Γράφει η Μαρία Μουζάκη

  Κοινωνιολόγος, MSc, Υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

  

Αρχές της δεκαετίας του 20ου αιώνα πραγματοποιούνται σημαντικές μεταβολές σε κοινωνικό επίπεδο, επιτρέποντας την ανάδυση ετερόκλιτων φωνών, οι οποίες μέχρι τότε επέλεγαν το μυστικισμό. Είναι η εποχή που αναπτύσσεται σε πολλές χώρες της Αμερικής η «γκέι υποκουλτούρα» και ο ακτιβισμός. Μία συμπεριφορά που χρειαζόταν αρκετή τόλμη, ιδίως εάν αναλογιστούμε την εχθρική και συχνά επικίνδυνη κοινωνική αντίδραση απέναντι στη διαφορετικότητα. Επί δεκαετίες, η σεξουαλική διαφορετικότητα έμοιαζε κάτι το κοινωνικά και ηθικά απαγορευτικό, το οποίο συνοδευόταν από την παραγωγή ανάλογων στερεοτυπικών αντιλήψεων, καθώς και φαινομένων στιγματισμού και περιθωριοποίησης με σαφείς επιπτώσεις στην πρόσβαση κοινωνικών αγαθών, όπως είναι η εργασία. 

   Η εχθρική κοινωνική στάση διαμόρφωσε ένα μυστικισμό γύρω από την ομοφυλοφιλία, το οποίο επιβεβαιώνεται και από τις εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι ομοφυλόφιλοι προσποιούμενοι τους ετερόφυλους, όπως «ντουλάπα», υποδηλώνοντας με αυτό τον τρόπο συναισθήματα ντροπής για τη διαφορετικότητά τους. Για τους ομοφυλόφιλους, η σεξουαλική τους ταυτότητα «κρυβόταν» πίσω από συμβολισμούς, λέξεις-κλειδιά, όπως «οικογένεια» και η «φίλη της Dorothy», φανερές μόνο στην κοινότητά τους (Saguy,2020). 

   Το 1950 ιδρύεται από τον Harry Hay η λεγόμενη «Mattachine Society». Ένα όνομα που πήρε από τους γελωτοποιούς των αυλών του Μεσαίωνα, οι οποίοι έλεγαν την αλήθεια, κρυμμένοι πίσω από μάσκες, παρομοιάζοντας με αυτό τον τρόπο τον ομοφυλόφιλο της δεκαετίας του 1950 με έναν άνθρωπο που φορούσε μάσκα. Ακολούθησε η ίδρυση οργανώσεων, όμως χρειάστηκαν σχεδόν δέκα χρόνια για να «απεγκλωβιστεί» η σεξουαλικότητα από διάφορα ταμπού (Thio,2003:566). Ήταν η δεκαετία του 1960 που σηματοδοτεί τη διεκδίκηση θεμελιωδών εργασιακών, κοινωνικών δικαιωμάτων, μεταβαίνοντας σε μία ευρύτερη ελευθερία έκφρασης, που συντέλεσε στη σεξουαλική επανάσταση. Το 1969 στο Stonewall Inn, ένα μπαρ για τους ομοφυλόφιλους στη Νέα Υόρκη, ξεσπούν επεισόδια έπειτα από επιδρομή της αστυνομίας. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η αστυνομία έκανε έφοδο, αλλά ήταν εκείνη η μέρα που οι πελάτες θα αντιδρούσαν βίαια, με την ένταση να κλιμακώνεται τις επόμενες ημέρες, αποκτώντας ένα έντονα πολιτικό χαρακτήρα. Ένα χρόνο αργότερα, γίνεται η πρώτη εκδήλωση τιμής, το πρώτο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας (Pride) για την επέτειο, ένα φεστιβάλ που διοργανώνεται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο, με την 28 Ιουνίου να καθιερώνεται σε Παγκόσμια Ημέρα Ομοφυλοφιλικής Υπερηφάνειας και το 1999 το μπαρ «Stonewall» σε Μνημείο Εθνικής Κληρονομιάς (Thio,2003:567,Saguy,2020).

Η έννοια της σεξουαλικότητας

   Παρατηρώντας κανείς τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα μπορεί εύκολα να αντλήσει παραδείγματα ομοφοβικών συμπεριφορών, αλλά και δηλώσεων, ακόμα και προσώπων που στελεχώνουν καίριες κρατικές θέσεις, οι οποίες φιλοξενούνται και αναπαράγονται από τον εγχώριο και διεθνή τύπο. Η σύγκριση για παράδειγμα, της ομοφυλοφιλίας με την παιδοφιλία από τον πρόεδρο της Ουγγρικής Βουλής Λάζλο Κοβέρ και η τέλεση αγρυπνίας από τον Μητροπολίτη Άνθιμο το 2017, με σκοπό όπως ανέφερε σε μήνυμά του, να «αντιμετωπιστεί ποιμαντικά και αποτρεπτικά, η δυσάρεστη, απαράδεκτη και αξιοκατάκριτη παρουσία των ομοφυλοφίλων» είναι ορισμένα μόνο παραδείγματα που φανερώνουν τις αντιλήψεις που ενυπάρχουν εντός της κοινωνίας (efsyn.gr, 17.5.2019,protothema.gr,18.6.2017).

   Οι αντιδράσεις αυτές δεν προκαλούν έκπληξη ή εντύπωση, μιας και αντηχούν κοινά αποδεκτές έμφυλες συμπεριφορές, που συναντώνται σε κάθε πολιτιστικό, κοινωνικό περιβάλλον, διαμορφώνοντας ανάλογες κοινωνικές στάσεις, «φυσιολογικές» συμπεριφορές και κοινωνικές ταυτότητες. Η έννοια της σεξουαλικότητας συνιστά ένα αναπόσπαστο τμήμα της προσωπικής ταυτότητας, που διαμορφώνεται μέσα σε ένα σύνολο βιολογικών, βασικών αναγκών, σε συνάρτηση με ψυχολογικούς, κοινωνικούς, ηθικούς, θρησκευτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, φανερώνοντας εξίσου την επίδραση της κοινωνίας. Αυτή η κοινωνική επιρροή μαρτυρείται από το γεγονός ότι στις περισσότερες κοινωνίες, η ετεροφυλία θεωρείται η φυσιολογική, σωστή σεξουαλική συμπεριφορά, το οποίο διαπιστώνεται μέσα από τα προκαθορισμένα πρότυπα, αντιλήψεις και κοινωνικούς ρόλους περί αρρενωπότητας και θηλυκότητας. Ένα είδος «κοινωνικής κατηγοριοποίησης» που προωθείται από τις εκάστοτε κοινωνικές πολιτικές και το γενικότερο νομοθετικό σύστημα που εφαρμόζεται. Θα πρέπει βέβαια να επισημανθεί, ότι οι έννοιες της σεξουαλικής ταυτότητας και συμπεριφοράς δεν ταυτίζονται, με αυτή του φύλου. Η ταυτότητα του φύλου ή έμφυλη ταυτότητα είναι η υποκειμενική αντίληψη ενός ατόμου για τον εαυτό του και ειδικότερα, εάν ανήκει στο θηλυκό ή ανδρικό φύλο. Μία «επιλογή» η οποία ακολουθεί πάγια καθορισμένες κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις και πρότυπα, ανταποκρινόμενη σε χρόνια εδραιωμένες αντιλήψεις και κοινωνικούς ρόλους περί αρρενωπότητας και θηλυκότητας, που αποδίδονται στα μέλη της κοινότητας (Μουζάκη,2019).

   Η εμφάνιση και εδραίωση του χριστιανισμού αποτέλεσε κομβικό σημείο στον τρόπο θέασης της σεξουαλικότητας, μιας και βάσει των χριστιανικών διδαχών εκθειάζεται ο γάμος, η οικογένεια και κατακρίνονται τυχόν σεξουαλικές ελευθερίες. Ιδίως, κατά την εποχή του Μεσαίωνα η στάση της κοινής γνώμης αυστηροποιείται. Οι σεξουαλικές πράξεις εκτός γάμου συνιστούν αμαρτία, όταν άλλες σεξουαλικές συμπεριφορές ή επιθυμίες θεωρούνταν θανάσιμο αμάρτημα και διαστρέβλωση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Η ομοφυλοφιλία καταδικάζεται, οι ιερόδουλες αρχίζουν να διαχωρίζονται από τον υπόλοιπο πληθυσμό, με τη σεξουαλική επαφή ακόμα και μέσα στο γάμο, να αποκτά «χρηστικό χαρακτήρα»· επιτρέπεται μόνο για λόγους αναπαραγωγής, με οποιαδήποτε απόλαυση να κατακρίνεται (Foucault,1978).

   Η παρουσία διαφορετικών σεξουαλικών ταυτοτήτων είναι έκδηλη σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ιστορίας. Υπάρχουν πολιτισμοί που αναγνωρίζουν την ύπαρξη ενός τρίτου φύλου ή ότι υπάρχουν μέχρι και πέντε φύλα. Η Lorber Judith (1994:56) αναφέρει την ύπαρξη των berdaches ή hijras ή xaniths σε ορισμένες μη δυτικές κοινωνίες. Πρόκειται για άτομα, που αν και είναι βιολογικά άντρες, συμπεριφέρονται, ντύνονται, εργάζονται και αντιμετωπίζονται ως «κοινωνικά γυναίκες και χαρακτηρίζονται ως «ανδρικές γυναίκες». Άλλες αφρικανικές και αμερικανικές ινδιάνικες κοινωνίες, έχουν μία κατάσταση φύλου, που αποκαλείται ως «ανδρική καρδιά»· βιολογικά γυναίκες, εργάζονται, παντρεύονται και λειτουργούν ως άνδρες, με το κοινωνικό τους στάτους να είναι «θηλυκοί άνδρες».

   Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ένα ενιαίο, παγκόσμιο και μοναδικό σεξουαλικό πρότυπο, όμως διαπιστώνεται μία σαφής επίδραση των έμφυλων προτύπων. Στις περισσότερες κοινωνίες, οι έμφυλοι ρόλοι  στηρίζονται κυρίως στις βιολογικές και σωματικές διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των δύο φύλων, οι οποίες εντοπίζονται σε μορφολογικά και ποσοτικά στοιχεία, ήδη από την εμβρυακή ηλικία. Οι διαφορές αυτές είναι έκδηλες από την έκτη εβδομάδα κύησης στα γονίδια Χ και Υ χρωμοσώματα –αρσενικό είκοσι τρία (23) ΧΥ και θηλυκό είκοσι τρία (23) ΧΧ. Διαφορές παρατηρούνται στην ανατομία του σώματος μεταξύ των δύο φύλων και δη στην εμφάνιση των γεννητικών οργάνων, διαφορές οι οποίες είναι αναγκαίες για την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους. Υπάρχουν και περιπτώσεις, όπου εξαιτίας κάποιων ανωμαλιών στην ανάπτυξη, το άτομο είναι πιθανό να αναπτύξει γεννητικά όργανα και των δύο φύλων, το οποίο τον κατατάσσει σε μία τρίτη κατηγορία, επικαλούμενη ως ερμαφρόδιτα (Hughe, Kroehler,2007:429-430). 

   Στη θέση αυτή αντιτίθενται πολλοί μελετητές, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι το φύλο και οι σεξουαλικές πρακτικές δεν μπορούν να εξετάζονται μεμονωμένα στο πλαίσιο βιολογικών διαφορών. Υπάρχει σαφώς μία επίδραση των βιολογικών παραγόντων στην έμφυλη κοινωνικοποίηση, αλλά είναι η διαδικασία καθεαυτή της κοινωνικής εκμάθησης, που προάγει τα κοινωνικώς καθορισμένα πρότυπα και συμπεριφορές, με τις οποίες θα πρέπει να ταυτιστούν τα παιδιά. Το πρότυπο της «φυσιολογικής ανάπτυξης/συμπεριφοράς» γίνεται αντιληπτό από το ότι η εικόνα του φύλου αρχίζει να αναπτύσσεται μετά το 3ο έτος ηλικίας, η οποία και σταθεροποιείται περίπου, μετά το 5ο χρόνο, αποκτώντας παράλληλα τα κοινωνικά στερεότυπα των ενηλίκων. Μέχρι τότε δεν πρέπει να μας παραξενεύει εάν ένα αγόρι παίζει με μία κούκλα. Μέσω του παιχνιδιού, το παιδί έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει τους κοινωνικούς ρόλους και να αντιληφθεί τις βασικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα (Αντωνιάδου-Κουμάτου και συν., 2015:85). Με αφορμή την επίδραση του πολιτιστικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση έμφυλων ρόλων και συμπεριφορών, οι ερευνητές κάνουν λόγο για το κοινωνικό και βιολογικό φύλο. Η Nicole-Claude Mathieu (2005:45), με σκοπό να αναδείξει αυτή τη διάκριση, παρέθεσε τρεις τύπους εννοιολόγησης του φύλου:

• Την ταυτότητα του «φυσικού φύλου», όπου υπάρχει μία σαφής σύνδεση του βιολογικού με το κοινωνικό φύλο και αποτελεί μία ατομιστική συνείδηση.
• Την «έμφυτη» ταυτότητα, η οποία βασίζεται σε μία συνείδηση ομάδας, με το κοινωνικό και βιολογικό φύλο να συνδέονται αναλογικά.
• Την ταυτότητα της «τάξης του φύλου», στην οποία το κοινωνικό φύλο θεωρείται ότι κατασκευάζει το βιολογικό.

   Ο Kohlberg από την άλλη πλευρά, υποστήριξε ότι το παιδί αναγνωρίζει και διαμορφώνει την έμφυλη ταυτότητά του, μέσα σε ένα σύνολο γνωστικών διαδικασιών που συντελούνται σε κάθε στάδιο γνωστικής ανάπτυξης. Ο ρόλος της οικογένειας είναι καίριος καθόλη αυτή τη διαδικασία, μιας και είναι εκείνος ο φορέας που μεταδίδει πρωτίστως, τα κοινωνικώς αποδεκτά έμφυλα πρότυπα, συμπεριφορές και αξίες. Έρευνες μάλιστα εστιάζουν στη σχέση της μητέρας με την κόρη και το γιο αντίστοιχα, και πώς αυτή επηρεάζει το κάθε φύλο (Μαζηρίδου,2007:40-41,58). 

   Σύμφωνα με τον S.Freud (2010) η έμφυλη συμπεριφορά είναι το αποτέλεσμα της ταύτισης του ατόμου με τον ομόφυλο γονέα του, με εξαίρεση τα αγόρια που ξεκινούν τη ζωή τους με ετερόφυλο προσανατολισμό, διότι το πρώτο ερωτικό τους αντικείμενο είναι η μητέρα τους (οιδιπόδειο σύμπλεγμα). Η μητέρα συνιστά το αρχικό ερωτικό αντικείμενο και για τα κορίτσια, τα οποία εξαιτίας της απουσίας αρσενικού γενετικού οργάνου, νιώθουν εξαιρετικά μειονεκτικά, το οποίο εκδηλώνεται μέσα από μία γενικότερη εχθρική στάση απέναντι στη μητέρα, στρέφοντας πλέον το ερωτικό τους ενδιαφέρον στον πατέρα (σύμπλεγμα της Ηλέκτρας). Η αντίδραση του οικείου περιβάλλοντός τους, σε συνδυασμό με τον τρόπο διαχείρισης του συμπλέγματος  είναι καθοριστικής σημασίας για τη λύση του συμπλέγματος, την καταστολή των σεξουαλικών και επιθετικών ορμών και την ταύτιση του παιδιού με τον ομόφυλο γονέα του.

   Συνεπώς, η σεξουαλική ταυτότητα δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως κάτι καθορισμένο και δεδομένο, αλλά ως ένα κοινωνικά διαμορφωμένο «προϊόν». Είναι το πολιτιστικό περιβάλλον, η ίδια η κοινωνία, στην οποία αναπτύσσει τη δράση του το άτομο και αυτοπροσδιορίζεται. Μία δια βίου διαδικασία που ξεκινά από τη στιγμή γέννησης του ατόμου και διαρκεί μέχρι το τέλος της ζωής του. Μία διαδικασία που δεν είναι πάντα συνειδητή. Τα διάφορα ατομικά και ομαδικά παιχνίδια «προετοιμάζουν» το παιδί για την κοινωνική του ένταξη και την ταύτισή του με τα κοινωνικά αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς. Πώς; Αναπαράγοντας φυσικά έμφυλους ρόλους και πρότυπα συμπεριφοράς. Δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο ότι τα αγορίστικα παιχνίδια εμπεριέχουν το στοιχείο της βίας και της επιθετικότητας, ενώ τα κοριτσίστικα στηρίζονται στη φροντίδα, ανατροφή, στον καλλωπισμό ή ακόμα και σε οικιακές δραστηριότητες. Πρόκειται δηλαδή, για έναν συνδυασμό παρατήρησης, ενίσχυσης και μίμησης. Η κατάλληλη έμφυλη συμπεριφορά ενισχύεται και αμείβεται από το οικείο περιβάλλον, σε αντίθεση με την ακατάλληλη που αποδοκιμάζεται και τιμωρείται, συντελώντας σε μιμητικές συμπεριφορές και στην υιοθέτηση ανάλογων προτύπων (Μουζάκη,2019, Μαζηρίδου,2007:37-38).       

Ποια είναι η ΛΟΑΤ (LGBT) κοινότητα…

   Τη δεκαετία του 1990 αρχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως το ακρώνυμο ΛΟΑ (LGB), προκειμένου να προσδιορίσει τα άτομα με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα, αντικαθιστώντας το μέχρι τότε όρο «γκέι κοινότητα». Ένας όρος που αντικαταστάθηκε το 1996 με το ΛΟΑΤΚ (LGBTQ), για να μετατραπεί στη συνέχεια σε ΛΟΑΤΚΙ+ (LGBTQI+), ώστε να περιλαμβάνει όλα τα άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, άτομα που ουσιαστικά «αποκλίνουν» από παραδοσιακά, κοινωνικά καθορισμένα σεξουαλικά πρότυπα. Στη διεθνή βιβλιογραφία επιλέγεται το ακρώνυμο ΛΟΑΤ (LGBT), που συντίθεται από λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους και τρανς (ή διεμφυλικούς), ενώ με το «+» συμπεριλαμβάνει και άλλες ομάδες όπως οι ίντερσεξ (intersex), άτομα που γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου (χρωμοσώματα, γεννητικά όργανα, ορμόνες), που δεν ανήκουν αυστηρά σε αρσενικές ή θηλυκές κατηγορίες ή ανήκουν και στις δύο. 

   Η ιστορία της σεξουαλικής ετερότητας είναι εφάμιλλη της γενικότερης κοινωνικής αντίδρασης απέναντι στη σεξουαλική διαφορετικότητα. Κατά τις δεκαετίες 1920-1930, η ομοφυλόφιλη κοινότητα επέλεγε τη λέξη «γκέι» διότι ο όρος ομοφυλόφιλος τους θύμιζε ασθένεια και παρέπεμπε σε ιατρική και κλινική ορολογία. Μέχρι τότε ως «γκέι» προσδιοριζόταν ο γυναικάς και γενικότερα άτομα που ήταν εθισμένα στην ακολασία, όταν πριν τον 17ο αιώνα  περιέγραφε την ομορφιά ή κάποιον που ήταν καλοντυμένος και λαμπρός (Μηχανή του χρόνου,a). Ο όρος δε ομοφυλόφιλος εμφανίζεται τον 19ο αιώνα από το χώρο της ψυχιατρικής, συντελώντας στη δόμηση ταυτοτήτων με συγκεκριμένα όρια και διακριτά χαρακτηριστικά, υποκρύπτοντας έναν αρνητικό στιγματισμό  (Πανοπούλου,2015:154). Στη συνέχεια προτάθηκε ο όρος ομόφυλος, διότι τα άτομα αυτά δεν ήθελαν να αναγνωριστούν αποκλειστικά ως σεξουαλικά όντα (Peters,2014).

   Ο 20ος αιώνας και δη η δεκαετία του 1960 σηματοδοτεί ένα σύνολο αξιοσημείωτων αλλαγών, «δίνοντας» φωνή στις τότε αποκλειόμενες και περιθωριοποιημένες ομάδες. Τη δεκαετία του 1970 πραγματοποιήθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες για την αναγνώριση αυτής της κοινότητας, οι οποίες μπορούν να περιληφθούν μέσα από τη φράση «Βγαίνω από την ντουλάπα» (Coming out- of the closet), που αναφέρεται στην αποκάλυψη ενός ατόμου σχετικά με το σεξουαλικό του προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου του. Το 1977 μάλιστα, εμφανίζεται ο Gay Bob (Εικόνα 1), η πρώτη ομοφυλόφιλη κούκλα στην Αμερική, με το μήνυμά του να αναφέρει «δεν είναι εύκολο να είσαι ειλικρινής σχετικά με το ποιος είσαι. Για την ακρίβεια θέλει πολύ κουράγιο. Αλλά, θυμήσου, αν ο gay Bob έχει το κουράγιο να βγει από τη ντουλάπα του μπορείς κι εσύ»  (Μηχανή του Χρόνου,b.). Η δεκαετία του 1980 ωστόσο, με την εμφάνιση του AIDS επέφερε μία στασιμότητα της σεξουαλικής απελευθέρωσης και «μεταστροφή» της κοινής γνώμης. Επανέρχεται το στίγμα, η επιφυλακτικότητα και η εχθρικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα, μιας και ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, κυρίως λόγω της άγνοιας, θεωρούσε τους ομοφυλόφιλους και τον τρόπο ζωής τους υπεύθυνους, για την εμφάνιση της νόσου. Είναι η εποχή που οι οργανώσεις της ΛΟΑΤ κοινότητας αναλαμβάνουν να ενημερώσουν τα μέλη τους για τους τρόπους μετάδοσης, παρέχοντας ταυτοχρόνως συμβουλευτικές υπηρεσίες και την απαραίτητη ψυχολογική υποστήριξη.

Εικόνα 1. Αφίσες της κούκλας Gay Bob, όπως κυκλοφόρησαν (πηγή: Μηχανή του Χρόνου,b)

   Το ίδιο διάστημα, εμφανίζονται στην Αμερική παραρτήματα ομοφυλοφιλικών οργανώσεων, με τον αριθμό τους το 1969 να φθάνει περίπου τις 150, έχοντας διαφορετικούς στόχους και δραστηριότητες. Ο χαρακτήρας τους ήταν αποκλειστικά, συμβουλευτικός για τους ομοφυλόφιλους, προσφέροντας ψυχαγωγικές υπηρεσίες, αλλά και ενημέρωση για την ομοφυλοφιλία (Thio,2003:566). Σε άλλες χώρες πραγματοποιείται η αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, λαμβάνοντας μέτρα για τον περιορισμό των διακρίσεων εις βάρος αυτών των ατόμων. Επιπλέον, το 1973 ο Αμερικανικός Ψυχιατρικός Σύλλογος, παύει να εκλαμβάνει την ομοφυλοφιλία ως μία ψυχική διαταραχή, απόφαση που ακολούθησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στις 17 Μαΐου του 1990, όταν η Γαλλία είχε αφαιρέσει την ομοφυλοφιλία από τον κατάλογο των ψυχικών διαταραχών, ήδη από το 1981. Το 1988 αρχίζει να χρησιμοποιείται το ακρώνυμο LGBT (ΛΟΑΤ), με το Facebook, ένα από τα πιο δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να επεκτείνει το Φεβρουάριο του 2014, την επιλογή στην ταυτότητα του φύλου για τους χρήστες, στοχεύοντας αφενός στην αναγνώριση αυτών των ατόμων και αφετέρου, στο περιορισμό των διακρίσεων (The Guardian,2014).

   Σήμερα και όντας στην κοινωνία του 21ου αιώνα που βιώνει τις σφοδρές τεχνολογικές μεταβολές που επιφέρει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, με τη γνώση και την ενημέρωση να είναι διάχυτες, η σεξουαλική διαφορετικότητα συνεχίζει να συνιστά ένα θέμα ταμπού για πολλές οικογένειες. Δεν λείπουν δε οι καταγγελίες για ομοφοβικές επιθέσεις ακόμη και σε αρκετά σύγχρονα αμερικανικά και ευρωπαϊκά κράτη, όπου σε πολλές χώρες μέχρι πρότινος δεν υπήρχε καν η πρόβλεψη για αυτά τα άτομα στο νομοθετικό τους σύστημα.  Υπάρχουν επίσης χώρες, κυρίως της Ανατολής και της Μέσης Ανατολής, που τιμωρούν την ομοφυλοφιλία με φυλάκιση ή θάνατο. Στο Κατάρ, όπως και στα περισσότερα κράτη της Αφρικής η ομοφυλοφιλία θεωρείται εγκληματική συμπεριφορά και τιμωρείται με ποινή φυλάκισης. Στο Ιράν η ομοφυλοφιλική ταυτότητα είναι καταδικαστέα, με την ποινή να κυμαίνεται από 31 έως 74 ραβδισμούς. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, προβλέπεται θανατική ποινή για συναινετική ομοφυλοφιλική ερωτική επαφή ή για βιασμό (avmag.gr, 14.4.2019). 

Η σεξουαλική διαφορετικότητα σήμερα…

   Τον Ιούνιο του 2016 ένας ένοπλος άνδρας εισέρχεται σε ένα γκέι κλαμπ στην πόλη του Ορλάντο, έχοντας ως αποτέλεσμα 50 νεκρούς και 53 τραυματίες, με την ευθύνη της επίθεσης να αναλαμβάνει το Ισλαμικό Κράτος (cnn.gr,13.6.2016). Μόλις ένα χρόνο πριν, ομοφυλόφιλοι από τη Συρία και το Ιράκ, είχαν μιλήσει για το καθεστώς τρομοκρατίας που βίωναν στις χώρες τους, εξαιτίας του ισλαμικού καθεστώτος, κάνοντας λόγο και για ανθρωποκτονίες, ακριβώς λόγω της σεξουαλικής τους διαφορετικότητας (naftemporiki.gr, 25.8.2015). Τα περιστατικά αυτά δεν είναι τα μοναδικά. Καθημερινώς, σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται άλλοτε μικρότερης και άλλοτε μεγαλύτερης έντασης, λεκτικές ή σωματικές επιθέσεις απέναντι σε άτομα με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα, με τη συχνότητά τους να βαίνει αυξανόμενη. Με σκοπό μάλιστα, τον περιορισμό των επιθέσεων αυτών, το 2005 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε στην καταδίκη της ομοφοβίας και των διακρίσεων λόγω γενετήσιου προσανατολισμού, με τα ευρωπαϊκά κράτη να θεσπίζουν ειδικές διατάξεις και να συγκροτούν ειδικούς οργανισμούς, ώστε να παρακολουθούν και να καταγράφουν αυτά τα περιστατικά.

   Μελετώντας την εχθρική κοινωνική αντίδραση ενός ικανοποιητικού μέρους της παγκόσμιας κοινωνίας, θα ήταν άτοπο να εξεταστεί μεμονωμένα από το γενικότερο κοινωνικό γίγνεσθαι και ειδικότερα από τα εκάστοτε στερεότυπα και προκαταλήψεις, περί φυσιολογικότητας και μη, που συναντώνται σε κάθε πολιτιστικό περιβάλλον. Η αναπαραγωγή τους αυτή, όπως έχει ήδη ειπωθεί, λαμβάνει χώρα μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης, που συμβάλλει όχι μόνο στο «στιγματισμό αποκλειόμενων συμπεριφορών», αλλά και στην αφομοίωση του στίγματος από τις περιθωριοποιημένες ομάδες. Σε αυτά τα συμπεράσματα κατέληξε η έρευνα της ILGA- Europe (International Lesbian & Gay Association) και της ερευνητικής ομάδας κοινωνικού αποκλεισμού της International Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, Queer & Intersex Youth and Student Organisation (YGLO), που πραγματοποιήθηκε κατά το διάστημα Ιανουάριος-Μάρτιος 2006. Τα πορίσματα της μελέτης κατέδειξαν ότι οι LGBT νεαρής ηλικίας αντιμετωπίζουν προκαταλήψεις και διακρίσεις σε πέντε καίριους τομείς κοινωνικοποίησης, (α) Οικογένεια, (β) Σχολείο, (γ) Συνομήλικοι, (δ) Σε διάφορους τομείς της κοινοτικής ζωής, όπως είναι και η θρησκεία και (ε) Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το 61% και το 51% των συμμετεχόντων, δήλωσαν ότι έχουν βιώσει στερεοτυπικές συμπεριφορές στο σχολείο και στην οικογένεια, αντίστοιχα. Το 38% υποστήριξε ότι αντιμετώπισε κάποιο είδος προκατάληψης/ διάκρισης στην κοινότητα και το 30% από τους φίλους του. Επίσης, το 75% των ερωτηθέντων ανέφερε το στερεοτυπικό τρόπο προβολής των LGBT από τα εθνικά τους μέσα ενημέρωσης (Takács,2006:37-40).   

   Ακόμα και το σχολείο, ένας χώρος που θα έπρεπε να προάγει το σεβασμό στη διαφορετικότητα, παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά θυματοποίησης. Η πλειοψηφία των LGBT μαθητών (6 στους 10) αναφέρει ότι δεν νιώθει ασφαλής στο σχολείο, μιας και βιώνουν πολλαπλές μορφές ενδοσχολικής βίας (bullying)· 8 στους 10 μαθητές έχουν υποστεί λεκτική παρενόχληση, 4 στους 10 σωματική, ενώ 2 στους 10 έχουν δεχτεί σωματική επίθεση στο σχολείο (Kuykendall,2012). Ανάλογη είναι η εικόνα και στη χώρα μας. Σε μελέτη της Ηλιοπούλου και συν. (2018:14) διαπιστώνονται τα εξής:

• Ένα στα τρία παιδιά έχει δεχτεί κάποιας μορφής λεκτικής παρενόχλησης για το σεξουαλικό τους προσανατολισμό (32,0%), το φύλο (31,1%) και για την έκφραση φύλου τους (50,3%). Ένα στα επτά παιδιά έχει δεχτεί κάποιας μορφής σωματική παρενόχληση ή/και σωματική βία, σε σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό (14,6%), το φύλο (12,6%) και για την έκφραση φύλου τους (19,3%).  Ένα στα τρία ΛΟΑΤΚΙ παιδιά (33,0%) δηλώνει ότι έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση.
• Το 27,9% των παιδιών που έχουν δεχθεί βία στο σχολείο δεν το έχουν αναφέρει, ενώ όσοι το ανέφεραν δηλώνουν ότι η αντιμετώπιση ήταν λίγο (30,8%) ή καθόλου (26,6%) αποτελεσματική.
• Το 65,1% των παιδιών αυτών, δεν έχουν ακούσει τίποτα θετικό για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα σε κάποιο μάθημα του σχολείου, με το 60,1%, να επισημαίνει την έλλειψη πληροφοριών για αυτά τα θέματα στα σχολικά τους βιβλία.
• Το 57,7% των παιδιών αυτών, νιώθουν ότι μπορούν δύσκολα να μιλήσουν για τα ζητήματα αυτά στην τάξη, λίγο ή καθόλου άνετα να μιλήσουν στους καθηγητές και τις καθηγήτριές τους (71,9%), και σχεδόν καθόλου άνετα στη διεύθυνση του σχολείου (83,1%).

   Εάν τώρα σε αυτά τα ποσοστά λάβουμε υπόψη μας την ιδιαίτερη τρυφερή, γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική αναπτυξιακή φάση, στην οποία βρίσκονται τα παιδιά, τότε εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται σε κοινωνικό επίπεδο. Έχει σαφή αντίκτυπο στην πρόσβαση και απόλαυση κοινωνικών αγαθών, καθώς και στη ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη, με ότι αυτό σημαίνει για την αυτοεκτίμηση και την ενήλικη ζωή τους (Μουζάκη,2019).

   Οι αντιδράσεις αυτές οδηγούν ένα ικανοποιητικό ποσοστό αυτών των ατόμων στην απόκρυψη της σεξουαλικής τους ταυτότητας, το οποίο ουσιαστικά μοιάζει με έναν τρόπο άρνησης της ίδιας της ταυτότητάς τους, επιφέροντας δυσμενείς συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική και σωματική τους υγεία. Η επιλογή τους αυτή βέβαια, είναι ένας τρόπος προστασίας τους από διάφορα ενοχλητικά βλέμματα, συμπεριφορές από τους συναδέλφους τους, ίσως και από την απόλυσή τους ή την υποβάθμισή τους από τον προϊστάμενό τους. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι παράγοντες όπως το εκπαιδευτικό υπόβαθρο, τα προσόντα και οι επιδόσεις αξιολογούνται διαφορετικά στην περίπτωση των ομοφυλοφίλων από ότι στον ετερόφυλο πληθυσμό (SEN,2010:7-8).

   Στη χώρα μας, το ζήτημα της σεξουαλικής διαφορετικότητας παραμένει σε μεγάλο βαθμό ένα θέμα ταμπού, άμεσα συνδεδεμένο με την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Πολλά άτομα που ανήκουν στην ΛΟΑΤ κοινότητα επιλέγουν να αποκαλύψουν τη σεξουαλική τους διαφορετικότητα έπειτα από την ηλικία των 20 ετών και έχοντας εγκαταλείψει την οικογενειακή τους εστία, υπό το φόβο της αντίδρασης του οικείου περιβάλλοντος και ιδίως του στιγματισμού τους από το κοινωνικό περιβάλλον, φαινόμενο που είναι εντονότερο στην επαρχία. Είναι άλλωστε ενδεικτικό ότι ενώ η ομοφυλοφιλία αναγνωρίζεται το 1951, εντούτοις, η πρώτη εθνική νομοθετική πρόβλεψη για την προστασία του σεξουαλικού προσανατολισμού θεσπίζεται μόλις, το 2005.

   Τα πρώτα βήματα του ομοφυλοφιλικού κινήματος στη χώρα εμφανίζονται αρχές της δεκαετίας του 1970, κυρίως εξαιτίας των σφοδρών μεταβολών που συντελούνται εκείνο το διάστημα. Χρειάστηκαν όμως αρκετά χρόνια για να υπάρξουν πραγματικές νομοθετικές πρωτοβουλίες. Η δεκαετία του 2000 υπήρξε καθοριστική, το οποίο επιβεβαιώνεται από την αυξανόμενη παρουσία οργανώσεων, σωματείων και άλλων συλλογικών δράσεων σε αρκετές πόλεις της χώρας. Το 2005 διοργανώνεται το πρώτο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας (Athens Pride), με τη συμμετοχή και συνεργασία πολλών ελληνικών ΛΟΑΤ οργανώσεων και συλλόγων, ενώ το 2009 δημιουργείται η ΜΚΟ Ομοφοβία και Τρανσφοβία στην Εκπαίδευση, για να μετονομαστεί αργότερα σε Πολύχρωμο Σχολείο. Ένας εξαιρετικής σημασίας φορέας, που συμβάλλει στην εξάλειψη των διακρίσεων αναφορικά με ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Την ίδια εποχή πραγματοποιούνται σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες. Ανάμεσά τους διακρίνουμε το Ν.4356/2015, που επέκτεινε το σύμφωνο συμβίωσης, για να καλύψει τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια (Χαμτζούδης,2015:32-37).

   Οι πρωτοβουλίες αυτές υποδεικνύουν τη μεταστροφή της κοινής γνώμης απέναντι σε ζητήματα που άπτονται της σεξουαλικής διαφορετικότητας. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν εξαλειφθεί τα περιστατικά βίας ή και οι διακρίσεις στην ΛΟΑΤ κοινότητα. Η Ελλάδα συνιστά σε μεγάλο βαθμό, μία χώρα που μένει πιστή σε παραδοσιακές αξίες και στην οικογενειοκρατία, γεγονός που αναδεικνύει την επίδραση συγκεκριμένων προτύπων και στερεοτύπων στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Με αυτή την έννοια οι όποιες πρωτοβουλίες δεν πρέπει να περιορίζονται αποκλειστικά στην ενημέρωση της κοινής γνώμης από ιδιωτικούς φορείς. Απαιτούνται συντονισμένες δράσεις εκ μέρους της ίδιας της πολιτείας, προκειμένου να «καλλιεργηθεί» στην πράξη η αποδοχή και ο σεβασμός στην όποια διαφορετικότητα. Ένα χαρακτηριστικό της ίδιας της ταυτότητας του ατόμου. Ο οποιοσδήποτε στιγματισμός ή και απόρριψη αυτής της διαφορετικότητας, μοιάζει με την απόρριψη του ίδιου του ατόμου, της προσωπικότητάς του. Τέλος, θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ότι η ομοιότητα είναι εκείνη που εξασφαλίζει την κοινωνική ευρυθμία. Είναι η διαφορετικότητα όλων μας που συντελεί στη συλλογική συνείδηση και εντέλει στην κοινωνική συνοχή (Μουζάκη,2019).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Avmag.gr (2019), Αυτές είναι οι χώρες που η ομοφυλοφιλία τιμωρείται με θάνατο, 14.4.2019. Διαθέσιμο στο https://avmag.gr/105238/105238/. 

Cnn.gr (2016), Η χειρότερη μαζική δολοφονία στην Ιστορία των ΗΠΑ, 13.6.2016. Διαθέσιμο στο https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/35536/h-xeiroteri-maziki-dolofonia-stin-istoria-ton-hpa. 

Efsyn.gr (2019), Ομοφυλοφιλία ίσον παιδοφιλία για τον πρόεδρο της ουγγρικής Βουλής, 17.5.2019. Διαθέσιμο στο https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/195689_omofylofilia-ison-paidofilia-gia-ton-proedro-tis-oyggrikis-boylis. 

Foucault, M. (1978), Ιστορία της σεξουαλικότητας, Τόμος 1, Η δίψα της γνώσης, Αθήνα: Ράππα.

Freud, S. (2010), Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση, Τόμος Β’, Αθήνα: Γκοβόστης-ΤΟ ΒΗΜΑ.

Hughes, M., Kroehler, C. J. (2007), Κοινωνιολογία: Οι βασικές έννοιες, Αθήνα: Κριτική.

Kuykendall, S. (2012), Bullying, United States of America: Greenwood.

Lorber, J. (1994), Paradoxes of Gender, London: Yale University Press. 

Mathieu, N-C. (2005), Sexual, Sexed and Sex-Class Identities: Three Ways of Conceptualising the Relationship Between Sex and Gender, in D. Leonard and L. Adkins (eds.), Sex in Question: French materialist feminism, London: Taylor & Francis. Διαθέσιμο στο https://caringlabor.files.wordpress.com/2012/09/sex-in-question_-french-materialist-femi-diana-leonard.pdf. 

Naftemporiki.gr (2015,a), Στο Σ.Α. του ΟΗΕ μαρτυρίες ομοφυλόφιλων που έζησαν την τρομοκρατία του Ι.Κ., 25.8.2015. Διαθέσιμο στο https://www.naftemporiki.gr/story/995164/sto-sa-tou-oie-marturies-omofulofilon-pou-ezisan-tin-tromokratia-tou-ik. 

Peters, J.W. (2014), The Decline and Fall of the ‘H’ Word, 21.3.2014. Διαθέσιμο στο https://www.nytimes.com/2014/03/23/fashion/gays-lesbians-the-term-homosexual.html. 

Protothema.gr (2017), Με αγρυπνία «απαντά» στο Gay Pride της Θεσσαλονίκης ο Μητροπολίτης Άνθιμος, 18.6.2017. Διαθέσιμο στο  . 

Saguy, A.C. (2020), The history of ‘coming out,’ from secret gay code to popular political protest, 10.2.2020. Διαθέσιμο στο https://theconversation.com/the-history-of-coming-out-from-secret-gay-code-to-popular-political-protest-129609. 

Takács, J (2006), Social exclusion of young lesbian, gay, bisexual and transgender (LGBT) people in Europe, GLYO & ILGA-Europe. Διαθέσιμο στο https://www.salto-youth.net/downloads/4-17-948/ReportSocialExclusionIGLYOilga.pdf? 

The Guardian (2014), Facebook expands gender options: transgender activists hail ‘big advance’, 14.2.2014. Διαθέσιμο στο https://www.theguardian.com/technology/2014/feb/13/transgender-facebook-expands-gender-options. 

Thio, A. (2003), Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, Αθήνα: Έλλην.

Αντωνιάδου-Κουμάτου, Ι., Παναγιωτόπουλος, Τ., Αττιλάκος, Α., Πρασούλη, Α. (2015), Παρακολούθηση της ανάπτυξης των παιδιών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Αθήνα: Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού.

Ηλιοπούλου, X., Νικολακάκης, N., Διακουμάκου, Φ., Γραμμενίδης, Κ. (2018), Πρώτη Πανελλαδική Έρευνα για το Σχολικό Κλίμα: Οι εμπειρίες της ΛΟΑΤΚ μαθητικής κοινότητας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα: Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας. Διαθέσιμο στο https://goo.gl/JT4gip.

Μαζηρίδου, Ε. (2007), Ταυτότητες φύλου στην οικογένεια: γονεϊκές πεποιθήσεις και πρακτικές και η υποκειμενική εμπειρία του ανδρισμού και της θηλυκότητας εκ μέρους των εφήβων, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Μηχανή του Χρόνου,a,  Η ιστορία της λέξης gay από το 1325. Αρχικά εννοούσαν την ομορφιά, μετά την αμεριμνησία, στη συνέχεια τον γυναικά και τις πόρνες. Πώς έφτασε να εκφράζει την ομοφυλοφιλία; Διαθέσιμο στο https://www.mixanitouxronou.gr/i-istoria-tis-lexis-gay-archika-ennoousan-tin-omorfia-meta-tin-amerimnisia-sti-sinechia-ton-gineka-ke-tis-pornes-pos-eftase-na-ekfrazi-tin-omofilofilia/. 

Μηχανή του Χρόνου,b, Βοb, η πρώτη ομοφυλόφιλη κούκλα που ξεσήκωσε την Αμερική τη δεκαετία του 70 και βοήθησε στη σεξουαλική απελευθέρωση. Ποια τραγουδίστρια την πολέμησε με σφοδρότητα. Διαθέσιμο στο https://www.mixanitouxronou.gr/vob-i-proti-omofylofili-koukla-pou-ksesikose-tin-ameriki-ti-dekaetia-tou-70-kai-voithise-sti-seksoualiki-apeleftherosi-poia-tragoudistria-tin-polemise-me-sfodrotita/.  

Μουζάκη, Μ. (2019), Η Κοινωνική αντίδραση έναντι της σεξουαλικής ετερότητας, Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 71: 160-187.

Πανοπούλου, Σ. (2015), «Θεραπεύοντας» ταυτότητες (Μια εργασία για την κανονικοποίηση της ομοφυλοφιλίας), Gavagai Philosophy Journal, 1:152-169. Διαθέσιμο στο http://gavagaiphilosophy.weebly.com/uploads/8/2/0/0/82000672/panopoulou.pdf. 

Χαμτζούδης, Ν. (2015), Η νομική προστασία του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου: καταπολεμώντας τις διακρίσεις, τα εγκλήματα μίσους και τη ρητορική μίσους, Αθήνα: Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας. Διαθέσιμο στο https://www.colouryouth.gr/wp-content/uploads/2016/06/Nomikos-Odigos-Pes-to-S-Emas.pdf.