθενή κατά τη διάρκεια της καθημερινής του εξόδου.

Το RESid. Solving Residential Identification Issues: Είναι μια εφαρμογή, που με τη χρήση αυτοκόλλητων δίνει πληροφορίες σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης για τους ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν, όπως τι φαρμακευτική αγωγή έχουν, που κατοικούν και από τι υποφέρουν. Ο στόχος είναι να ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος ανταπόκρισης των υπηρεσιών σε μια έκτακτη κατάσταση.

3. Η κατάσταση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα εκπονούνται προγράμματα/έργα που εντάσσονται στον Τομέα «Τεχνολογίες της Κοινωνίας Της Πληροφορίας» (IST) και αφορούν στη στήριξη των ευάλωτων πληθυσμών (των ηλικιωμένων και των ΑμεΑ.). Χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συνήθως αφορούν σύνολα κοινωνικών και επιστημονικών φορέων. Τα πιο σημαντικά είναι:

Η δράση της Θεσσαλονίκης. Το ερευνητικό έργο RAPP αποτελεί μια κοινοπραξία φορέων στην οποία συμμετέχουν 7 φορείς (ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια και εταιρείες) από την Ευρώπη. Συντονιστής είναι το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ) του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) (ICT-FP7-610947) και άρχισε το Δεκέμβριο του 2013 με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος FP7.

Το έργο φιλοδοξεί: α) να δημιουργήσει μία ανοιχτή πλατφόρμα λογισμικού ρομποτικών εφαρμογών, β) να αναπτύξει εφαρμογές με παράλληλη μείωση του κόστους τους, γ) να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Τα οικιακά ρομπότ θα λειτουργήσουν με σκοπό να συμβάλλουν στην αυτόνομη διαβίωση ηλικιωμένων, ώστε να είναι σε θέση να τους υπενθυμίζουν πότε πρέπει να παίρνουν τα φάρμακά τους, να “κατεβάζουν” από το διαδίκτυο τις οδηγίες χρήσης ηλεκτρικών συσκευών, ώστε να τους καθοδηγούν, ή να τηλεφωνούν στους οικείους τους. Παράλληλα θα επιδιωχθεί μέσω του ερευνητικού έργου RAPP η δημιουργία ενός ρομπότ που θα μπορούσε να εγκατασταθεί μονίμως σε ΚΑΠΗ ή μονάδες φροντίδας και αποκατάστασης ηλικιωμένων, ώστε να τους διευκολύνει στην κίνησή τους στο χώρο.

Στόχος της λειτουργίας τους είναι η κινητοποίηση ανθρώπων που αισθάνονται κοινωνικά αποκλεισμένοι είτε γιατί δεν μπορούν να κινηθούν είτε γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα μνήμης, είτε επειδή δεν τους είναι εύκολο να χρησιμοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία. Το οικιακό ρομπότ θα τεθεί σε πιλοτική εφαρμογή σε ίδρυμα που βρίσκεται στην περιοχή της Ορμύλιας και εκείνο που διευκολύνει την κίνηση των ηλικιωμένων σε ίδρυμα γεροντολογίας στην Ισπανία. Αυτή τη στιγμή οι τεχνολογίες αυτές κυμαίνονται σε τιμές που φτάνουν στις 12.000 ευρώ. Στόχος όμως είναι να ανοίξει μια μαζική αγορά στον εν λόγω τομέα, γεγονός που αναμένεται να μειώσει το κόστος στα 1000 ευρώ κατά περίπτωση.

Ο περιφερειακός Κόμβος Καινοτομίας. Στην υπηρεσία των ηλικιωμένων έχουν τεθεί σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις ηλεκτρονικά συστήματα, ώστε να αποτρέπουν τυχόν ατυχήματα, να διευκολύνουν την κίνησή τους, να παρέχουν δυνατότητες, όπως η αποστολή ιατρικών δεδομένων ηλεκτρονικά στον θεράποντα ιατρό. Τέτοιες τεχνολογίες ανιχνεύουν την κίνηση ενός ανθρώπου μέσα στο χώρο και ενεργοποιούν την τηλε-βοήθεια από ειδικούς σε περίπτωση ανάγκης. Πληροφορίες για τέτοιου είδους πρακτικές, αλλά και τον τρόπο υλοποίησής τους δίνουν «οι Περιφερειακοί Κόμβοι Καινοτομίας» φορείς που λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του έργου «Innovage» «Regional Development policies in eco-Independent living for the elderly» αλλά και στην Πάτρα και στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Αποστολή των Κόμβων (Innovation Hubs), είναι να φέρουν κοντά τους εταίρους και φορείς του προγράμματος ώστε να εντοπίσουν καλές πρακτικές για την ανεξάρτητη διαβίωση των ηλικιωμένων.

Εφαρμογή κατάρτισης φροντιστών για Α.με.Α και ηλικιωμένους. Το εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών παρέχει εκπαιδευτικό υλικό για την κατάρτιση προσωπικών φροντιστών (Π.Φ.) για άτομα με αναπηρία και ηλικιωμένους κι έχει ξεκινήσει την υλοποίηση εκπαιδευτικής εφαρμογής στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος M-CAREχει ήδη αρχίσει να ανθεί η Τηλεϊατρική λόγω και των πολλών ανθρώπων που χρειάζονται συνεχή ιατρική περίθαλψη σε δυσπρόσιτες περιοχές και νησιά της άγονης γραμμής της χώρας μας. Ένας ακόμα λόγος της επιβεβλημένης παρουσίας της Τηλεϊατρικής είναι η απουσία ή η υπολειτουργία ιατρικών κέντρων σε αυτές τις περιοχές αυτές, η οποία συνιστά και ένα μείζον ζήτημα για τους κατοίκους μεγάλης ηλικίας ή με σοβαρά προβλήματα υγείας που δυσκολεύονται να μετακινηθούν και συνεπώς στερούνται την πρόσβαση σε ορθή ιατρική περίθαλψη.

Ειδικότερα προγράμματα τηλε-φροντίδας όπως τα Renewing Health και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα SmartCare, απαίτησε τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Αλίμου, Τρικκαίων). Τα προγράμματα αυτά είχαν ως στόχο την παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως παρακολούθησης σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις και την ανεξάρτητη διαβίωση ασθενών και ηλικιωμένων στο σπίτι (home platforms).

Φιλοδοξία όλων είναι οι νέες πρακτικές να γίνονται κάθε μέρα καλύτερες προς εξυπηρέτηση όλο και περισσότερων πολιτών.