Έμφυλη Βία και Victim Blaming

«Η έμφυλη βία είναι η μία πλευρά στο εκκρεμές. Η άλλη είναι η γυναικοκτονία.»

Το τελευταίο διάστημα, καθημερινά έρχονται στην επιφάνεια περιστατικά έμφυλης βίας που φτάνουν στο σημείο ακόμη και της γυναικοκτονίας. Η ζοφερή αυτή πραγματικότητα αποτυπώνεται στη χώρα μας με τον χειρότερο τρόπο, έχοντας φτάσει πια στο σημείο τον τελευταίο χρόνο να δολοφονείται μία γυναίκα κάθε μήνα από τον νυν ή τον πρώην σύντροφό της! Μόνο μέσα στο 2021 έχουν σημειωθεί 14 γυναικοκτονίες, αποτελώντας πλέον μια νέα μορφή πανδημίας με την οποία έρχεται αντιμέτωπη η χώρα μας.

Έμφυλη βία (Gender-Based Violence) αποτελεί «κάθε διάκριση ή βλαπτική συμπεριφορά που στρέφεται εναντίον κάποιου προσώπου και συμβαίνει εξαιτίας του πραγματικού ή θεωρούμενου κοινωνικού του φύλου ή σεξουαλικού του προσανατολισμού». Περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Η έμφυλη βία εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης ή εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και σωφρονισμού των ατόμων που την υφίστανται. Θύματα της έμφυλης βίας είναι – ως επί το πλείστον – γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας, εθνικότητας, μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής τάξης. Γίνονται δηλαδή στόχοι, απλά και μόνο επειδή είναι γυναίκες και αποτελούν το «αδύναμο» φύλο.

Η «βία κατά των γυναικών» (Violence Against Women)  περιλαμβάνει κάθε πράξη βίας που στηρίζεται στο φύλο, την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ αποτελεί μία μορφή διάκρισης κατά των γυναικών που έχει ως αποτέλεσμα τη σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέτοιων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας τους.

Oι  βασικοί τύποι της έμφυλης βίας είναι οι εξής: σεξουαλική, σωματική, ψυχολογική και οικονομική βία. Μπορεί να λαμβάνει χώρα σε διάφορες μορφές, όπως λεκτική, σωματική, ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση, βιασμός, σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση, εμπορία ανθρώπων (human trafficking), σεξουαλική εκμετάλλευση, οικονομική βία, εξαναγκαστικός γάμος, ακρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων, stalking.

Η πιο ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας είναι η γυναικοκτονία (femicide). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), οι γυναικοκτονίες αποτελούν «ανθρωποκτονίες γυναικών από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες. Διαπράττονται από άνδρες αλλά κάποιες φορές συνεργούν και γυναίκες, συνήθως μέλη της ίδιας οικογένειας. Στις περισσότερες περιπτώσεις γυναικοκτονία διαπράττει σύζυγος ή πρώην σύντροφος, που συνήθως είχε και μακρόχρονη κακοποιητική συμπεριφορά, απειλούσε, κακοποιούσε ή και εκφόβιζε τη γυναίκα, η οποία πολύ συχνά βρίσκεται σε θέση φυσικής ή και οικονομικής αδυναμίας σε σχέση με αυτόν».

Οι άνδρες που ασκούν βία προς τις γυναίκες έχουν την αίσθηση άσκησης και επιβολής ελέγχου προς αυτές. Συνήθως υποστηρίζουν διάφορες απόψεις μισογυνισμού και ανδρικής ανωτερότητας. Έχουν την αίσθηση πως η γυναίκα αποτελεί «κτήμα» τους και έχουν απόλυτο δικαίωμα επάνω τους, στο πως θα ζουν, τι θα φορούν, πότε και αν θα βγαίνουν, με ποιους θα συναναστρέφονται. Έτσι, όταν δεν συμμορφώνονται σε αυτά, τις τιμωρούν. Πολλές φορές γίνονται χειριστικοί ή τους επιρρίπτουν ευθύνες για τη συμπεριφορά τους, ότι δηλαδή εκείνες τους ανάγκασαν να φτάσουν στο σημείο αυτό και να ασκήσουν βία. Δικαιολογούν τις πράξεις τους ή την παθολογική ζήλεια που τους κυριεύει ως ένδειξη υπερβολικής αγάπης προς τα θύματα. Άλλες φορές υπόσχονται πως θα αλλάξουν ή πως ήταν η τελευταία φορά που κάνουν κάτι τέτοιο και φυσικά τα θύματα έχουν τόση ανάγκη να το πιστέψουν που υπομένουν αυτές τις καταστάσεις. Αυτό που δε μπορούν να διαχειριστούν οι άντρες αυτοί είναι την απόρριψη. Αυτή πυροδοτεί τις πιο έντονες αντιδράσεις τους. Μόλις πληγωθεί το «εγώ» τους, εκδηλώνουν το θυμό τους και προσπαθούν να επιβληθούν στη γυναίκα απέναντί τους μέσω της δύναμής τους, λόγω της μυϊκής τους υπεροχής. Έτσι, γίνονται επιθετικοί για να μπορέσουν να αναιρέσουν την απόρριψη που έχουν βιώσει.

Οι συνέπειες της έμφυλης βίας είναι καταστροφικές και σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αποβούν μοιραίες. Τα θύματα μπορεί να υποστούν σωματικές βλάβες, ψυχική και συναισθηματική αποσταθεροποίηση, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα αλλά ακόμη και θάνατο, στην περίπτωση ακραίας μορφής σωματικής βίας. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις ωστόσο είναι καίριας σημασίας καθώς οι γυναίκες που έχουν υποστεί αυτού του είδους τη βία θα προσπαθούν χρόνια να επουλώσουν το τραύμα που τους έχει δημιουργηθεί. Συνήθως η πλειοψηφία των γυναικών βιώνει κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες, έχει διαταραχές στον ύπνο, θυμό, επιθετικότητα, κατακλύζεται από φόβο και καχυποψία και βιώνει εχθρικά συναισθήματα προς τον κόσμο γύρω της. Μπορεί να αναπτύξουν αγχώδεις διαταραχές, χάνουν τον αυτοσεβασμό και την αυτοεκτίμησή τους ενώ μπορεί να προβούν ακόμη και σε απόπειρες αυτοκτονίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να καταφύγουν στη χρήση ουσιών ή να επιδοθούν σε ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά προκειμένου να αντιμετωπίσουν το τραύμα τους. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που οι γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με το κοινωνικό στίγμα και την απόρριψη από το περιβάλλον, καθώς κατηγορούνται πως έχουν και οι ίδιες μερίδιο ευθύνης για αυτό που τους συνέβη.

Εδώ ξεκινάει το φαινόμενο του victim blaming. Πως αντιμετωπίζει μια κοινωνία μια γυναίκα που έχει υποστεί έμφυλη βία και συνεχιζόμενη κακοποίηση; Πώς θα μπορέσουμε να ενθαρρύνουμε τις γυναίκες να σπάσουν τη σιωπή τους και το φαύλο κύκλο της κακοποίησης όταν βιώνουν τέτοιες συμπεριφορές; Πόσες φορές έχουμε ακούσει «Δεν μπορεί, κάτι θα του έκανε», «Πως κυκλοφορεί έτσι προκλητικά ντυμένη;» «Δε γίνεται, θα προκάλεσε κι αυτή το βιαστή της», «Ήθελε και τα ‘παθε», «Πήγαινε γυρεύοντας»; Οι γυναικοκτονίες μεταφράζονται ως «εγκλήματα πάθους» ή «ήταν η κακιά στιγμή». Τελευταία μάλιστα ακούμε και για γυναίκες που βρήκαν τη δύναμη να καταγγείλουν τα άτομα που τις κακοποιούσαν «γιατί τώρα και όχι τότε;».

Ως victim blaming ορίζεται η τάση του να θεωρείται το θύμα ενός εγκλήματος ή μιας άλλης κακουργηματικής πράξης μερικώς ή ολικώς υπεύθυνο για τη βλάβη που του προκλήθηκε. Πόσοι όμως έχουν πράγματι αναρωτηθεί αν η στάση που κρατά η κοινωνία σταματά τα άτομα αυτά να προβούν σε καταγγελία; Πόσοι έχουν αναρωτηθεί πόσο θάρρος χρειάζεται να καταγγείλεις μια βίαιη συμπεριφορά, μια κακοποίηση, έναν βιασμό, μια παρενόχληση; Πόσο δύσκολο είναι να υποστείς την αμφισβήτηση ή όλα αυτά τα κακεντρεχή σχόλια; Πόσο δύσκολο είναι να ξεπεράσεις τους φόβους σου και να μπορέσεις να δώσεις δύναμη και σε άλλες γυναίκες να ακολουθήσουν το παράδειγμά σου;

Η στοχοποίηση του θύματος πηγάζει από την ανάγκη μας να νιώθουμε ασφαλείς και όχι ευάλωτοι και άτρωτοι σε όλα αυτά που συμβαίνουν. Τα θύματα απειλούν την αίσθησή μας ότι ο κόσμος είναι ασφαλής και ηθικός και πως τίποτα δε μπορεί να μας αγγίξει ή πως «δε θα συμβεί σε εμάς». Επίσης, η παραδοχή ότι το θύμα είναι απλώς το θύμα και δεν έχει κανένα μερίδιο ευθύνης, θα πρέπει να παρακινήσει αντιδράσεις, φωνή, δράσεις. Για πολλούς είναι πιο εύκολο να επιρρίπτουν ευθύνες στα θύματα από το να δουν το πρόβλημα κατάματα και να προσπαθήσουν να συμβάλλουν στην αλλαγή και την καταπολέμησή του.

Το τρίπτυχο της πατριαρχίας, της τοξικής αρρενωπότητας και του victim blaming ευθύνεται για τη δημιουργία μιας κουλτούρας βιασμού και ενισχύει τα σεξουαλικά εγκλήματα και τη βία κατά των γυναικών. Όσο τοποθετούν τον θύτη στη θέση του θύματος και του δίνουν ελαφρυντικά, τόσο το κακό θα συνεχίσει να διογκώνεται.

Η θέση της κοινωνίας και όλων μας ξεχωριστά πρέπει να είναι δίπλα στις γυναίκες αυτές. Να τις παρακινούμε να μιλήσουν, να σπάσουν το φαύλο κύκλο της κακοποίησης που βιώνουν, να μάθουν τα δικαιώματά τους και να εξαλείψουν το φόβο που τους κυριεύει. Η μία γυναίκα να δίνει δύναμη στην άλλη και όλες μαζί ενωμένες να μπορέσουν να πετύχουν την καταπολέμηση κάθε μορφής βίας.