Γιατί οι δράστες μαγνητοσκοπούν τα εγκλήματά τους;

Γράφει η Κέλλυ Ιωάννου, Δ/ντρια CSI Institute – Kλινική Εγκλημάτολογος &  Τrauma Coach (MSc/ PhD cand),

Στη σύγχρονη κοινωνία, η τεχνολογία έχει εκδημοκρατιστεί, έχοντας πλέον γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής (Bond 2010; Chan 2015). Ζούμε σε μια εποχή έξυπνης τεχνολογίας και αυξανόμενης ψηφιοποίησης που έχει περιγραφεί ως «εποχή της selfie» (Jurriëns 2016). Η πανταχού παρουσία των κινητών με κάμερα οδήγησε σε μια εποχή συνεχών αναπαραστάσεων (Koskela 2003). Αυτή η εξέλιξη σαφώς δε θα μπορούσε να μείνει εκτός της σφαίρας της εγκληματικότητας.

Τα νέα τεχνολογικά μέσα αλλάζουν τις σχέσεις που έχουμε με τον εαυτό μας. Για παράδειγμα, τα smartphones έχουν γίνει σημαντικά εργαλεία στη διαδικασία παρουσίασης του εαυτού μας (Powell 2010). Τα στιγμιότυπα (snapshots) που μοιραζόμαστε καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψηφιακής μας ταυτότητας και το διαδίκτυο έχει περιγραφεί ως «ο πίνακας πάνω στον οποίο μπορούμε να γράψουμε και να ξαναγράψουμε τις προσωπικότητές μας σε μια αέναη πράξη αυτοδημιουργίας» (Jewkes and Sharp 2003: 2–3).

Η νέα τεχνολογία σημαίνει ότι σχεδόν κάθε είδος οπτικοακουστικού υλικού (εικόνα/βίντεο κ.ο.κ) γίνεται άμεσα διαθέσιμο οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιοδήποτε μέρος, προς όλους τους ανθρώπους. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο πορνογραφία, αλλά και εικόνες κακοποίησης, βασανιστηρίων και άλλων εγκλημάτων που είναι άμεσα διαθέσιμα στο διαδίκτυο.

Σε αυτού του είδους το υλικό, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι συνδέεται με πιο συνηθισμένα φαινόμενα όπως, η τηλεοπτική σειρά «Jackass», οι ανυποψίαστοι συμμετέχοντες ευτελίζονται και ταπεινώνονται. Ορισμένα βίντεο, όπως τα περιβόητα “happy slapping” περιστατικά, όπου άγνωστοι γρονθοκοπούνται δημόσια μπροστά από μια κάμερα, ξεπερνούν το όριο της αθώας φάρσας και αγγίζουν αυτό της παραβατικότητας (Hayward 2012; Yar 2012). Αναμφισβήτητα, μια νέα διαδικτυακή κουλτούρα εξευτελισμού και ταπείνωσης είναι το κοινό νήμα που συνδέει αυτές τις ασύλληπτες εικόνες.

Τι είναι όμως αυτό που ωθεί τους δράστες να μαγνητοσκοπούν τα εγκλήματά τους;

• Οικονομικό όφελος

Με την πρώτη ματιά, πέρα από το ειδεχθές της πράξης, ένας δράστης που βιντεοσκοπεί τα εγκλήματά μπορεί να θεωρηθεί αφελής. Άλλωστε, όταν οι παραβάτες προσεγγίζουν τις κάμερές τους, μπορεί να συμβάλλουν άθελά τους στη δική τους σύλληψη και καταδίκη. Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι ο λόγος που κάποιος μαγνητοσκοπεί μια ειδεχθή πράξη είναι γιατί θέλει να τεκμηριώσει ή ακόμη και να καυχηθεί για τα εγκλήματά του. Σύμφωνα με την Powell (2015: 574), τέτοιου είδους εγκληματίες μπορεί να αποσκοπούν στο να δημιουργήσουν μια εικόνα ή μια ταινία που θα μπορούσε αργότερα να διατεθεί προς πώληση σε ανοιχτή αγορά ή ότι το υλικό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους δράστες για να εκβιάσουν τα θύματα ώστε να μη μιλήσουν.

• Εξευτελισμός

Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η κάμερα υποδηλώνει ότι η πράξη της εγγραφής ήταν ένας τρόπος να ταπεινωθεί περαιτέρω το θύμα. Το να αναγκάζεται το θύμα να ποζάρει σε εξευτελιστικές στάσεις μπροστά στην κάμερα και μπροστά σε όλους τους παρευρισκόμενους είναι ένας τρόπος του δράστη να αποδείξει την απόλυτη δύναμη και εξουσία του προς το θύμα. Το θύμα πρέπει να υποστεί βία, απειλές, σεξουαλική κακοποίηση και ενημερώνεται επίσης ότι όλα αυτά καταγράφονται.

Το κρύο, διεισδυτικό βλέμμα του φακού της κάμερας είναι, στην πραγματικότητα, σαν να πρόκειται για «διπλό βιασμό», «διπλή κακοποίηση», «πολλαπλή δολοφονία». Τα θύματα δεν έχουν κανέναν έλεγχο όσον αφορά την εν δυνάμει διάδοση του βίντεο. Το αποτέλεσμα είναι ότι όχι μόνο πρέπει να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα της επίθεσης, αλλά και την ταπείνωση της επίθεσής τους να διανέμεται ξανά και ξανά (Dodge 2015). Το μαγνητοσκοπημένο υλικό μπορεί έτσι να λειτουργήσει ως «ένα είδος υπόσχεσης ότι η εγκληματική ενέργεια θα συνεχιστεί» με άλλες μορφές.

Η ίδια η πράξη της μαγνητοσκόπησης ή της λήψης φωτογραφιών προάγει την ταπείνωση, γιατί αποδεικνύει τη δύναμη του δράστη να κατευθύνει ή να αντικειμενοποιήσει το θύμα και να το μετατρέψει σε εικόνα. Επιδεινώνει επίσης τον πόνο μιας βίαιης πράξης δείχνοντας στα θύματα ότι παρακολουθούνται όχι μόνο από τους δράστες και τους παρευρισκόμενους, αλλά και ενδεχομένως από πολλούς άλλους εάν οι εικόνες αυτές διανεμηθούν.

• Η κουλτούρα του snapshot

Στις μέρες μας, λειτουργεί πλέον σαν αντανακλαστικό για πολλούς να σηκώνουν τα τηλέφωνά τους όταν συμβαίνει κάτι συνταρακτικό. Οι νέες τεχνολογίες και τα έξυπνα τηλέφωνα έχουν ιδιαίτερα τεράστιο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή). Μια σημαντική εξέλιξη που επιτρέπει η πανταχού παρουσία των φωτογραφικών μηχανών (Koskela 2003) είναι η κουλτούρα της άμεσης λήψης εικόνων (snapshot).

Η κοινοποίηση εικόνων φαγητού από εστιατόρια, η ανάρτηση εικόνων με παιδιά ή οι φωτογραφίες από τους προορισμούς των διακοπών μας αποκαλύπτουν το ποιοι είμαστε διαδικτυακά ή το πώς θέλουμε να μας αντιλαμβάνονται. Η τεκμηρίωση συνταρακτικών ή ασυνήθιστων γεγονότων είναι ένα κρίσιμο μέρος αυτής της στιγμιαίας κουλτούρας. Στη ζωή ακόμη και των πιο σκληρών παραβατών, τα εγκλήματα εκλαμβάνονται ως έκτακτα γεγονότα. Ως εκ τούτου, και ακολουθώντας αυτές τις νέες πολιτισμικές τάσεις, ενσωματώνουν την ανάγκη καταγραφής, ανεξάρτητα από οποιοδήποτε εξωτερικό κίνητρο.

Σε αυτή την περίπτωση, το υλικό φαίνεται να μαγνητοσκοπείται παρορμητικά, με βάση την αίσθηση ότι η κατάσταση είναι συγκλονιστική και έτσι πρέπει να καταγραφεί. Αυτή η νέα κουλτούρα στιγμιότυπων και άμεσης λήψης εικόνων αντανακλάται στα ποινικά αδικήματα με δύο τρόπους. Μερικές φορές οι δράστες καταγράφουν παρορμητικά τα δικά τους εγκλήματα λόγω ανάγκης να καταγράψουν έκτακτα γεγονότα. Άλλες φορές, η μαγνητοσκόπηση συνδέεται με τον τρόπο που θέλουν να παρουσιαστούν ή να στείλουν ένα μήνυμα για το ποιοι είναι.

Οι νέες τεχνολογίες έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής κοινωνικής (δια) δράσης (Longhurst 2007). Χρησιμοποιούνται για απόλαυση και ψυχαγωγία, για την καταγραφή σημαντικών γεγονότων της ζωής και έτσι για την αναπαράσταση και την αναδημιουργία ταυτότητας (Bond 2010). Στη σύγχρονη κοινωνία, ένα μεγάλο μέρος του χρόνου μας περνάει απολαμβάνοντας (συχνά αυτοσχέδιες) ακίνητες και κινούμενες εικόνες. Συνεργαζόμαστε ενεργά με νέες τεχνολογίες και τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία τη σημασία της καταγραφής σημαντικών γεγονότων από την κάμερα.

Κατά μία έννοια, το «να είσαι» σημαίνει «να σε βλέπουν» (Yar 2012). Ένα θέμα έχει αξία και κοινωνική αναγνώριση μόνο στο βαθμό που μπορεί κανείς να το παρατηρήσει ως τέτοιο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.  Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμα και οι εικόνες βασανιστηρίων και κακοποίησης αποτελούν σήμερα σημάδια αναγνώρισης ως μέρος της «κανονικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης» στον δυτικό κόσμο.

Βιβλιογραφία:

• Bond, E. (2010), ‘The Mobile Phone = Bike Shed? Children, Sex and Mobile Phones’, New Media and Society, 13: 587–604.
• Chan, M. (2015), ‘Mobile Phones and the Good Life: Examining the Relationships Among Mobile Use, Social Capital and Subjective Well-being’, New Media and Society, 17: 98–113.
• Dodge, A. (2015), ‘Digitizing Rape Culture: Online Sexual Violence and the Power of the Digital Photograph”. Crime, Media, Culture. Published online ahead of print. DOI: 10.1177/1741659015601173.
• Hayward, K. (2012), ‘A Response to Farrell’, Social Policy & Administration, 46: 21–34
• Jewkes, Y. and Sharp, K. (2002), ‘Crime, Deviance and the Disembodied Self: Transcending the Dangers of Corporeality’, in Y. Jewkes, ed., Dot.cons: Crime, Deviance and Identity on the Internet, 36–52. Willan
• Koskela, H. (2003), ‘‘Cam Era’: The Contemporary Urban Panopticon’, Surveillance & Society, 1: 292–313.
• Longhurst, B. (2007), Cultural Change and Ordinary Life. Open University Press.
• Powell, A. (2010), ‘Configuring Consent: Emerging Technologies, Unauthorized Sexual Images and Sexual Assault’, Australian and New Zealand Journal of Criminology 43: 76–90. ——. (2015), ‘Seeking Rape Justice: Formal and Informal Responses to Sexual Violence Through Technosocial Counter-Publics’, Theoretical Criminology, 19: 571–88. Presser, L. and Sandberg, S., eds. (2015), Narrative Criminology: Understanding Stories of Crime. New York University Press.
• Yar, M. (2012), ‘Crime, Media and the Will-to-Representation: Reconsidering Relationships in the New Media Age’, Crime, Media, Culture, 8: 245–60