Στα πλαίσια της διαδικασίας επιλογής για την παραγωγή ειδήσεων προκειμένου να διεγείρουν το ενδιαφέρον των τηλεθεατών και να αυξήσουν τα νούμερα οι δημοσιογράφοι καταφεύγουν σε διάφορες τεχνικές. Η παρουσίαση ελκυστικών και ασυνήθιστων ειδήσεων αποτελεί μια από αυτές. Η διάπραξη ενός εγκλήματος παρουσιάζει όλα εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν την είδηση εντυπωσιακή. Περιλαμβάνει δύο στοιχεία: το στοιχείο του καινούργιου και το στοιχείο της σύγκρουσης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συσχετίζονται συχνά με την όξυνση του φαινομένου της βίας, στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο μέσος πολίτης αποδέχεται ως «σημαντική» μια είδηση (πληροφορία), για την οποία έχουν αποφασίσει διάφοροι ιδιοκτήτες ΜΜΕ, κρατικοί αξιωματούχοι ή λειτουργοί.
Το εγκληματικό φαινόμενο έχει πολύπλευρες πτυχές και αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα θέματα των ΜΜΕ και ειδικότερα της τηλεόρασης , η οποία αποτελεί τον κυριότερο πομπό μετάδοσης πληροφοριών για το έγκλημα και τη ποινική δικαιοσύνη. Αναφέρονται συνεχώς στα ίδια ζητήματα, συνήθως ανακυκλώνουν παλιές ειδήσεις, τις οποίες τις παρουσιάζουν ως καινούργιες. Τα ΜΜΕ προτιμούν τοπικά γεγονότα, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη παραποίηση της παγκόσμιας συνείδησης. Είναι διαφορετική η απήχηση μιας είδησης για ένα εγχώριο έγκλημα και διαφορετικό σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η εσφαλμένη εντύπωση που δημιουργούν έχει εντοπισθεί από αρκετές έρευνες. Πιο συγκεκριμένα δημιουργούν μια απλουστευτική άποψη για την εγκληματικότητα, η οποία ταυτίζεται με τα εγκλήματα βίας. Με τον υπερτονισμό των εγκλημάτων βίας και την εμφάνιση τους ως άμεσης απειλής τα ΜΜΕ καλλιεργούν την εντύπωση ότι αυξάνεται η εγκληματικότητα, περισσότερο από ότι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Δημιουργούν την εντύπωση ότι μέσα στην κοινωνία εδράζει η ανομία και η αυξανόμενη εγκληματικότητα, καλλιεργώντας την πεποίθηση πως τα μέλη της συνεχώς κινδυνεύουν.
Ο μέσος όρος της συνολικής εγκληματικότητας στην Ελλάδα είναι πολύ μικρότερος από ότι στα υπόλοιπα κράτη – μέλη. Ωστόσο οι Έλληνες (μαζί με τους Ισπανούς) παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά εγκληματοφοβίας. Σύμφωνα με έρευνα της VPRC με τίτλο «Η εγκληματικότητα στους νομούς της Ελλάδας και σε χώρες της Ευρώπης», με εξαίρεση τις ανθρωποκτονίες στις οποίες η Ελλάδα βρίσκεται στη 5η θέση, η χώρα βρίσκεται στη τελευταία θέση όσον αφορά άλλα βίαια εγκλήματα και στην προτελευταία στα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (διαρρήξεις και κλοπές αυτοκινήτων).
Σύμφωνα με τον Hebdige ισχυρίζεται την άποψη ότι τα ΜΜΕ παίζουν κυρίαρχο ρόλο για τη μετάδοση αξιών στα άτομα που επιθυμούν να είναι μέλος μιας υποκουλτούρας. Η επαναλαμβανόμενη προβολή και έκθεση του ατόμου και ειδικά του νεανικού κοινού σε σκηνές βίας μειώνουν το μέγεθος της απαξίας της πράξης, ώστε το άτομο να οδηγείτε με βεβαιότητα ότι μια πράξη είναι εν μέρει φυσιολογική για τη κοινωνία. Με αυτή τη συχνή απεικόνιση βίαιων συμπεριφορών τα ΜΜΕ συμβάλλουν στην εκμάθηση και δημιουργία ανάλογων προτύπων, τα οποία μεταφέρονται στη πραγματικότητα. Τα μηνύματα που εκπέμπονται από τις τηλεοπτικές σκηνές βίας, αν π.χ. η βία επί της οθόνης επιβραβεύεται τότε εξάγεται φυσιολογικά το μήνυμα για άσκηση βίας και στη πραγματική ζωή, ενώ αν παρουσιάζεται η τιμωρία του, τότε αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά.
Το θέμα ή γεγονός εντοπίζεται, αξιολογείται και μεταδίδεται πάντα σε ένα δημοσιογραφικό πλαίσιο, πολλές φορές το μεταδίδουν σαν μια κινηματογραφική ταινία. Η περιγραφή ενός εγκληματικού περιστατικού είναι επιφανειακή και αποσπασματική και προσομοιάζεται στα πρότυπα κάποιας τηλεοπτικής ταινίας που δεν έχει σχέση με την σφαιρική και σύνθετη πραγματικότητα. Η ενημέρωση του κοινού για θέματα της εγκληματικότητας θα πρέπει να γίνονται με πληρότητα, διαφάνεια και χωρίς διαστρέβλωση της πραγματικότητας.
Η παρέμβαση των ΜΜΕ στο έργο της ποινικής δικαιοσύνης επικρίνεται για τα κίνητρα και τις συνέπειες της. Συχνά παρουσιάζουν τους απλούς υπόπτους ως σεσημασμένους κακοποιούς, καταργώντας με αυτό το τρόπο το τεκμήριο της αθωότητας του κατηγορούμενου, ενώ ο τρόπος παρουσίασης συντελεί στη διάδοση στιγματιστηκών στερεοτύπων του ποινικού παραβάτη, τα οποία διαστρεβλώνουν την γενικότερη εικόνα του εγκληματικού φαινομένου.
Τα ΜΜΕ απροσανατολίζουν με διάφορα τεχνάσματα το κοινωνικό σύνολο από σοβαρά προβλήματα, δημιουργούν φόβο και παθητικότητα απέναντι στο κοινωνικό πρόβλημα του εγκλήματος συγκαλύπτοντας τους πραγματικούς λόγους της εμφάνισης του. Παρότι είναι γνωστό πως τα μέσα παραμορφώνουν την αντίληψη του κοινού για τη πραγματικότητα, δεν έχει γίνει γνωστό το μέγεθος αυτής της παραποίησης.
Πηγές:
Εμπειρική Εγκληματολογία, Χριστίνα Ζαραφωνίτου, Νομική βιβλιοθήκη
Κοινωνικός έλεγχος του εγκλήματος, Έφη Λαμπροπούλου, εκδ. Παπαζήση
Ονομάζομαι Κούρεντα Ζωή και είμαι τελειόφοιτη του τμήματος Κοινωνιολογίας με κατεύθυνση εγκληματολογία του Παντείου Πανεπιστημίου. Αυτή τη χρονική περίοδο εκπονώ την πρακτική μου άσκηση στο Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας (CSII), συμμετέχοντας σε δράσεις του Ινστιτούτου και στη συγγραφή άρθρων.