Η κατάθλιψη αποτελεί μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές ψυχικής ασθένειας. Πρόκειται για μία διαταραχή της διάθεσης που περιλαμβάνει συμπτώματα όπως καταθλιπτική ή ευερέθιστη διάθεση, απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης, απώλεια ή αύξηση βάρους, αϋπνία ή υπερυπνία, ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση, αίσθημα αναξιότητας ή υπερβολικής ή αδικαιολόγητης ενοχής, μείωση της σκέψης και της συγκέντρωσης και πολλά ακόμη.
Επειδή τα διαγνωστικά κριτήρια της κατάθλιψης είναι πολύ συγκεκριμένα, πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο όσοι δεν τα πληρούν να εφησυχάζουν, τόσο από τον περίγυρό τους όσο κι από τον ίδιο τους τον εαυτό που βρίσκεται σε άρνηση, με αποτέλεσμα να τα αγνοούν και η κατάσταση τους να επιβαρύνεται. Επίσης, μία ακόμη τροχοπέδη στη διάγνωση και μετέπειτα θεραπεία της κατάθλιψης είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν συνυφασμένη την κατάθλιψη αποκλειστικά και μόνο με τη θλίψη, τον λήθαργο και την απόγνωση. Όπως προαναφέραμε, η καταθλιπτική διάθεση αναμφισβήτητα αποτελεί ίδιον της κατάθλιψης, ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται η συγκεκριμένη διαταραχή μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Η χαμογελαστή κατάθλιψη (smiling depression) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για κάποιον που εσωτερικά υποφέρει από καταθλιπτικά συμπτώματα, αλλά στους άλλους εμφανίζεται ευτυχισμένος. Στην πραγματικότητα, ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που αντιμετωπίζουν καταθλιπτική διάθεση και απώλεια ευχαρίστησης σε δραστηριότητες, χρησιμοποιούν το χαμόγελο ως ασπίδα, πασχίζοντας να κρύψουν την κατάστασή τους, ακόμη κι όταν οι ίδιοι κατακλύζονται από πλήθος αρνητικών σκέψεων που συχνά περιλαμβάνουν και αυτοκτονικούς ιδεασμούς. Η χαμογελαστή κατάθλιψη δεν είναι τεχνικός όρος, ούτε αναγνωρίζεται ως διαταραχή από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5). Άτομα που πάσχουν από χαμογελαστή κατάθλιψη συνήθως λαμβάνουν τη διάγνωση της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής με άτυπα χαρακτηριστικά.
Ποια είναι τα συμπτώματα της χαμογελαστής κατάθλιψης;
Το κυριότερο χαρακτηριστικό της χαμογελαστής κατάθλιψης είναι η εσωτερική θλίψη και η χρήση του χαμόγελου ως αμυντικού μηχανισμού. Το άτομο μπορεί να βιώνει μερικά ή και όλα από τα καταστρεπτικά συμπτώματα της κατάθλιψης όπως συναισθήματα άγχους, φόβου, θυμού, κόπωσης, ευερεθιστότητας, απελπισίας και απόγνωσης, ωστόσο, όλα αυτά βιώνονται εξ ’ολοκλήρου εσωτερικά. Είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσεις άτομα που πάσχουν από χαμογελαστή κατάθλιψη, καθώς φαίνονται σαν να μην έχουν κανένα λόγο να είναι δυστυχισμένοι. Έχουν δουλειά, φίλους, σπίτι και φαινομενικά ζουν δραστήριες και “γεμάτες” ζωές. Οπότε, χρειάζεται κανείς να εστιάσει σε λιγότερο εμφανείς ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά, όπως αλλαγές στις συνήθειες, για παράδειγμα αλλαγές στη διατροφή ή στον ύπνο, κόπωση, και απώλεια ενδιαφέροντος για πράγματα που παλαιότερα απολάμβαναν.
Ποιοι λόγοι μπορεί να συντελέσουν στην εκδήλωση χαμογελαστής κατάθλιψης;
Σημαντικές αλλαγές: Όπως και κάθε άλλο είδος κατάθλιψης, η χαμογελαστή κατάθλιψη μπορεί να είναι αποτέλεσμα της βίωσης μεγάλων αλλαγών που αποδιοργάνωσαν ή κλόνισαν το άτομο, όπως για παράδειγμα η απώλεια εργασίας ή η ερωτική απογοήτευση.
Στερεότυπα: Σε μερικές κουλτούρες ή στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής κοινωνίας ή οικογένειας, η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων εκλαμβάνεται ως αδυναμία και αποφεύγεται ή κατακρίνεται. Αυτό ισχύει κυρίως για τους άνδρες, οι οποίοι φοβούμενοι ότι θα πληγεί η αρρενωπότητά τους, υποβάλλονται σε σκέψεις όπως “οι πραγματικοί άντρες δεν κλαίνε”, με αποτέλεσμα να μην αναζητούν βοήθεια για προβλήματα ψυχικής υγείας. Κάποιος που πιστεύει ότι θα κριθεί για τα καταθλιπτικά συμπτώματά του θα είναι πιο πιθανό να φορέσει ένα προσωπείο και να προσποιηθεί ότι όλα πάνε καλά.
Εξωτερικά προσανατολισμένη σκέψη: Οι άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίζουν και να βιώνουν την κατάθλιψη διαφορετικά, συμπεριλαμβανομένου του αισθήματος πιο σωματικών παρά συναισθηματικών συμπτωμάτων. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτές οι διαφορές μπορεί να έχουν να κάνουν με εσωτερικά και εξωτερικά προσανατολισμένες σκέψεις. Οι άνθρωποι που έχουν εξωτερικά προσανατολισμένη σκέψη, δεν εστιάζουν στη συναισθηματική τους κατάσταση, με αποτέλεσμα τα καταπιεσμένα συναισθήματα να βρίσκουν άλλη διέξοδο και να βιώνονται μέσω σωματικών συμπτωμάτων, όπως για παράδειγμα η κόπωση.
Μη ρεαλιστικές προσδοκίες: Η σύγχρονη ζωή όπου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεσουρανούν, έχει μεταβάλει κατά πολύ τις προσδοκίες του μέσου ανθρώπου. Βλέποντας τους “influencers” να ζουν μία φαινομενικά τέλεια ζωή, οι άνθρωποι που πάσχουν από κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής, εν προκειμένω κατάθλιψη, αισθάνονται τύψεις και ενοχές, νομίζοντας ότι δεν είναι “σωστό” να νιώθουν έτσι. Για να καταπολεμήσουν λοιπόν τα συμπτώματα τους, καταφεύγουν σε ένα ψεύτικο χαμόγελο.
Πηγές:
Ονομάζομαι Βουρλιωτάκη Αγγελική και είμαι τελειόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη διάρκεια των σπουδών μου έχω παρακολουθήσει σεμινάρια πάνω στην εγκληματολογία, ενώ τη συγκεκριμένη περίοδο παρακολουθώ διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα την Ψυχολογία της Ποινικής Δικαιοσύνης από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ της Αυστραλίας. Ασχολούμαι ενεργά με την αρθρογραφία και κάνω την πρακτική μου άσκηση στο Διεθνές Ινστιτούτο για την Κυβερνοασφάλεια, συμμετέχοντας στη συγγραφή άρθρων και στη γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης.