Τα τελευταία χρόνια, η πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης (AI) έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη όλο και πιο εξελιγμένων chatbots ικανών να προσομοιώνουν την ανθρώπινη συνομιλία. Με την ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυχικής υγείας σε άνοδο και την αυξανόμενη ζήτηση για προσβάσιμη θεραπεία, τίθεται το ερώτημα: Μπορεί ένα chatbot να αντικαταστήσει αποτελεσματικά έναν ανθρώπινο θεραπευτή;
Η ιδέα της αντικατάστασης των ανθρώπινων θεραπευτών με chatbots μπορεί αρχικά να προκαλέσει σκεπτικισμό και ανησυχία. Εξάλλου, η θεραπεία περιλαμβάνει πολύπλοκες συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις, λεπτή κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσαρμοσμένες παρεμβάσεις με βάση τις ατομικές ανάγκες. Ωστόσο, οι υποστηρικτές της θεραπείας με chatbot υποστηρίζουν ότι αυτά τα εργαλεία με βάση την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να συμπληρώσουν την παραδοσιακή θεραπεία και να παρέχουν πολύτιμη υποστήριξη, ιδίως σε σενάρια όπου η πρόσβαση σε ανθρώπινους θεραπευτές είναι περιορισμένη ή στιγματισμένη.
Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των chatbots στη θεραπεία είναι η προσβασιμότητα. Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας λόγω παραγόντων όπως το κόστος, η τοποθεσία ή ο κοινωνικός στιγματισμός. Τα chatbots, προσβάσιμα μέσω smartphones ή υπολογιστών, προσφέρουν μια βολική και ιδιωτική οδό για την αναζήτηση υποστήριξης. Τα άτομα μπορούν να εμπλακούν με αυτά τα chatbots ανά πάσα στιγμή και από οποιαδήποτε τοποθεσία, εξαλείφοντας τα εμπόδια που μπορεί να τους αποτρέπουν από το να αναζητήσουν βοήθεια.
Επιπλέον, τα chatbots μπορούν να παρέχουν συνεπή υποστήριξη και καθοδήγηση. Σε αντίθεση με τους ανθρώπινους θεραπευτές που μπορεί να έχουν περιορισμένη διαθεσιμότητα, τα chatbots είναι διαθέσιμα 24 ώρες το 24ωρο. Αυτή η συνεχής προσβασιμότητα μπορεί να είναι ιδιαίτερα επωφελής σε στιγμές κρίσης, όταν η άμεση υποστήριξη είναι ζωτικής σημασίας. Επιπλέον, τα chatbots μπορούν να παρέχουν με συνέπεια τεκμηριωμένες παρεμβάσεις, διασφαλίζοντας ότι οι χρήστες λαμβάνουν τυποποιημένη υποστήριξη ανεξάρτητα από την εμπειρία ή τις προσωπικές προκαταλήψεις του θεραπευτή.
Επιπλέον, τα chatbots προσφέρουν έναν μη επικριτικό χώρο για τα άτομα που μπορούν να εκφραστούν χωρίς το φόβο του στίγματος ή της ντροπής. Πολλοί άνθρωποι διστάζουν να αναζητήσουν θεραπεία λόγω ανησυχιών ότι θα κριθούν ή θα παρεξηγηθούν. Τα chatbots, καθώς στερούνται ανθρώπινων προκαταλήψεων, παρέχουν ένα ουδέτερο και ενσυναισθητικό αυτί ακρόασης, ενθαρρύνοντας τους χρήστες να ανοιχτούν για τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους.
Ωστόσο, παρά τα πλεονεκτήματα αυτά, τα chatbots έχουν περιορισμούς που τα εμποδίζουν να αντικαταστήσουν πλήρως τους ανθρώπινους θεραπευτές. Ένας από τους σημαντικότερους περιορισμούς είναι η αδυναμία τους να συναισθάνονται αυθεντικά. Ενώ τα chatbots μπορούν να προσομοιώσουν την ενσυναίσθηση μέσω προγραμματισμένων απαντήσεων, δεν διαθέτουν τη συναισθηματική νοημοσύνη και τη γνήσια σύνδεση που παρέχουν οι ανθρώπινοι θεραπευτές. Η θεραπεία συχνά περιλαμβάνει την οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη, κάτι που είναι δύσκολο να αναπαραχθεί με μια μηχανή.
Tα chatbots δεν έχουν επί του παρόντος την ικανότητα να ερμηνεύουν με ακρίβεια σύνθετα συναισθήματα και ενδείξεις. Η ανθρώπινη επικοινωνία περιλαμβάνει λεπτές αποχρώσεις στον τόνο, τη γλώσσα του σώματος και το πλαίσιο, τα οποία συμβάλλουν στη θεραπευτική διαδικασία. Τα chatbots, που βασίζονται σε προ-προγραμματισμένους αλγορίθμους, δυσκολεύονται να κατανοήσουν αυτές τις αποχρώσεις και μπορεί να παρέχουν γενικές απαντήσεις που δεν ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες του χρήστη.
Επιπλέον, το εύρος των θεμάτων που μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα chatbots είναι περιορισμένο. Ενώ υπερέχουν στην παροχή υποστήριξης για κοινές ανησυχίες ψυχικής υγείας, όπως το άγχος, το στρες και η κατάθλιψη, μέσω δομημένων παρεμβάσεων, όπως οι ασκήσεις γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας, μπορεί να υπολείπονται όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση πιο σύνθετων ή μοναδικών ψυχολογικών ζητημάτων που απαιτούν εξατομικευμένες, διαφοροποιημένες παρεμβάσεις.
Συμπερασματικά, ενώ τα chatbots έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν την υποστήριξη της ψυχικής υγείας και να παρέχουν προσιτές παρεμβάσεις, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν πλήρως τους ανθρώπινους θεραπευτές. Το ανθρώπινο στοιχείο της θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης της ενσυναίσθησης, της διαίσθησης και της διαπροσωπικής σύνδεσης, παραμένει αναντικατάστατο. Ωστόσο, η ενσωμάτωση των chatbots στη φροντίδα ψυχικής υγείας ως συμπληρωματικών εργαλείων μπορεί να ενισχύσει την προσβασιμότητα και να προσφέρει πολύτιμη υποστήριξη σε άτομα που έχουν ανάγκη, ιδίως σε σενάρια όπου η παραδοσιακή θεραπεία είναι απρόσιτη ή ανέφικτη. Καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να εξελίσσεται, είναι σημαντικό να αναγνωριστούν οι συμπληρωματικοί ρόλοι των chatbots και των ανθρώπινων θεραπευτών στην παροχή αποτελεσματικής φροντίδας ψυχικής υγείας.
Πηγή:
Ονομάζομαι Παραγυιού Χρυσάνθη και είμαι απόφοιτη του τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Ανάπτυξης νέων φαρμάκων στο τμήμα της Ιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είμαι εθελόντρια αρθρογράφος και μεταφράστρια στο Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας καθώς και σε άλλες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.