Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από αλματώδη ανάπτυξη, τόσο της επιστήμης όσο και της τεχνολογίας. Πλήθος τεχνολογικών επιτευγμάτων κάνουν την εμφάνισή τους, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μία ολοένα κι αυξανόμενη τάση για πρόοδο στον επιστημονικό τομέα. Με αφορμή αυτόν τον ορυμαγδό νέων κατορθωμάτων, ενσκήπτουν προβληματισμοί όσον αφορά το αν και κατά πόσο η ηθική κατάπτωση, ίδιον γνώρισμα των σύγχρονων κοινωνιών, συνδέεται με τους ραγδαίους ρυθμούς που ακολουθεί η επιστημονική εξέλιξη.
Φυσικά, η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη επιδρούν αντιφατικά σε πολλές εκδηλώσεις της ζωής μας, ανατρέποντας τα παλιά και θεσπίζοντας νέα δεδομένα. Ενώ έχει συμβάλει αποφασιστικά στη βελτίωση της ζωής μας, τελευταία έχει εγκαθιδρυθεί ένα κλίμα άκρατου επιστημονισμού στο πλαίσιο του οποίου παραγκωνίζονται και απαξιώνονται οι ηθικές αξίες. Πριν όμως αναφερθούμε στις συνέπειες της αποκοπής της επιστήμης από την ηθική, οφείλουμε να διερευνήσουμε τους παράγοντες που έχουν συντελέσει ώστε αυτές οι δύο έννοιες να είναι αποκλίνουσες.
Αν επιχειρήσουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, θα διαπιστώσουμε ότι ανέκαθεν η επιστήμη προσέκρουε στην ηθική. Αρχικά, ήρθε αντιμέτωπη με την αναχρονιστική και παρωχημένη θρησκευτική ηθική, την οποία πολέμησε με σθένος ώστε να μπορέσει να προαγάγει την αληθινή γνώση. Πράγματι, προκειμένου να καταστεί εφικτή η επιστημονική άνθιση κρίθηκε απαραίτητο να απαλλαχθεί από την υπέρμετρη σεμνοτυφία που επέβαλε η θρησκεία. Το εγχείρημα αυτό ευοδώθηκε, όμως σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε στην κατάλυση κάθε ηθικού φραγμού.
Βέβαια, αξίζει να αναφερθούμε και στους άλλους λόγους που ώθησαν στο να τεθούν βιοηθικά ερωτήματα εκτός από την επικυριαρχία ενός άκρατου επιστημονισμού. Συχνά, η επιστήμη και η τεχνολογία τάσσονται στον βωμό του κέρδους και κατευθύνονται από ιδιωτικά συμφέροντα. Επιπρόσθετα, κάποιες φορές οι ίδιοι οι επιστήμονες δεν επιτελούν σωστά τον ρόλο τους, δηλαδή, δεν διακονούν την επιστήμη ούτε την αντιμετωπίζουν σαν λειτούργημα. Αντίθετα, συστρατεύονται με συμφέροντα που υπονομεύουν το κοινό καλό. Η εξυπηρέτηση αυτών των συμφερόντων συνυφαίνεται με την επιδίωξη για προσωπική προβολή και άμεσο απότοκο είναι η παραμέληση της ηθικής και η κοινωνική εξαχρείωση.
Άρα, εάν τα παραπάνω εξακολουθήσουν να συμβαίνουν, οι συνέπειες θα είναι δριμύτατες. Το πιο εύγλωττο παράδειγμα που θα μπορούσαμε να παραθέσουμε για να καταδείξουμε πόσο καταστροφική δύναται να αποβεί η εξέλιξη της τεχνοεπιστήμης είναι η διατάραξη της παγκόσμιας ειρήνης, ένα άκρως επίκαιρο θέμα. Η πολεμική βιομηχανία γνωρίζει τεράστια άνθιση με την εμφάνιση νέων εξοπλισμών που ευνοούν σε μεγάλο βαθμό τη διεξαγωγή πολέμων. Καθίσταται εναργέστερη η διάκριση μεταξύ αναπτυγμένων και μη αναπτυγμένων χωρών και συγχρόνως ο ανταγωνισμός και οι ανισότητες εντείνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Στις ολέθριες επιπτώσεις χρειάζεται να συγκαταλέξουμε και τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας με τη συνεχή υποβάθμιση του περιβάλλοντος για την οποία ευθύνεται εν μέρει και η έξαρση της τεχνολογίας.
Όσον αφορά τον καθένα από εμάς εξατομικευμένα, ο τεχνοκρατισμός έχει αρκετές φορές καταφέρει πλήγματα στην αξιοπρέπεια μας, ειδικότερα όταν υπάρχει συστράτευση της επιστήμης με τον καταναλωτισμό. Ένα άλλο πρόβλημα-αποτέλεσμα της υπερεξειδίκευσης είναι και η πνευματική μονομέρεια που παρατηρείται όταν επιδιδόμαστε αποκλειστικά και μόνο στο κυνήγι της προόδου. Για να μη μιλήσουμε για τις ψυχολογικές επιπτώσεις (άγχος, στρες, κατάθλιψη) που ενδέχεται να έχει η διαρκής προσπάθεια από μέρους μας να “προλάβουμε” τις εξελίξεις.
Φυσικά, δεν είμαστε σε καμία περίπτωση κατά της επιστήμης και της τεχνολογίας. Σίγουρα, οι προαναφερθείσες είναι δύο από τα πιο σημαντικά όπλα που έχει ο άνθρωπος στην κατοχή του για να αλλάξει τον κόσμο. Ωστόσο, όταν η ανάπτυξη βιοηθικής και η ύπαρξη δεοντολογίας είναι ελλιπής, τότε δεν υπάρχει δυνατότητα συνύφανσης της επιστήμης με την ηθική και μία κρίση θα βρεθεί προ των πυλών. Μόνο όταν η επιστήμη και συνακολούθως η τεχνολογία έχουν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα μπορούν να βελτιώσουν τον κόσμο και τη ζωή μας.
Ονομάζομαι Βουρλιωτάκη Αγγελική και είμαι τελειόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη διάρκεια των σπουδών μου έχω παρακολουθήσει σεμινάρια πάνω στην εγκληματολογία, ενώ τη συγκεκριμένη περίοδο παρακολουθώ διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα την Ψυχολογία της Ποινικής Δικαιοσύνης από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ της Αυστραλίας. Ασχολούμαι ενεργά με την αρθρογραφία και κάνω την πρακτική μου άσκηση στο Διεθνές Ινστιτούτο για την Κυβερνοασφάλεια, συμμετέχοντας στη συγγραφή άρθρων και στη γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης.