Έπιασα το έφηβο παιδί μου να καπνίζει, τι να κάνω;

Από την Ουρανία Παπανικολάου,

Οι περισσότεροι γονείς, καπνιστές ή μη, έχουν έρθει ή θα έρθουν αντιμέτωποι με αυτό το θέμα. Μόλις το ανακαλύψουν, σίγουρα θα σοκαριστούν στην αρχή. Οι πρώτες αντιδράσεις θα είναι: «Ωχ! Και τώρα τι θα κάνω;», «Γιατί να μου συμβεί  αυτό;», «Πού έχει μπλέξει το παιδί μου;», «Σίγουρα φταίω εγώ γιατί καπνίζω» Η ψυχραιμία και η καλή συναισθηματική επαφή με το παιδί είναι τα κυριότερα κλειδιά και όπλα.

Ας δούμε, κατ’αρχάς, τι είναι η εφηβεία και τι αντιμετωπίζουν τα παιδιά την περίοδο αυτή. Η εφηβεία είναι το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε σωματικό, ψυχοσυναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο. Αυτές οι αλλαγές προκαλούν στο παιδί αισθήματα φόβου, άγχους, αβεβαιότητας, αμφισβήτησης, σκαμπανεβάσματα διάθεσης και συμπεριφοράς καθώς φεύγει από τη σιγουριά της παιδικής ηλικίας και καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ζωής. Όλα αυτά το οδηγούν στον πειραματισμό, στην εξερεύνηση των προσωπικών του ορίων, στην αναζήτηση νέων εμπειριών. Αυτές οι συμπεριφορές, συνοδεύονται από παρόρμηση, καθώς ο εφηβικός εγκέφαλος είναι ακόμη υπό διαμόρφωση και οι εγκεφαλικές δομές, που είναι υπεύθυνες για τη λήψη αποφάσεων και τη λογική σκέψη, είναι ακόμη ανώριμες (Galvan,Hare,Voss,Glover & Casey, 2007). Λειτουργούν και πράττουν, δηλαδή, με κύριο γνώμονα το συναίσθημα και όχι τη λογική.

Λόγοι που μπορεί ένας έφηβος να αρχίσει το κάπνισμα

Το αίσθημα του ανήκειν

Πολλοί έφηβοι θέλουν να νιώθουν ότι ανήκουν κάπου, ότι είναι αποδεκτοί από την παρέα τους και τους συνομηλίκους τους.

Περιέργεια/Πειραματισμός

Ή θα δεχτεί αρκετές προτάσεις από φίλους να δοκιμάσει ή βλέποντάς τους θα μπει στον πειρασμό να δοκιμάσει.

Μίμηση

Πολλοί έφηβοι που στο κοντινό τους περιβάλλον π.χ οικογένεια υπάρχουν άτομα που καπνίζουν και ιδιαίτερα όταν τα άτομα αυτά είναι σαν πρότυπα για αυτούς, «οι σημαντικοί άλλοι», υποσυνείδητα τα μιμούνται.

Στρες

Σε αυτήν την ηλικία, όπως είδαμε και παραπάνω, ένα από τα έντονα συναισθήματα που βιώνουν είναι το άγχος (είτε λόγω των αλλαγών που βιώνουν, είτε λόγω των αυξημένων πλέον απαιτήσεων στο σχολείο κτλ) και πιστεύουν ότι το κάπνισμα θα λειτουργήσει ως χαλαρωτικό.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ψυχικής ανθεκτικότητας (όπως θα δούμε και παρακάτω) η οποία «χτίζεται» πρωτίστως από την οικογένεια.

Για να δείχνουν και να νιώθουν ότι πλέον είναι μεγάλοι

Οι περισσότεροι το έχουμε περάσει αυτό το στάδιο, καθώς ως γνωστόν τα παιδιά έχουν την τάση να βιάζονται να μεγαλώσουν.

Έλξη του αντίθετου φύλου

Πιστεύουν ότι έτσι δείχνουν πιο ελκυστικοί στο άλλο φύλο. Σε αυτό παίζουν ιδιαίτερο ρόλο οι διαφημίσεις και οι ταινίες που προβάλλουν αυτό το πρότυπο.

Αντίδραση

Κυρίως, σε πρόσωπα που συμβολίζουν την εξουσία, όπως γονείς και καθηγητές.

Σημείο κλειδί για την αποφυγή έναρξης καπνίσματος (όπως και άλλων αρνητικών ή παραβατικών συμπεριφορών) είναι η ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού. Η ψυχική ανθεκτικότητα «χτίζεται» από την οικογένεια από την παιδική ηλικία. Τα σωστά/υγιή όρια, η συναισθηματική ασφάλεια, ο ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιών, η ειλικρίνεια, η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού και η μη κριτική διάθεση, λειτουργούν ως προστατευτικοί παράγοντες.

Και αυτό, γιατί με αυτές τις αρχές τα παιδιά αποκτούν υγιή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, μπορούν να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος, ενισχύεται οι αυτορρύθμισή τους και μπορούν να διαχειρίζονται τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά τους, νιώθουν συναισθηματική ασφάλεια και ότι ανήκουν κάπου, έχουν αίσθημα αυτονομίας και ελέγχου, αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας, μηχανισμούς αντιμετώπισης άγχους, αντιξοοτήτων και ματαιώσεων και είναι ικανά να δημιουργούν υγιείς και εποικοδομητικές σχέσεις με τους άλλους.

Δείτε τώρα, πώς η ψυχική ανθεκτικότητα θα βοηθήσει τα παιδιά σας να πουν όχι σε όλους τους παραπάνω λόγους που αναφέραμε ως έναρξη του καπνίσματος!

Συμβουλές και τρόποι αντιμετώπισης για γονείς, καπνιστές και μη

• Ανοιχτές και ειλικρινείς συζητήσεις για το θέμα χωρίς φωνές, απειλές ή τιμωρίες. Πρέπει να νιώσει ότι είστε στο πλευρό του, ότι έχει την άνευ όρων αποδοχή σας και ότι δεν είστε απέναντί του. Διαφορετικά, θα υπάρξει αντίδραση και θα έχουμε τα αντίθετα αποτελέσματα.
• Αναφερθείτε στις αρνητικές επιδράσεις του καπνίσματος στο «τώρα» καθώς τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία δεν τους απασχολεί τόσο το μέλλον και οι μακροχρόνιες αρνητικές επιδράσεις, καθώς θεωρούν ότι έχουν όλο το χρόνο μπροστά τους. Μπορείτε, για παράδειγμα, να αναφέρετε ότι η αναπνοή τους, τα μαλλιά τους, τα ρούχα τους θα μυρίζουν άσχημα. Ότι θα κιτρινίσουν τα δόντια και τα νύχια τους και ότι η όψη του προσώπου τους θα είναι χλωμή, θα έχουν κύκλους στα μάτια (θα φαίνονται σαν άρρωστοι), πράγματα τα οποία είναι αντιαισθητικά και καθόλου ελκυστικά για τους γύρω τους, πόσο μάλλον για το αντίθετο φύλο.
• Επίσης, ότι θα έχει έλλειψη ενέργειας ακόμη και για πράγματα που του αρέσουν π.χ αθλητισμός και αργότερα και στην ερωτική του επίδοση.
• Δώστε έμφαση και προτείνετέ του να υπολογίσει το χρηματικό κόστος του καπνίσματος και να το συγκρίνει με πράγματα που θα ήθελε να αγοράσει/αποκτήσει, που ξέρετε ότι είναι σημαντικά για αυτόν/ήν.
• Μπορείτε να του δείξετε εικόνες από το τι μπορεί να προκαλέσει το κάπνισμα στον οργανισμό του ή ακόμη και ενημερωτικά, επιμορφωτικά βίντεο κατά του καπνίσματος.
• Μην του επιτρέπετε να καπνίζει μέσα στο σπίτι (γιατί είναι σαν να το επιδοκιμάζετε, σαν να το αποδέχεστε πλήρως). Το ίδιο ισχύει και για εσάς αν καπνίζετε ή για τους φίλους του παιδιού ή τους δικούς σας που έρχονται σπίτι σας, καθώς αυτό θα δώσει στο παιδί διπλά μηνύματα. Να τονίζετε ότι δεν θέλετε αυτήν τη μυρωδιά μέσα στο σπίτι σας, ότι σας είναι ανυπόφορη και αηδιαστική.
• Αν καπνίζετε εξηγήστε του πόσο άσχημα νιώθετε για αυτό και πόσο πολύ θέλετε να κόψετε αυτή τη βλαβερή συνήθεια. Μπορείτε να του εξηγήσετε ότι όταν ξεκινήσατε εσείς να καπνίζετε δεν είχατε τις γνώσεις που έχει ο κόσμος πλέον για τις αδιαμφισβήτητα βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος και ότι αν τις γνωρίζατε δεν θα το κάνατε. Όπως, επίσης, ότι τότε π.χ πριν 30 χρόνια το τσιγάρο δεν ήταν ακόμη απαγορευμένο σε πολλές χώρες και ότι δεν γνωρίζατε ότι είναι εθιστικό. Τονίστε του ότι πλέον τα πράγματα έχουν αλλάξει, ότι σε πολλές χώρες απαγορεύεται το κάπνισμα, σε δημόσιους και κλειστούς χώρους, κάτι το οποίο δείχνει πόσο αρνητικό και βλαβερό είναι. Καθώς και ότι η νικοτίνη είναι εθιστική ουσία άρα όποιος καπνίζει θεωρείται εθισμένος, εξαρτημένος.
• Τονίστε του πόσο σημαντικό είναι για εσάς να κόψετε το τσιγάρο και προτρέψτε το να το κόψετε παρέα. Φτιάξτε μαζί ένα πλάνο διακοπής του καπνίσματος και κάθε φορά που θα πετυχαίνετε τους στόχους σας να επιβραβεύετε ο ένας τον άλλον και να το γιορτάζετε π.χ με δώρα, εκδρομές κτλ.

Η αγάπη, επικοινωνία και εμπιστοσύνη μεταξύ γονέα και παιδιού μπορούν να αντιμετωπίσουν κάθε είδους πρόβλημα που μπορεί να προκύψει. Δεν είναι εύκολο, χρειάζεται υπομονή, επιμονή και αγάπη!

Τέλος, για ότι μπορεί να σας απασχολεί, υπάρχουν άπειρα βιβλία, τα περισσότερα γραμμένα από ειδικούς της ψυχικής υγείας, που μπορούν να σας βοηθήσουν να αποκτήσετε τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για κάθε πρόβλημα και για κάθε ηλικία του παιδιού. Όπως και ακαδημίες γονέων, όπως η ψηφιακή ακαδημία γονέων του CSI Institute.