Γράφει η Μαρία Μουζάκη- Κοινωνιολόγος, MSc, Υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο Αμερικανός ψυχολόγος Τζορτζ Γουάινμπεργκ, επινόησε τον όρο «homophobia» («ομοφοβία» ή «ομοφυλοφοβία»), προκειμένου να περιγράψει τη φοβία πολλών ανθρώπων απέναντι στους ομοφυλόφιλους. Ένας όρος που δέχθηκε έντονη κριτική από ομοφυλόφιλα και ετεροφυλόφιλα άτομα, έχοντας για κύριο επιχείρημα ότι δεν παρουσίαζε επιστημονική εγκυρότητα, δηλαδή δεν μπορούσε να συγκριθεί με τις παράλογες φοβίες των ανθρώπων (sansimera.gr). Το 1968 μάλιστα, στην έκδοση του αμερικανικού Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Νοητικών Διαταραχών (DSM II), ενός καθολικά αποδεκτού εγχειριδίου από τους ψυχιάτρους όλου του κόσμου, η ομοφυλοφιλία περιγράφεται ως παθολογική συμπεριφορά που εντάσσεται στις «σεξουαλικές αποκλίσεις» (Μανουσέλης,2015).

   Οι σημαντικές εξελίξεις και τα βήματα προόδου που συντελέστηκαν στην παγκόσμια κοινότητα, κατά τη δεκαετία του 1970, επηρέασαν τη στάση της κοινής γνώμης απέναντι στην ομοφυλοφιλία. Μία αλλαγή η οποία θα πρέπει να αναζητηθεί στις γενικότερες κοινωνικο-ιστορικές εξελίξεις, που συνέβαλαν στη διεκδίκηση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, διάφορων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες μέχρι τότε βρίσκονταν στο κοινωνικό περιθώριο.  Το 1973, η ομοφυλοφιλία παύει να θεωρείται ως μία ψυχική διαταραχή από τον Αμερικανικό Ψυχιατρικό Σύλλογο, ενώ δύο χρόνια αργότερα, το 1975, αρκετές πολιτείες των Η.Π.Α. επέτρεψαν το συναινετικό σεξ ανάμεσα σε ενήλικες του ίδιου φύλου, απαγορεύοντας ταυτοχρόνως τις διακρίσεις αναφορικά με την πρόσληψη ομοφυλόφιλων καθηγητών (Thio,2003:567). Χρειάστηκαν ωστόσο αρκετά χρόνια, μέχρι τη 17^η Μαΐου του 1990, όπου η ομοφυλοφοβία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί η 17^η Μαΐου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφυλοφοβίας (International Day Against Homophobia) (The Guardian,2014).

   Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι εάν σήμερα αυτά τα άτομα είναι πλήρως ενταγμένα στην κοινωνία μας. Ένα ερώτημα που παραμένει επίκαιρο, ιδίως εάν αναλογιστούμε ότι ακόμα και σήμερα, στις δυτικές κοινωνίες του 21^ου αιώνα, συνεχίζουν να εφαρμόζονται θεραπείες μεταστροφής των ΛΟΑΤ+ ατόμων.

 Το δικαίωμα στη σεξουαλική ελευθερία

      Σε πρόσφατη έρευνα του Orlando LGBT+ διαπιστώθηκε ότι συνεχίζουν να επιχειρούνται διάφορες θρησκευτικές ή ψυχολογικές προσεγγίσεις «διόρθωσης» του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου σε νεαρά κυρίως άτομα, σε όλες τις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει θέσει το ζήτημα της απαγόρευσης των θεραπειών ήδη από το Μάιο του 2018, αν και μέχρι σήμερα, μόνο η Γερμανία έχει προχωρήσει στην απαγόρευσή τους. Ως θεραπείες μεταστροφής αναφερόμαστε σε κάθε είδους προσπάθεια από επαγγελματίες υγείας, ψυχικής υγείας, πνευματικούς και θρησκευτικούς καθοδηγητές, να αλλάξει ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή/και η ταυτότητα φύλου ατόμων κάθε ηλικίας (συμπεριλαμβανομένων παιδιών). Οι θεραπείες αυτές μπορούν να είναι ψυχοθεραπεία-ψυχανάλυση, ψυχιατρική εκτίμηση, ψυχιατρική αγωγή, άλλη φαρμακευτική ή και ορμονική αγωγή, αλλά και συμπεριφορικές τεχνικές και σωματική βία (Διακοσάββας,2021a).

   Όπως αντιλαμβανόμαστε, οι θεραπείες αυτές έχουν πολλαπλές επιπτώσεις στη ζωή αυτών των ατόμων, τα οποία νιώθουν ότι «νοσούν», αν όχι ότι έχουν κάτι «κακό» πάνω τους. Ουσιαστικά, οι θεραπείες αυτές μοιάζουν με άρνηση της προσωπικής τους ταυτότητας, δημιουργώντας σύγχυση αλλά και άρνηση. Συναισθήματα και σκέψεις που επιδρούν στην ανάπτυξη ψυχοσυναισθηματικών διαταραχών, αντικοινωνικών συμπεριφορών, αυτοκτονικού ιδεασμού, καθώς και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Δεν θα ήταν άλλωστε υπερβολή, να χαρακτηριστούν ως ένα βασανιστήριο, μία πράξη που τοποθετείται σε παλαιότερους αιώνες, συντελώντας στην εσωτερίκευση ενοχικών σκέψεων και συναισθημάτων, καθώς και σε φαινόμενα κοινωνικού στιγματισμού και περιθωριοποίησης.

   Οι θεραπείες αυτές «αντανακλούν» ένα ικανοποιητικό μέρος της παγκόσμιας κοινότητας, κατά την οποία η ομοφυλοφιλία και η οποιαδήποτε σεξουαλική ετερότητα συνιστά μία καταδικαστέα πράξη, ένα έγκλημα απέναντι στην ανθρωπότητα και στον ίδιο το Θεό. Αντιλήψεις οι οποίες εμφαίνονται μέσα από τις πολλαπλές διακρίσεις που βιώνουν τα μέλη της ΛΟΑΤ+ κοινότητας, σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Πολλά άτομα επιλέγουν να «κρύψουν» τη σεξουαλική τους ταυτότητα από το οικείο και οικογενειακό περιβάλλον τους, ώστε να μη «νιώσουν» τα βλέμματα ενοχής ή και απόρριψης. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ατόμων που «εκδιώχθηκαν» από το σπίτι τους ή βίωσαν μορφές ενδοοικογενειακής βίας, εξαιτίας ακριβώς αυτής της διαφορετικότητάς τους. Υπάρχουν επίσης πολλά παιδιά που γίνονται καθημερινώς, αποδέκτες διαφόρων μορφών, λεκτικών και σωματικών μορφών παρενόχλησης μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Άλλα άτομα είδαν έπειτα από την «αποκάλυψη» της σεξουαλικής τους ετερότητας, να επηρεάζονται εξαιρετικά δυσμενώς οι συνθήκες εργασίας τους, οι ευκαιρίες σταδιοδρομίας, οι δυνατότητες ανέλιξής τους και οι μισθοί τους (SEN,2010:7-8). Υπήρξαν εργαζόμενοι που ανέφεραν ότι βίωσαν προσβλητικά, ομοφοβικά σχόλια, καθώς και σωματικό, συναισθηματικό εκφοβισμό από τους ετερόφυλους συναδέλφους (Colgan et al,2007:599-600).

   Οι περιπτώσεις δεν σταματούν εδώ. Ένα ικανοποιητικό ποσοστό, περίπου το 20% των ΛΟΑΤ+ ατόμων, αποφεύγουν την ιατρική περίθαλψη από φόβο για ρατσιστική διάκριση, με το 48% αυτών των ζευγαριών να δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί επιθετική συμπεριφορά στην αναζήτηση στέγης. Το γεγονός αυτό, οδηγεί πολλά άτομα να αποκρύψουν τη σεξουαλική τους ταυτότητα, όταν ψάχνουν σπίτι (Διακοσάββας,2021b).

   Οι πολλαπλές διακρίσεις που βιώνουν επηρεάζουν δυσμενώς τη ψυχοσυναισθηματική τους υγεία, αλλά και τις σχέσεις τους με άλλα άτομα. Αρκεί κάποιος να αναλογιστεί πως θα αισθανόταν, αν η όποια «διαφορετικότητά» του- ένα χαρακτηριστικό του δηλαδή που θα παρέκκλινε από τα κοινωνικά καθορισμένα πρότυπα- ισοδυναμούσε με μία φυσική μορφή ανισότητας. Ένα χαρακτηριστικό που σε στιγματίζει εκ των προτέρων, επηρεάζοντας όλο το φάσμα της κοινωνικής και προσωπικής ζωής.

   Η κατάσταση αυτή σχετίζεται με το εκάστοτε κοινωνικό γίγνεσθαι και ειδικότερα με τις επικρατούσες αντιλήψεις και τις αξίες, που καθορίζουν τα κοινωνικά καθορισμένα πρότυπα, επηρεάζουν συμπεριφορές, διαμορφώνοντας τα όρια περί φυσιολογικότητας και μη φυσιολογικότητας. Αντιλήψεις που διαφοροποιούνται από κοινωνία σε κοινωνία και ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό, για την έλλειψη αναγνώρισης της ΛΟΑΤ+ κοινότητας, τις ομοφοβικές επιθέσεις και τις σημαντικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στο νομοθετικό πλαίσιο μεταξύ των χωρών. Δεν πρέπει άλλωστε να παραλείπεται ότι υπάρχουν μέχρι και σήμερα κοινωνίες, που θεωρούν την ομοφυλοφιλία ποινικό αδίκημα.

   Τα ΛΟΑΤ+ δικαιώματα θεωρούνται ανθρώπινα δικαιώματα από τη Διεθνή Αμνηστία, ακριβώς γιατί αφορούν την ελευθερία του ανθρώπου να επιλέγει τον τρόπο ζωή του, όπως και τη σεξουαλική του ταυτότητα. Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα στην υγεία, στην εκπαίδευση, στη στέγαση και στη συντροφικότητα. Καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να ορίζει τη ζωή του, δίχως φόβο και ενοχές, ζητώντας το σεβασμό, την ισότητα και την ορατότητα από το κοινωνικό του περιβάλλον και την ίδια την πολιτεία. Η διαφορετικότητα δεν πρέπει να στιγματίζεται και να περιθωριοποιείται, διότι σε αυτή την περίπτωση καταλήγουμε σε ένα φαύλο κύκλο διακρίσεων και αποκλεισμού. Φαινόμενα που «απειλούν» την κοινωνική συνοχή και κατ’ επέκταση την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Colgan, F., Creegan, C., McKearney, A., Wright, T. (2006), Equality and diversity policies and practices at work: lesbian, gay and bisexual workers, Equal Opportunities International, 26:590-609.

Sansimera.gr, Τζορτζ Γουάινμπεργκ. Διαθέσιμο στο https://www.sansimera.gr/biographies/1890.

SEN (2010), The Situation of LGBT Groups in the Labour Market in European Member States, Synthesis report 2010, Human European Consultancy & ÖSB Consulting GmbH.

The Guardian (2014), Facebook expands gender options: transgender activists hail ‘big advance’, 14.2.2014. Διαθέσιμο στο https://www.theguardian.com/technology/2014/feb/13/transgender-facebook-expands-gender-options.

Thio, A. (2003), Παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, Αθήνα: Έλλην.

Διακοσάββας, Α. (2021a), Μεγάλη έρευνα του Orlando LGBT+ για τις θεραπείες «μεταστροφής» ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ελλάδα, 15.2.2021. Διαθέσιμο στο https://www.lifo.gr/now/greece/megali-ereyna-toy-orlando-lgbt-gia-tis-therapeies-metastrofis-loatki-atomon-stin-ellada.

Διακοσάββας, Α. (2021b), «Οι δεκαετίες που χάσαμε κλεισμένοι στην ντουλάπα»: 12 ΛΟΑΤ+ ηλικιωμένοι αφηγούνται, 22.1.2021. Διαθέσιμο στο https://www.lifo.gr/lgbtqi/oi-dekaeties-poy-hasame-kleismenoi-stin-ntoylapa-12-loat-ilikiomenoi-afigoyntai.

Μανουσέλης, Σ. (2015), Η ομοφυλοφοβία ως σύμπτωμα επιστημονικής σύγχυσης, 16.5.2015. Διαθέσιμο στο https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/26864_i-omofylofobia-os-symptoma-epistimonikis-syghysis.

Μουζάκη, Μ. (2019), Η Κοινωνική αντίδραση έναντι της σεξουαλικής ετερότητας, Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, 71: 160-187.