Η σκοτεινή πλευρά του διαδικτύου Ι Εγκλήματα Κυβερνοβίας: Κυβερνοπαρενόχληση

Γράφει η Γεωργία Χιόνη, Δικηγόρος Παρ΄Αρείω Πάγω, LLM, MdR, ΔΝ

Εισαγωγή

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη ραγδαία εξάπλωση του διαδικτύου, τα εγκλήματα, τα οποία λαμβάνουν χώρο στον κυβερνοχώρο, κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου καθημερινά. Λόγω της ποσότητας, της συχνότητας και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, καθιστούν επιτακτική την  ανάγκη δημιουργίας μίας κοινής πολιτικής και νομοθετικής πορείας όχι μόνο σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Για να καταστεί εφικτή αυτή η προσπάθεια, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την κατανόησή τους.[1]

Μεταξύ των κυβερνοεγκλημάτων, ενός γενικού όρου που χρησιμοποιείται ευρέως για να καλύψει ένα μεγάλο φάσμα παραβατικών συμπεριφορών, ιδιαίτερη θέση καταλαμβάνουν τα κυβερνοεγκλήματα σεξουαλικής φύσεως. Τα εγκλήματα αυτά καλύπτουν μία σωρεία αδικημάτων, τα οποία λαμβάνουν χώρα μέσω ψηφιακών πλατφορμών, αποσκοπώντας στην πρόκληση βλάβης με τραγικές, πολλές φορές, συνέπειες[2]. Το γεγονός της ανωνυμίας στο διαδίκτυο καθιστά τον κυβερνοχώρο πεδίο δεκτικό εκμετάλλευσης από τους κυβερνοεγκληματίες: γραπτά μηνύματα, μη συναινετική κοινοποίηση προσωπικών εικόνων, εκβιασμοί, αποτελούν μερικές μόνο από τις ενέργειες που δρουν καταλυτικά στην ψυχοσύνθεση των θυμάτων. Η προστασία της ιδιωτικότητας αποτελεί βασικό δόγμα της πολιτικής της Ευρωπαϊκής ¨Ένωσης στην ψηφιακή εποχή, που ξεκίνησε αξιωματικά με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, συνεχίζεται με τον νέο Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη και αποτελεί βασικό πυλώνα της ψηφιακής δεκαετίας[3]. Όμως, ενώ το νομικό πλαίσιο υπάρχει για να προστατεύει την ατομικότητα, την ιδιωτικότητα και την προσωπικότητα, τα θύματα αντιμετωπίζουν μία σωρεία προκλήσεων και προβλημάτων, καθώς οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες, κοστοβόρες και συχνά εκτείνονται εκτός γεωγραφικών ορίων.

Κυβερνοβία και Κυβερνοπαρενόχληση

Βασική μορφή κυβερνοβίας, ίσως η πιο διαδεδομένη μορφή,  αποτελεί η παρενόχληση μέσω διαδικτύου (Cyberharassment) [4]. Αυτή περιλαμβάνει την επίμονη και επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά του δράστη, που στοχοποιεί ένα συγκεκριμένο άτομο και προκαλεί σοβαρή συναισθηματική δυσφορία ή/και φόβο σωματικής βλάβης από την πλευρά του θύματος.

Οι παρενοχλήσεις μπορεί να είναι πολλαπλές. Μπορεί μία παρενόχληση να συνίσταται σε απειλή με βία ή σε δημοσίευση με ψευδή γεγονότα με στόχο τη συκοφαντία ή ακόμη και αντιποίηση ταυτότητας, όπου ο δράστης υποδύεται το θύμα, προβαίνοντας ψευδώς σε προτάσεις για σεξουαλική επαφή με αγνώστους.

Εκτός αυτού, είναι συχνές οι περιπτώσεις όπου οι θύτες-παρενοχλητές εισβάλλουν στην ιδιωτική ζωή των θυμάτων, δημοσιεύοντας ευαίσθητες πληροφορίες τους με ενέργειες που προσβάλλουν την τιμή, την υπόληψη, τον διαδικτυακό εκφοβισμό, τις απειλές σεξουαλικής ή μη βίας, τον βίαιο καταναγκασμό, τις προσβολές ή απειλές, την υποκίνηση σε βία, το εκδικητικό πορνό και την υποκίνηση σε αυτοκτονία ή αυτοτραυματισμό[5].

Πολύ συχνά περιλαμβάνει:

• Μη επιθυμητά emails ή άλλα μηνύματα με σεξουαλικό περιεχόμενο
• Προσβολές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ανάρμοστες ή προσβλητικές προτάσεις
• Ρητορική μίσους, δηλαδή χρήση γλώσσας που προσβάλει, απειλεί, ή στοχεύει ένα άτομο με βάση το φύλο ή άλλα χαρακτηριστικά
• Απειλές για σωματική ή/και σεξουαλική βία μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου[6]

Με βασικό δεδομένο το γεγονός ότι η τεχνολογία εξελίσσεται και γιγαντώνεται, οι μορφές κυβερνοεγκλημάτων πολλαπλασιάζονται αποτελώντας μία παγκόσμια απειλή. Ως εκ τούτου, τόσο οι διακρατικές συνεργασίες, όσο και η εκπόνηση ενός σφιχτά δομημένου νομοθετικού πλαισίου αποτελούν μονόδρομο για την ασφαλή διαβίωση των πολιτών εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πηγές:

[1] Σε επίπεδο αντεγκληματικής πολιτικής ως  «έγκλημα στον κυβερνοχώρο» νοείται η «αξιόποινη πράξη που διαπράττεται με χρήση ηλεκτρονικών δικτύων επικοινωνιών και συστημάτων πληροφοριών ή εναντίον αυτών των δικτύων και συστημάτων». βλ. Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών – Προς την κατεύθυνση γενικής πολιτικής σχετικά με την καταπολέμηση του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο {SEC(2007) 641} {SEC(2007) 642} Επιτροπή COM(2007) 267 τελικό, σε https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A52007DC0267

[2] Στις 23.11.2001 υπογράφτηκε η «Σύμβαση της Βουδαπέστης», στόχο της οποίας απετέλεσε η προστασία από το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, μέσω κυρίως της νομοθετικής οδού και ιδιαίτερα της ποινικοποίησης των κυβερνοεγκλημάτων.  Η Σύμβαση της Βουδαπέστης με τα δύο της Πρωτόκολλα, καθώς και οι οδηγίες της ΕΕ 2013/40 και 2019/713 απετέλεσαν τη βάση της ελληνικής νομοθεσίας  και ειδικότερα του Ν.4411/2016, https://ministryofjustice.gr/wp-content/uploads/2019/08/12aNomos4411-1.pdf. Ειδικότερα, η Σύμβαση της Βουδαπέστης, περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες αδικημάτων: α)τα αδικήματα που σχετίζονται με την εμπιστευτικότητα, την ακεραιότητα και τη διαθεσιμότητα δεδομένων και πληροφοριακών συστημάτων, β)τα εγκλήματα σχετικά με υπολογιστές, γ) τα εγκλήματα σχετικά με το περιεχόμενο (πχ. παιδική πορνογραφία), και δ)τα  εγκλήματα σχετικά με παραβιάσεις συγγραφικών και συγγενικών δικαιωμάτων, σε https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/convention-on-cybercrime.html, https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/c8827c35-4399-4fbb-8ea6-aebdc768f4f7/9649399.pdf

[3] https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/europes-digital-decade

[4] «Κυβερνοβία είναι η χρήση συστημάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών για πρόκληση, διευκόλυνση ή απειλή βίας κατά ατόμων που οδηγεί ή είναι πιθανό να οδηγήσει σε σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή ταλαιπωρία και μπορεί να περιλαμβάνει την εκμετάλλευση των περιστάσεων, των χαρακτηριστικών ή των ευάλωτων σημείων του ατόμου»: Toν πρώτος επίσημος ορισμός της έννοιας της Κυβερνοβίας καθιέρωσε το 2018 η Ομάδα Εργασίας για τον διαδικτυακό εκφοβισμό και άλλες μορφές διαδικτυακής βίας, σε https://rm.coe.int/t–cy-2017-10cbgstudy/16808b72da.

[5] Γενική προσέγγιση σε https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/14627/Saranti_mdi2041.pdf?sequence=1&isAllowed=y

[6] https://www.coe.int/en/web/cyberviolence/types-of-cyberviolence#Cyberharassment