Φάκελος βιασμός: μια συνολική ανασκόπηση του φαινομένου. Ο δράστης, το θύμα και οι ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει!

Γράφει η Πωλίνα Ζέρβα, Ψυχολόγος

Πόσες φορές επιστρέφοντας στο σπίτι σου προσποιείσαι ότι μιλάς στο κινητό και πως δήθεν σε περιμένει κάποιος; Πόσες φορές έχεις έτοιμα τα κλειδιά σου στο χέρι για να μπορέσεις να ανοίξεις γρήγορα την πόρτα του σπιτιού σου; Πόσες φορές έχεις λοξοκοιτάξει πίσω σου για να δεις αν σε ακολουθεί κάποιος; Πόσες φορές έχεις μπει σε ένα ταξί και έχεις στείλει σε κάποιον δικό σου άνθρωπο τον αριθμό των πινακίδων του αυτοκινήτου; Πόσες φορές έχεις ακούσει από τους γονείς σου τις φράσεις: «Μη γυρίσεις μόνη σου, μην αργήσεις πολύ να γυρίσεις, μην φοράς αυτά τα ρούχα, μην πιεις»;

Όπως κι εγώ, είμαι σίγουρη κι εσύ… πολλές!

Κατά γενική ομολογία, ο βιασμός αποτελεί ένα από τα πιο ειδεχθή και αποτρόπαια εγκλήματα με σοβαρότατες ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στη ζωή των θυμάτων. Η φύση της εγκληματικής πράξης αυτής καθεαυτής είναι τέτοια, που προκαλεί τις πιο έντονες αντιδράσεις και εγείρει την κινητοποίηση όλων των πολιτών. Δυστυχώς, τα επίσημα διαθέσιμα στοιχεία αδυνατούν να προβάλλουν το πραγματικό μέγεθος του φαινομένου αυτού, καθώς ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που καταγγέλλονται. Έρευνες έχουν δείξει ότι 1 στις 4 γυναίκες κινδυνεύει από βιασμό κατά τη διάρκεια της ζωής της. Περίπου το 30% των θυμάτων καταγγέλλουν την υπόθεση βιασμού τους στην αστυνομία, το 50% δεν το λένε σε κανέναν και ένα πολύ μικρό ποσοστό καταφεύγει στο να ζητήσει βοήθεια.

Η σεξουαλική βία ορίζεται ως οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη ή ανεπιθύμητα σεξουαλικά σχόλια ή πράξεις, με χρήση εξαναγκασμού ή φυσικής δύναμης, από οποιοδήποτε πρόσωπο ανεξάρτητα από τη σχέση που έχει με το θύμα. Ένας τρόπος εκδήλωσης της σεξουαλικής βίας είναι ο βιασμός. Ο βιασμός αποτελεί μια σεξουαλική δραστηριότητα, η οποία απαντάται κάτω από πραγματικές συνθήκες ή υπό την απειλή βίαιου εξαναγκασμού ενός ατόμου από έναν άλλον σε σαρκική εμπειρία. Η σεξουαλική πράξη αντί να αποτελεί πράξη αγάπης και στοργής γίνεται μια μηχανική πράξη εκτόνωσης. Υπάρχουν διάφορες μορφές βιασμού: ο βιασμός γνωριμίας, ο βιασμός από άγνωστο, η σεξουαλική παρενόχληση, η σεξουαλική εκμετάλλευση, ο ομαδικός βιασμός, ο συζυγικός βιασμός, ο βιασμός με δράστη τη γυναίκα, ο βιασμός μεταξύ ανδρών, η αιμομιξία, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, ο βιασμός σε συνθήκες πολέμου.

Ο βιασμός αποτελεί μια σαδιστική πράξη και όχι εκτόνωση των σεξουαλικών ορμών! Αυτό που απασχολεί το δράστη και του προσφέρει ικανοποίηση είναι το να δει το θύμα να νιώθει φόβο, να υποφέρει, να ταπεινώνεται και να εξευτελίζεται. Τι προκαλεί σεξουαλική διέγερση στον δράστη; Το γεγονός ότι το θύμα αισθάνεται αβοήθητο και ο ίδιος ο δράστης ασκεί τον απόλυτο έλεγχο επάνω του.

Τι ωθεί ένα άτομο στο να διαπράξει έναν βιασμό;

Εξετάζοντας το προφίλ του δράστη, φαίνεται πως τα άτομα που θα προβούν σε εκδηλώσεις σεξουαλικής βίας, μοιράζονται ορισμένα κοινά ψυχολογικά χαρακτηριστικά τα οποία φαίνεται να τους ωθούν στο να εκτελέσουν την πράξη του βιασμού. Οι τέσσερις κυρίαρχοι παράγοντες που τον ωθούν στην πράξη του βιασμού είναι οι εξής:

• η διαδικασία αντίληψης της συνθήκης
• η σεξουαλική διέγερση
• η δυσκολία ελέγχου των συναισθημάτων
• τα προβλήματα της προσωπικότητας

Διάφορες μελέτες περιπτώσεων που έχουν διεξαχθεί παρουσιάζουν πως οι δράστες είναι άτομα που έχουν μεγαλώσει σε τραυματικά και παθογενή περιβάλλοντα, βιώνοντας και τα ίδια σωματική, συναισθηματική ή σεξουαλική κακοποίηση, η οποία έχει επηρεάσει και διαμορφώσει την προσωπικότητά τους συλλήβδην. Μεγαλώνοντας λοιπόν, απλώς επαναλαμβάνουν αυτά που έχουν βιώσει, δημιουργώντας κατά αυτό τον τρόπο έναν φαύλο κύκλο. Πρόκειται για άτομα που επιδεικνύουν σκληρότητα, αναισθησία, έλλειψη στοργής, ενσυναίσθησης, τύψεων, ενοχών, που δεν σέβονται την προσωπικότητα του άλλου και αδυνατούν να αντιληφθούν τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσουν με την πράξη τους αυτή και πως ενδεχομένως να στιγματίσουν το άλλο άτομο για πάντα. Χαρακτηρίζονται από παρορμητικότητα και χρησιμοποιούν τη δύναμή τους προκειμένου να κάμψουν την όποια αντίσταση ή αντίδραση προβάλλουν τα θύματά τους, επιδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο την κυριαρχία τους. Η ανάγκη τους για κυριαρχία και επίδειξη δύναμης αλλά και ισχύος αποτελούν βασικά κίνητρά τους. Συνήθως πρόκειται για άτομα ανασφαλή, που βιώνουν αισθήματα αναξιότητας, αντιμετωπίζουν με μεγάλη επιφυλακτικότητα τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, επιλέγοντας έτσι καταστάσεις που δεν απαιτούν μεγάλη συναισθηματική και διαπροσωπική εμπλοκή.

Η διαδικασία αντίληψης της συνθήκης αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα ώθησης στο βιασμό. Οι δράστες έχουν διαμορφώσει γνωσιακές διαστρεβλώσεις ή/ και παράλογες πεποιθήσεις αναφορικά με το πώς ερμηνεύουν τη συμπεριφορά τους αλλά και τη συμπεριφορά του θύματος. Προκειμένου να αιτιολογήσουν την πράξη τους και να νιώσουν ανακούφιση, ερμηνεύουν τις αντιδράσεις του θύματος ως εκδηλώσεις ευχαρίστησης ή ερωτικής επιθυμίας. Πολλές φορές μάλιστα κατηγορούν το ίδιο το θύμα ότι αυτό προκάλεσε την πράξη είτε με το προκλητικό ντύσιμό του είτε με τη συμπεριφορά του, δίνοντας το «πράσινο φως» στο θύτη να προχωρήσει στην πράξη. Οι ίδιοι οι δράστες φαίνεται πως διατηρούν μια αρκετά διαστρεβλωμένη εικόνα για το ρόλο της γυναίκας και τη συμπεριφορά της κατά τη σεξουαλική δραστηριότητα. Διατείνονται εχθρικά προς τις γυναίκες και συνήθως εκλογικεύουν οποιαδήποτε βίαιη συμπεριφορά εναντίον τους. Χαρακτηρίζονται από παντελή έλλειψη ενοχών και τύψεων για τις πράξεις τους καθώς και από έλλειψη ενσυναίσθησης για τα συναισθήματα και για δικαιώματα των θυμάτων τους. Είναι συχνά ανίκανοι να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων και το μέγεθος του τραύματος που μπορεί να προκαλέσουν.

Κοινός παρονομαστής όλων των δραστών αλλά και κινητήριος δύναμή τους αποτελεί το έντονο και έκδηλο μίσος τους προς τις γυναίκες. Από ψυχαναλυτικής άποψης, ο βιασμός αποτελεί ένα είδος κακοήθους καταναγκαστικής επανάληψης. Το έντονο αυτό μίσος ξεκινά από τις ίδιες τις μητέρες τους, οι οποίες φέρονται να είναι συναισθηματικά απόμακρες, σκληρές, κακοποιητικές (είτε σωματικά είτε ψυχολογικά) ή «αμφιβόλου ηθικής». Το παιδί λοιπόν αρχίζει να αναπτύσσει μίσος προς τη μητέρα, το οποίο ασυνείδητα μεταφέρεται σε όλες τις σχέσεις στη μετέπειτα ζωή του, καθώς ασυνείδητα ταυτίζει κάθε γυναίκα με το μητρικό πρότυπο. Έτσι, οι γυναίκες ενσαρκώνουν όλα τα απεχθή χαρακτηριστικά με αυτά της μητέρας και ως εκ τούτου πρέπει να τιμωρηθούν. Την τιμωρία αναλαμβάνει ο ίδιος ο δράστης, κατορθώνοντας έτσι να πάρει εκδίκηση μέσω του βιασμού.

Οι βιαστές παρουσιάζουν συννοσηρότητα με άλλες ψυχικές διαταραχές όπως, αγχώδη και καταθλιπτική διαταραχή, παραφιλίες και κατάχρηση ουσιών.

Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί ότι παρότι οι πρώιμες τραυματικές εμπειρίες μπορεί να αποτελούν προβλεπτικό παράγοντα για μετέπειτα σεξουαλική κακοποίηση, αυτό δε αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την εκδήλωσή της. Και το πιο σημαντικό: ας μην ξεχνάμε ότι ένας βιαστής μπορεί να είναι ένα άτομο υπεράνω υποψίας, ένα άτομο της διπλανής πόρτας, επιφανές, κοινωνικά και οικονομικά επιτυχημένο. Γι’ αυτό πολλές φορές, όταν εξιχνιάζονται και αποκαλύπτονται τέτοια εγκλήματα, ο περίγυρος των δραστών «πέφτει απ’ τα σύννεφα».

• Επιδειξιομανία

Η επιδειξιομανία αποτελεί έναν τύπο παραφιλίας και αφορά σε επαναλαμβανόμενες, έντονα σεξουαλικά διεγερτικές φαντασιώσεις, σεξουαλικές παρορμήσεις ή συμπεριφορές που περιλαμβάνουν την έκθεση των γεννητικών οργάνων σε κάποιο ανυποψίαστο άγνωστο θύμα, που σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις είναι γυναίκα. Ορισμένες φορές το άτομο αυνανίζεται εκθέτοντας τα γεννητικά του όργανα, ενώ άλλες αυνανίζεται και  φαντασιώνεται ότι εκθέτει τα γεννητικά του όργανα. Ο στόχος του είναι είτε να αιφνιδιάσει και να «σοκάρει» το θύμα, να το ταπεινώσει, είτε έχει μια σεξουαλικά διεγερτική φαντασίωση ότι και το ίδιο το θύμα θα διεγερθεί σεξουαλικά. Πέραν από την έκθεση, συνήθως δεν θέλει περεταίρω επαφή με το θύμα.

Συνήθως πηγαίνει σε κάποιο δημόσιο χώρο, εντοπίζει το θύμα, εκθέτει το πέος του που συνήθως είναι σε στύση και όταν το θύμα αντιδρά με σοκ, ο ίδιος είτε εκσπερματώνει είτε αποσύρεται και αυνανίζεται. Εάν το θύμα δεν αντιδράσει, τότε ο θύτης στερείται την ευχαρίστησή του. Η αποστροφή ή και ο φόβος του θύματος αυξάνει την αίσθηση ελέγχου και τη σεξουαλική του διέγερση.

Οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, έχουν αμφιβολίες για την αρρενωπότητά τους και είναι ανώριμοι στις συναλλαγές τους με το άλλο φύλο. Πολλοί φαίνεται να είναι ντροπαλοί, ενώ φοβούνται και αποφεύγουν τις επαφές με γυναίκες. Η διαταραχή αυτή παρουσιάζει συννοσηρότητα με την αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, την μείζον κατάθλιψη και την κατάχρηση ουσιών.

Ο Βιασμός από τα «μάτια» του θύματος

Ένας βιασμός μπορεί να στιγματίσει το θύμα για πάρα πολύ καιρό καθώς επιφέρει ανεπανόρθωτες σωματικές αλλά κυρίως ψυχολογικές επιπτώσεις.

Στις σωματικές επιπτώσεις εμπίπτουν: μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, ο κίνδυνος μιας σεξουαλικώς μεταδιδόμενης νόσου, ασθένειες όπως γονόρροια, χλαμύδια, σύφιλη, ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού HIV, ο κίνδυνος για ηπατίτιδα Β.

Ο βιασμός όμως κυρίως επιφέρει τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο στη ζωή του θύματος. Έρευνες έχουν δείξει πως μετά από την εμπειρία του βιασμού τα άτομα βιώνουν συναισθήματα ταπείνωσης, οργής, αηδίας, κατάθλιψης αλλά και ανακούφισης που εξακολουθούν και είναι ζωντανά μετά την εμπειρία τους αυτή. Τα θύματα κατακλύζονται από συναισθήματα ενοχής και ντροπής. Και αυτά τα συναισθήματα συνήθως είναι και τα πιο ύπουλα.  Δεν στρέφονται προς το δράστη αλλά προς τον εαυτό τους. Αποδίδουν αυτό που τους συνέβη στον εαυτό τους, ότι τα ίδια έκαναν κάτι λάθος ή/ και ότι τους αξίζουν αυτά που έπαθαν.

Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, μπορεί να βίωσαν μια κατάσταση προσωρινής παράλυσης, γνωστή και ως «τονική ακινησία». Η τονική ακινησία αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό που ενεργοποιείται όταν το άτομο έρθει σε επαφή με το αρπακτικό – βιαστή, στην περίπτωση δηλαδή της σωματικής επαφής, έντονης ερωτικής διέγερσης και φόβου, όταν δεν υπάρχει δυνατότητα διαφυγής από αυτή την κατάσταση. Σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα δεν αμύνονται και δε φωνάζουν καν για βοήθεια. Η σκέψη ότι θα έπρεπε να είχαν αντισταθεί κι ότι αυτό ενδεχομένως επέφερε διαφορετική έκβαση στο γεγονός ή και ότι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, εντείνει περισσότερο τα αισθήματα ενοχής και ντροπής που βιώνουν.

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις που παρατηρούνται μετά από ένα βιασμό περιλαμβάνουν οξέα ή χρόνια συμπτώματα άγχους, κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας, προβλήματα στις ανθρώπινες σχέσεις και στη σεξουαλική ζωή στη μετέπειτα ζωή τους καθώς και μειωμένη κοινωνική λειτουργικότητα σε όλους τους τομείς της ζωής στους. Ο βιασμός αποτελεί ψυχικό τραύμα για το θύμα, ένα συμβάν δηλαδή, το οποίο βιώνεται ως απειλητικό τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, συνοδεύεται από αισθήματα φόβου ή και τρόμου και απέναντι στο οποίο το άτομο αισθάνεται αβοήθητο.

Μετά από έναν βιασμό το άτομο βιώνει αυτό που ονομάζουμε Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD), βασικό χαρακτηριστικό της οποίας αποτελεί η εκδήλωση συγκεκριμένων συμπτωμάτων μετά την έκθεση του ατόμου στο συγκεκριμένο αυτό γεγονός, στο βιασμό. Συνήθως κυριαρχεί η αναβίωση του γεγονότος από την πλευρά των θυμάτων καθώς και αίσθημα ανηδονίας, δυσφορικά συναισθήματα και έντονες αρνητικές σκέψεις. Άλλα θύματα μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα εγρήγορσης, αντιδραστικά συμπτώματα και αποσυνδετικά συμπτώματα.

Το τραυματικό γεγονός του βιασμού μπορεί να αναβιωθεί με διάφορους τρόπους. Κατά κύριο λόγο κυριαρχούν οι επαναλαμβανόμενες, ακούσιες, παρεισφρέουσες αναμνήσεις του γεγονότος καθώς και οδυνηρά όνειρα κατά τα οποία το θύμα αναβιώνει την εμπειρία του βιασμού. Το θύμα μπορεί να βιώνει αποσυνδετικά συμπτώματα τα οποία διαρκούν από μερικά δευτερόλεπτα έως και μέρες. Κατά τη διάρκεια αυτών των συμπτωμάτων, το θύμα μπορεί να βιώνει ξανά ορισμένες πτυχές από το γεγονός ή να νιώθει ότι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Εκείνη τη στιγμή ενδέχεται να έχει χάσει εντελώς την επαφή με την πραγματικότητα αλλά και να έχει απόλυτη συνείδηση του περιβάλλοντος. Τα επεισόδια αυτά που ονομάζονται «flashbacks», είναι συνήθως σύντομης διάρκειας αλλά μπορεί να σχετίζονται με εκτεταμένη οδύνη και αυξημένη διέγερση.

Τα θύματα βιώνουν συχνά έντονη ψυχολογική οδύνη ή παρουσιάζουν έντονη σωματική ετοιμότητα όταν εκτίθενται σε γεγονότα που παραπέμπουν στην εμπειρία του βιασμού. Δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν, να θυμηθούν καθημερινά γεγονότα ή ακόμη και να επικεντρωθούν σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Σχεδόν πάντα αποφεύγουν οτιδήποτε σχετίζεται ή παραπέμπει στο γεγονός αυτό ενώ προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποφύγουν σκέψεις, αναμνήσεις, συναισθήματα καθώς και το να μιλούν για αυτό. Ομοίως, τα θύματα αποφεύγουν δραστηριότητες, αντικείμενα, καταστάσεις ή και ανθρώπους που μπορεί να τους προκαλέσουν αναμνήσεις από την εμπειρία τους αυτή. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου γυναίκες περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας στο μπάνιο, επειδή θεωρούν τον εαυτό τους βρόμικο, ενώ παρατηρούνται έντονες διαταραχές στον ύπνο με εφιάλτες που εστιάζουν στη στιγμή του βιασμού, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, τρόμος και ξεσπάσματα σε λυγμούς. Τα θύματα βιώνουν επίσης σωματικά συμπτώματα και πόνο στις περιοχές όπου ασκήθηκε έντονη βία.

Παρατηρούνται επίσης αλλαγές στη σκέψη και τη διάθεση, όπως για παράδειγμα ανικανότητα του θύματος να ανακαλέσει κάποια πτυχή του γεγονότος, μια μορφή δηλαδή αποσυνδετικής αμνησίας. Φαίνεται ακόμη πως τα θύματα παρουσιάζουν έντονη επιδείνωση των αρνητικών προσδοκιών στη ζωή τους συνολικά, οι οποίες αφορούν τόσο τις ίδιες, όσο και τους άλλους ανθρώπους αλλά και το μέλλον. Συχνά φαίνεται πως κατηγορούν τον εαυτό τους για αυτό που τους συνέβη. Παρουσιάζουν επίμονη αρνητική συναισθηματική διάθεση ενώ παράλληλα παρατηρείται μείωση του ενδιαφέροντος για συμμετοχή σε δραστηριότητες που μέχρι πρότινος τις ευχαριστούσαν. Αποκόβονται από τους άλλους ανθρώπους και αδυνατούν να βιώσουν συναισθήματα που σχετίζονται με την εγγύτητα, την τρυφερότητα και τη σεξουαλικότητα ενώ παράλληλα μπορεί να εκδηλώνουν επιθετικές συμπεριφορές χωρίς κάποια εμφανή αφορμή.

Τι «κρατάει πίσω» μια γυναίκα από το να καταγγείλει ένα περιστατικό βιασμού;

Όπως αναφέρθηκε, τα στοιχεία των βιασμών δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική έκταση του φαινομένου. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται στο ότι το θύμα φοβάται την εκδίκηση απ’ την πλευρά του δράστη, μπορεί να εξαρτάται συναισθηματικά από εκείνο ή να μην έχει τα κατάλληλα μέσα. Πολύ σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης τα συναισθήματα ντροπής που κατακλύζουν το θύμα και ο φόβος στιγματισμού του. Έρευνες έχουν δείξει ότι το 98,9% των γυναικών πιστεύουν ότι μπορεί να ευθύνονται για την κακοποίηση τους, το 98,1% αναφέρουν πως ντρέπονται για το τι θα πει ο κόσμος και το 97,1% πως φοβούνται τις κοινωνικές συνέπειες.

Για το λόγο αυτό λοιπόν, το περιβάλλον του θύματος πρέπει να είναι υποστηρικτικό, να βοηθήσει το άτομο να διηγηθεί την τραυματική εμπειρία που βίωσε, να εκφράσει τα συναισθήματά του και κυρίως να το ωθήσει να καταφύγει στις αρχές, να καταγγείλει το περιστατικό και να μην το αποσιωπήσει. Η αποσιώπηση του γεγονότος μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει. Η ανάγκη για απόδοση δικαιοσύνης από την πλευρά του θύματος διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη διαδικασία επούλωσης του ψυχικού τραύματος.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλα τα θύματα είναι αυτό της αμφισβήτησης και υποτίμησης του γεγονότος και της αδιαφορίας.

Πόσες φορές έχουμε δει ανθρώπους σε περιπτώσεις βιασμών να κατηγορούν τα ίδια τα θύματα; Πόσες φορές έχουμε ακούσει τις φράσεις: «Δεν μπορεί, κάπου θα προκάλεσε κι αυτή» ή «Φταίει το ντύσιμό της» ή «Καλά να πάθει, ήθελε και τα έπαθε» ή «Τι δουλειά είχε να γυρίζει τέτοια ώρα στο σπίτι;». Ε λοιπόν, ούτε το ντύσιμο της εκάστοτε γυναίκας φταίει, ούτε η συμπεριφορά της, ούτε ότι γυρίζει αργά στο σπίτι, ούτε το ποτό, ούτε το φλερτ, ούτε ότι προκαλεί. Ο μόνος που ευθύνεται είναι ο ίδιος ο βιαστής.

Δυστυχώς, ζούμε σε μια κοινωνία που προωθεί το στερεότυπο: «Να κοιτάμε τη δουλειά μας και να μην εμπλεκόμαστε σε ότι δε μας αφορά». Είναι ανακουφιστικό το γεγονός ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος και η νοοτροπία αυτή φαίνεται να αλλάζει. Δεν μπορούμε να δρούμε μόνο ατομικά. Δεν γίνεται να ενδιαφερόμαστε μόνο για ό,τι συμβαίνει σε εμάς τους ίδιους και να αδιαφορούμε για το συνάνθρωπό μας. Μόνο αν ενωθούμε όλοι μαζί θα καταφέρουμε να πετύχουμε την αλλαγή. Χρειάζεται συλλογική κινητοποίηση. Σε τέτοια σημαντικά ζητήματα πρέπει να γινόμαστε όλοι μια γροθιά.

Γιατί, στην τελική, στη θέση αυτή θα μπορούσες να ήσουν εσύ η ίδια ως γυναίκα, η κόρη σου, η αδερφή σου, η μητέρα σου.

Μην κλείνετε τα μάτια σε ό,τι συγκυριακά ή προς το παρόν δε σας αφορά. Γιατί μας αφορά όλους και όλες!