Είναι γνωστό στο ευρύ κοινό πως τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατακλύζουν την καθημερινότητα μας με πολλαπλών ειδών ειδήσεις, διαφορετικών θεματολογιών που διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στο πώς τα μέλη της κοινωνίας ενημερώνονται για γεγονότα και μπορεί να τα επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα. Ένα από τα θέματα που έρχονται στην επιφάνεια σε τακτική βάση, αποτελεί το φαινόμενο της εγκληματικότητας. Περιστατικά βίας προβάλλονται καθημερινά μέσω ειδησεογραφικών μέσων, και μεταφέρονται από πρόσωπο σε πρόσωπο, καθιστώντας τα ακόμα πιο δημοφιλή. Η αναπαραγωγή όμως των ειδήσεων από τα MME προσεγγίζει με ορθό και αντικειμενικό τρόπο τα φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας;
Η παρουσίαση και η αναπαραγωγή της βίας σε οποιαδήποτε μορφή της και οι επιπτώσεις της στην κοινή γνώμη αποτελεί ένα από τα θέματα που έχουν ερευνηθεί περισσότερο στον τομέα των κοινωνικών επιστημών. Αναμενόμενα, στο άκουσμα της είδησης ενός εγκλήματος, διάχυτα συναισθήματα δημιουργούνται και πολλές φορές τα όρια ανάμεσα στην ενημέρωση και την ικανοποίηση της περιέργειας του κοινού, δεν είναι τόσο ευδιάκριτα. Αυτό συμβαίνει, καθώς κύριος σκοπός των μέσων ενημέρωσης είναι η ανάδειξη του μοναδικού, του συγκλονιστικού, του ακραίου και εκείνου που έχει την δυνατότητα να επηρεάσει μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Για αυτό το λόγο, επικεντρώνονται σε επιθέσεις, διαρρήξεις, σωματική βία αλλά και σε ανθρωποκτονίες. Παράδειγμα αποτελούν οι ανθρωποκτονίες που διαπράχθηκαν από νέα άτομα, που παρά τη σπανιότητα του φαινομένου, επειδή προβάλλεται με μεγάλη ένταση, φαντάζει σαν ένα φαινόμενο που “ανθίζει” στις μέρες μας.
Ο φόβος του εγκλήματος
Όπως είναι φανερό, λόγω της αυξανόμενης και ιδιαίτερα εμφατικής προβολής ακραίων και σπάνιων φαινομένων ως κοινά και καθημερινά, τα ΜΜΕ δημιουργούν την εντύπωση ότι μέσα στην κοινωνία εδράζει μια ανομία και μια διογκούμενη εγκληματικότητα, πείθονται έτσι, ότι η κοινωνία είναι συγκρουσιακή και τα μέλη της συνεχώς κινδυνεύουν. Αυτό το κλίμα ανασφάλειας που δημιουργείται, αποτελεί το ερέθισμα για την προσπάθεια και επιθυμία του ατόμου για επιβίωση. Στην ίδια την ψυχολογία του, δημιουργούνται αισθήματα φόβου και έντασης, αφού έχει πειστεί πως οι πιθανότητες να πέσει θύμα εγκληματικής ή κακοποιητικής ενέργειες είναι μεγάλες. Ο φόβος είναι ένα αίσθημα απόλυτα φυσιολογικό και αποτελεί αμυντικό μηχανισμό του ατόμου σε καταστάσεις που του δημιουργούν ανησυχία και το κάνουν να αισθάνεσαι ευάλωτο. Όμως, όπως εύστοχα παρατηρεί ο J.Cl. Chesnais, «η ανησυχία των πολιτών δεν οφείλεται στην πραγματική ανάπτυξη του εγκληματικού φαινομένου, όσο στην κατασκευή μιας πλασματικής κατάστασης, η οποία προέρχεται από την ταύτιση του αδύνατου με το θύμα, την υιοθέτηση εσωτερικών εχθρών, τη δραματοποίηση της εγκληματολογικής πραγματικότητας και την πρόσληψη εικόνων από τα Μ.Μ.Ε., που συντελούν στην κατασκευή του συλλογικού πανικού».
Θυματοποίηση των “ιδανικών” ατόμων
Όταν παρουσιάζεται ένα περιστατικό βίας, είναι συχνό φαινόμενο το βάρος να πέφτει στα “ιδανικά” θύματα, αυτά δηλαδή που είναι πιο αθώα από άλλα και δεν φέρουν ευθύνη για ό,τι τους συνέβη. Παράδειγμα αποτελεί μια γυναίκα που απλά βρισκόταν στο σπίτι της ενώ εισέβαλε κάποιος. Όμως άτομα που δεν είναι τόσο “νόμιμα”, όπως χρήστες ναρκωτικών, συχνά δεν θεωρούνται θύματα και μάλιστα πιστεύεται ότι οι ίδιοι προκάλεσαν την εγκληματική ενέργεια. Ακόμη, μπορεί περιστατικά με θύματα “κατώτερου” κοινωνικού επιπέδου ή διαφορετικής φυλής να μην δημοσιοποιηθούν καν, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας ιεραρχίας θυματοποίησης. Έτσι, κοινωνικά φαινόμενα, όπως η ανισότητα των τάξεων, αναδύονται και διαιωνίζονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η πλειοψηφία των αποδεκτών των ειδήσεων, παρακολουθώντας τέτοιους διαχωρισμούς στη θυματοποίηση, γαλουχείται στο να δίνει προτεραιότητα σε ό,τι προβάλλεται με μεγαλύτερη σφοδρότητα και να αγνοεί ισάξια γεγονότα, που όμως δεν είναι τόσο “πιασάρικα” για να γίνουν γνωστά.
Η δικαιοσύνη στα χέρια του κοινού
Το αίσθημα φόβου που θορυβεί το κοινωνικό σύνολο λόγω της εγκληματικότητας, αλλά και η διαστρέβλωση των προφίλ των δραστών και των μελών της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης από τα ΜΜΕ, δίνουν το έναυσμα ώστε η κοινωνία να δημιουργεί στερεότυπα για αυτούς και να προσπαθεί να “πάρει” τη δικαιοσύνη στα χέρια της. Με αυτόν τον τρόπο, γίνονται όλοι “αντεκδικητές” και επιθυμούν να τιμωρήσουν οι ίδιοι τους εγκληματίες. Δεν βρίσκεται όμως στα χέρια των πολιτών η διαδικασία ποινικής δίκης, ιδίως αν οι λόγοι που τους οδήγησαν σε αυτό το σημείο, είναι πλασματικοί.
Μπορεί τα ΜΜΕ να μας “φέρνουν” καθημερινά ένα βήμα πιο κοντά στην επικαιρότητα, όμως πολλές φορές η δράση τους είναι μεροληπτική, με επιπτώσεις στην κοινή γνώμη. Δημιουργείται μια σύγχυση στην κοινωνία, η οποία καταλήγει σε φόβο και σε καταστάσεις μη συναινετικές. Για αυτό το λόγο, η επιλογή και η προβολή των ειδήσεων θα πρέπει να γίνεται με τρόπο αντικειμενικό και όχι με σκοπό την μέγιστη ακροαματικότητα.
Πηγή: socialpolicy.gr
Ελένη Φουντωτού