Οι αυτόπτες μάρτυρες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στις εγκληματολογικές έρευνες. Συγκεκριμένα οι μάρτυρες έχουν δύο κύριους ρόλους:
- Να παρέχουν στους αστυνομικούς στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν στην εξέλιξη της έρευνας.
- Να παρέχουν στοιχεία τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δίωξη και την καταδίκη των δραστών.
Συχνά, σε πολλές σκηνές εγκλημάτων δε βρίσκονται ίχνη γενετικού υλικού που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξέλιξη της έρευνας, οδηγώντας τους ερευνητές να στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στους αυτόπτες μάρτυρες για να τους βοηθήσουν να ταυτοποιήσουν και να καταδικάσουν τους δράστες. Παρόλο που είναι πολύ βοηθητικό για την αστυνομία να πάρει κατάθεση από τους μάρτυρες αμέσως μετά το γεγονός, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. Επομένως, οι μάρτυρες μπορεί να προσεγγιστούν μερικές μέρες ή εβδομάδες μετά το περιστατικό ώστε να καταθέσουν.
Όταν η αστυνομία έχει έναν πιθανό ύποπτο καλεί τους μάρτυρες να τον αναγνωρίσουν μέσα από μία σειρά ατόμων. Οποιαδήποτε αναγνώριση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο στο δικαστήριο. Ωστόσο, η κατάθεση των μαρτύρων και η ταυτοποίηση του υπόπτου μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Η μνήμη ως παράγοντας λανθασμένης αναγνώρισης
Όλες οι θεωρίες σχετικά με τη μνήμη συμφωνούν σε ένα πράγμα: Παρόλο που η ανθρώπινη μνήμη είναι μία εντυπωσιακή και περίπλοκη διαδικασία, έχει ελαττώματα και σίγουρα δεν είναι αλάνθαστη. Οι λόγοι για τους οποίους η μνήμη παραπλανά και επηρεάζει την επίδοση των μαρτύρων μπορεί να είναι:
- Η αποτυχία κωδικοποίησης του γεγονότος.
- Οι πληροφορίες να έχουν υποκατασταθεί.
- Η μνήμη να έχει διαστρεβλωθεί με τον χρόνο, από τη στιγμή του περιστατικού ως την κατάθεση στην αστυνομία ή το δικαστήριο.
- Η χωρική απόσταση από τη σκηνή του εγκλήματος.
- Ο φωτισμός: η ακρίβεια της ταυτοποίησης είναι αμφίβολη αν το περιστατικό έχει συμβεί τη νύχτα και ο μάρτυρας βρισκόταν περισσότερο από τρία μέτρα μακριά.
- Το στρες: αν οι μάρτυρες ανησυχούν για την ασφάλειά τους είναι πιθανό να εμφανίσουν έντονο στρες που μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα στην ανάκληση του περιστατικού.
- Το μετατραυματικό στρες (PTSD).
- Η εγκεφαλική συγκέντρωση στην παρουσία όπλου.
- Η κατανάλωση αλκοόλ.
- Η ηλικία: οι μάρτυρες άνω των 60 χρονών τείνουν να θυμούνται λιγότερες πληροφορίες από κάποιο γεγονός απ’ ότι οι νεότεροι μάρτυρες.
Πληροφορίες που επηρεάζουν τη μνήμη μετά το περιστατικό:
Αφότου κάποιος παραβρεθεί ως μάρτυρας ενός εγκλήματος, μπορεί να λάβει υπόψη του περαιτέρω πληροφορίες για το έγκλημα, οι οποίες προέρχονται από εξωτερικές πηγές, όπως για παράδειγμα μετά από τη συνέντευξη με τους ερευνητές, μετά από επικοινωνία με άλλους μάρτυρες, αλλά και μετά από τις σχετικές ειδήσεις στα ΜΜΕ. Όλα τα παραπάνω συνδράμουν στην διαστρέβλωση των μνημονικών πληροφοριών, και κατά συνέπεια δύναται να επηρεάσουν την κατάθεση του αυτόπτη μάρτυρα. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι οι μάρτυρες μπορεί να έχουν λανθασμένη ανάκληση μνήμης, είτε συνειδητά (κοινωνική επιρροή), είτε ασυνείδητα, ανάλογα με τις ψυχολογικές διεργασίες.
Πηγές:
Ονομάζομαι Λαμπρινή Ντουντούμη, πτυχιούχος του τομέα Εγκληματολογίας του τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Είμαι απόφοιτη του MSc Investigative Psychology του Πανεπιστημίου του Χάντερσφιλντ και κάτοχος πιστοποιητικών στην Εγκληματολογική Ψυχολογία, Δικαστική Ψυχολογία, την Ψυχιατροδικαστική και την Προστασία των Δικαιωμάτων των παιδιών. Συνεργάζομαι με το CSI Institute, συμμετέχοντας εθελοντικά στην συγγραφή άρθρων.