Γονείς, Οικογένεια, Παιδιά, Ψυχική υγεία

Πώς να μιλήσω στο παιδί/παιδιά μου για το διαζύγιο

Από την Ράνια Παπανικολάου,

Σήμερα, ο αριθμός των διαζυγίων αυξάνεται δραματικά, τόσο στη χώρα μας, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι γονείς δυσκολεύονται να οδηγηθούν σε αυτή την απόφαση, αλλά περισσότερο δυσκολεύονται να το ανακοινώσουν στα παιδιά τους, καθώς θεωρούν ότι θα τα επηρεάσει ψυχολογικά σε βαθμό που και εκείνοι δεν θα μπορούν να το αντιμετωπίσουν. Η ανακοίνωση του διαζυγίου στα παιδιά είναι μία από τις πιο δύσκολες στιγμές του χωρισμού. Αναμφίβολα το διαζύγιο αποτελεί μια τραυματική εμπειρία για όλη την οικογένεια, κυρίως όμως για τα παιδιά. Έτσι, πολλοί γονείς ενώ σκέφτονται καιρό το ενδεχόμενο χωρισμού τους πάντα υπάρχει μέσα τους ένας μεγάλος δισταγμός που λειτουργεί ως τροχοπέδη. Αυτός δεν είναι άλλος από τα παιδιά τους. Κάποιοι μάλιστα ενώ αποφασίζουν να χωρίσουν, αναβάλλουν το διαζύγιό τους μέχρις ότου το παιδί ή τα παιδιά τους φτάσουν σε λιγότερο ευαίσθητη (μεγαλύτερη) ηλικία. Η ώρα της ανακοίνωσης όμως είναι πολύ οδυνηρή στιγμή για τους γονείς. Είναι μια κατάσταση που φέρνει μπροστά έντονα συναισθήματα θλίψης, ενοχής και φόβου για τους γονείς, τα οποία πολλές φορές τους εμποδίζουν από το να μιλήσουν στα παιδιά με τρόπο βοηθητικό και υποστηρικτικό.

Πώς αντιδρούν όμως τα παιδιά σ’ αυτήν την κατάσταση και ποιος είναι ο ρόλος των χωρισμένων γονιών;

Τα παιδιά μισούν το διαζύγιο. Δεν μπορούν να κατανοήσουν γιατί ο μπαμπάς και η μαμά δεν αγαπιούνται πια, γιατί πρέπει να ζήσουν χωριστά. Έτσι λοιπόν, νιώθουν πληγωμένα, φοβισμένα, απογοητευμένα. Νιώθουν θυμό για τους γονείς τους αλλά και για το εαυτό τους καθώς είναι συχνό φαινόμενο να θεωρούν τον εαυτό υπεύθυνο για το χωρισμό. Εδώ είναι που προσπαθούν να αλλάξουν συμπεριφορά, να φέρονται καλύτερα, να φέρνουν καλύτερους βαθμούς καθώς θεωρούν ότι μετά από όλα αυτά οι γονείς τους θα είναι πιο χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, δε θα μαλώνουν πια και ευελπιστούν έτσι στο να επανασυνδεθούν οι γονείς τους και να μην επέλθει τελικά το διαζύγιο.

Μακροπρόθεσμα, αυτή η ενοχή, μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη και χρόνια κακή συμπεριφορά. Ένα παιδί διαζευγμένων γονιών μπορεί ακόμη να νιώσει ντροπή και κατωτερότητα σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα σκληρά με τα άλλα παιδιά χρησιμοποιώντας άσχημες και προσβλητικές ερωτήσεις ή και ταμπέλες. Όπως για παράδειγμα, μπορούν να πουν σε ένα παιδί διαζευγμένων γονιών ότι «σήμερα είναι η γιορτή της μητέρας, εσύ δεν έχεις μητέρα;». Και το παιδί, έρχεται αντιμέτωπο για ακόμη μια φορά, με τη σκληρή πραγματικότητα του διαζυγίου.

Επίσης, πολλά παιδιά μετά από το διαζύγιο των γονιών τους δεν εμπιστεύονται πλέον κανέναν, αφού πληγώθηκαν από τους ανθρώπους που εμπιστεύονταν και αγαπούσαν περισσότερο από καθετί στον κόσμο. Άλλα παιδιά, εκδηλώνουν αυτή τη στενοχώρια τους με αντικοινωνική συμπεριφορά, άλλα πάλι με οξυθυμία και επιθετικότητα ανάλογα με το χαρακτήρα τους. Κοινός παρονομαστής όμως σε κάθε αντίδραση, είναι η θλίψη που νιώθει κάθε παιδί σε τέτοιες καταστάσεις.

Σημαντικός λοιπόν, είναι ο ρόλος των γονέων, οι οποίοι καλούνται να προετοιμάσουν το έδαφος για τον επερχόμενο χωρισμό τους, μιλώντας στο παιδί τους (ή στα παιδιά τους) και να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τις νέες αλλαγές στη ζωή του.

Πριν περάσουμε στο κομμάτι του πότε και πώς πρέπει να γίνει η ανακοίνωση, συζήτηση με το παιδί/παιδιά, να πούμε γιατί είναι αναγκαίο, όταν οι γονείς δεν τα βρίσκουν μεταξύ τους για οποιονδήποτε λόγο, παρά τις συζητήσεις και τις προσπάθειες επανασύνδεσης να προχωρήσουν στο χωρισμό, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά στη μέση.

Σίγουρα για τα παιδιά, η ανακοίνωση ότι οι γονείς τους πλέον δεν θα είναι μαζί και τα πράγματα δεν θα είναι όπως πριν, όπως για παράδειγμα το ότι δεν θα μένουν όλοι μαζί στο ίδιο σπίτι είναι κάτι που φυσικά δεν τα χαροποιεί και δυσκολεύονται να το αποδεχτούν, τουλάχιστον στην αρχή. Από την άλλη, υπάρχουν και οι περιπτώσεις όπου τα παιδιά έχουν ήδη αντιληφθεί το άσχημο κλίμα που υφίσταται ανάμεσα στους γονείς τους, ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν ότι το διαζύγιο είναι η μόνη λύση προκειμένου να έρθει και πάλι η ηρεμία μέσα στο σπίτι τους.

Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι οι γονείς που βιώνουν εντάσεις στο γάμο τους αποτελούν λανθασμένα πρότυπα για τα παιδιά τους, κυρίως σε ό,τι αφορά τις σχέσεις τους με τους άλλους. Τα παιδιά που βλέπουν τη μητέρα και τον πατέρα τους να συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλο με επιθετικότητα, εριστικότητα ή περιφρόνηση είναι πιθανό να έχουν δυσκολίες στις σχέσεις τους με τους φίλους τους και αργότερα με τους συντρόφους τους. Επίσης, παρουσιάζουν συχνά διαταραχές διαγωγής, αντικοινωνική συμπεριφορά και έχουν χαμηλή σχολική επίδοση. Εξίσου επιβλαβείς επιδράσεις στα παιδιά έχει και η κατάσταση κατά την οποία οι γονείς είναι αδιάφοροι και απαθείς ο ένας προς τον άλλον. Mε άλλα λόγια, δεν είναι το διαζύγιο που πληγώνει τα παιδιά, αλλά η κακή επικοινωνία που μπορεί να υπάρχει μεταξύ των συζύγων και πριν από το διαζύγιο.

 

Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς ή ψυχικής υγείας όλα τα παιδιά που βιώνουν το διαζύγιο των γονέων τους. Υπάρχουν προστατευτικοί παράγοντες που συντελούν σε αυτό. Όπως τα χαρακτηριστικά του παιδιών, π.χ η ιδιοσυγκρασία, οι γνωστικές δεξιότητες και η εικόνα εαυτού, η ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στους γονείς, η παρουσία σημαντικών προσώπων που λειτουργούν υποστηρικτικά (συγγενείς, αδέρφια, συνομήλικοι). Ένας ακόμα προστατευτικός παράγοντας είναι η προσαρμογή των γονέων στο διαζύγιο. Όταν ο γονέας που αναλαμβάνει τη φροντίδα των παιδιών παρέχει κατάλληλη συναισθηματική υποστήριξη, και οι προσδοκίες του είναι ανάλογες με την ηλικία των παιδιών, διευκολύνει την προσαρμογή τους.

Πότε πρέπει να γίνει η ανακοίνωση του διαζυγίου στο παιδί/στα παιδιά

Καταρχάς, πριν την ανακοίνωση στα παιδιά σημαντικό και κρίσιμο είναι το να είστε σίγουροι για αυτή σας την επιλογή, δηλαδή το χωρισμό. Γιατί αν η απόφασή σας για το διαζύγιο αλλάξει αρκετές φορές, καθώς έχει ήδη λάβει χώρα η ανακοίνωσή του, τα παιδιά θα βιώσουν ένα επαναλαμβανόμενο μπρος πίσω, το οποίο εκτός από σύγχυση, συν όλα τα παραπάνω αρνητικά συναισθήματα που αναφέραμε, είναι πολύ πιθανό κάθε φορά να νιώθουν και μια ελπίδα επανασύνδεσης. Δεν πρέπει τα παιδιά να μπουν σε αυτή τη διαδικασία για κανένα λόγο, καθώς τα προαναφερόμενα ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα θα πολλαπλασιαστούν! Οι γονείς θα πρέπει πρώτα να πάρουν το χρόνο τους για τη συναισθηματική «διευθέτηση» μεταξύ τους. Δηλαδή την αρχική διαχείριση των έντονων συναισθημάτων, που είναι απόλυτα λογικό να υπάρχουν, προκειμένου ο κάθε σύντροφος να μπορέσει να μείνει λειτουργικός στις υποχρεώσεις του ως προς τον γονεϊκό, επαγγελματικό και κοινωνικό του ρόλο. Αυτό είναι και το διάστημα που ο κάθε σύντροφος σιγουρεύεται ότι η απόφαση είναι οριστική και αμετάκλητη. Επίσης, είναι το διάστημα διευθέτησης των πρακτικών ζητημάτων, θα πρέπει να είστε έτοιμοι να απαντήσετε σε θέματα όπως το πού θα ζουν τα παιδιά, αν θα αλλάξουν σχολείο, πού θα μένει ο κάθε γονιός, πότε και πώς θα επικοινωνούν τα παιδιά με το γονέα που δε θα μένει πια στο σπίτι κλπ.

Το ιδανικό είναι στη συζήτηση με τα παιδιά να είναι παρόντες και οι δύο γονείς, ενωμένοι σαν μια γροθιά, κοινή στάση και πνεύμα συνεργασίας, με την ίδια λεκτική και μη συμπεριφορά, τις ίδιες απαντήσεις και διαβεβαιώσεις. Δυστυχώς, το ιδανικό δεν είναι πάντα εφικτό. Μπορεί ο ένας γονέας να μη θέλει να το πάρει απόφαση, να είναι κάθετα αντίθετος με το διαζύγιο, να είναι επιθετικός, εριστικός ακόμη και να θέλει να το πάνε και δικαστικά. Σε περίπτωση που μετά από αμέτρητες συζητήσεις για τη συναισθηματική τους «διευθέτηση» ή ακόμη και αν μετά από επίσκεψη/επισκέψεις σε σύμβουλο γάμου, ο ένας σύντροφος παραμένει αντίθετος με το διαζύγιο, το «βάρος» της ανακοίνωσής του στα παιδιά πρέπει να το αναλάβει ο πιο ήρεμος, αποφασισμένος και συναισθηματικά ώριμος σύντροφος.

Πώς πρέπει να γίνει η ανακοίνωση του διαζυγίου στο παιδί/στα παιδιά

Καταρχάς, αποφύγετε να πείτε ότι χωρίζετε επειδή δεν αγαπιέστε πια. Στα μάτια του παιδιού η οικογενειακή αγάπη είναι δεδομένη και ιερή. Αν το ακούσει αυτό, θα σκεφτεί ότι ίσως σε λίγο καιρό θα πάψετε να αγαπάτε και εκείνο.

  • Μιλάτε στα παιδιά με ειλικρίνεια και ηρεμία. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα μπείτε σε προσωπικές λεπτομέρειες για το χωρισμό σας.
  • Αν υπάρχουν αδέρφια, καλό είναι στη συζήτηση/ανακοίνωση να είναι όλα μαζί, ώστε να μπορούν να μοιραστούν μεταξύ τους τα συναισθήματά τους και να στηρίξουν το ένα το άλλο.
  • Να μιλάτε με το «εμείς», δίνοντας την εικόνα της κοινής απόφασης ακόμη κι αν δεν ήταν ακριβώς τέτοια.
  • Να εξηγείτε με απλά λόγια. Κάποια παραδείγματα είναι τα εξής: 1) «H μαμά (ή ο μπαμπάς) και εγώ αποφασίσαμε ότι θα ήταν καλύτερα να ζήσουμε χωριστά. Εδώ και πολύ καιρό, κάναμε παρά πολλές προσπάθειες να το αποφύγουμε, αλλά δυστυχώς δεν τα καταφέραμε. Δε φταίει ούτε ο ένας, ούτε ο άλλος, δε φταίει κανένας.» 2) «Η μητέρα και ο πατέρας θα ζουν σε διαφορετικά σπίτια στο εξής για να αισθάνονται καλύτερα.» 3) «Θα ζούμε χωριστά για να μην έχουμε συνέχεια καβγάδες ή ψυχρότητα.» 4) «Κρίνουμε ότι είναι προτιμότερο να ζούμε χώρια, χωρίς εντάσεις, παρά μαζί και με συνεχείς καυγάδες. Έτσι πιστεύουμε ότι θα μπορούμε να είμαστε και καλύτεροι γονείς».
  • Να τα διαβεβαιώσετε και να τα καθησυχάσετε ότι εκείνα δεν φέρουν καμία απολύτως ευθύνη για αυτή σας την απόφαση και ότι είναι καθαρά θέμα μεταξύ σας (των γονέων) και μόνο.
  • Να τα διαβεβαιώσετε ότι θα συνεχίσετε να είστε οι γονείς τους όπως πριν και ότι τα αγαπάτε ακριβώς όπως πριν και ότι θα είστε δίπλα τους σε κάθε χαρά και λύπη. Π.χ 1) «Ανεξάρτητα από το πώς νιώθουμε μεταξύ μας ο πατέρας /η μητέρα σας κι εγώ, θα συνεχίσουμε και οι δύο να σας αγαπάμε και να σας φροντίζουμε όπως πάντα» 2) «Δεν θα στερηθείτε τίποτε από όσα επιθυμείτε» 3) «Θα είναι απλώς σαν να έχετε δύο σπίτια, αλλά δεν θα αλλάξει τίποτε άλλο σημαντικό»
  • Να τα ενθαρρύνετε να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τις ερωτήσεις τους, στις οποίες πρέπει να δίνετε όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρες απαντήσεις.
  • Να συζητήσετε για τις αλλαγές, για τα πρακτικά ζητήματα, που αναφέραμε παραπάνω, τα οποία θα πρέπει ήδη να έχετε διευθετήσει από πριν, ώστε να είστε έτοιμοι για κάθε ερώτησή τους. Αυτές οι πληροφορίες και διαβεβαιώσεις είναι απαραίτητες, καθώς τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι έχουν ακόμη κάποιον έλεγχο της κατάστασης, έχουν ανάγκη από κάποια προβλεψιμότητα στη ζωή τους. Εδώ, μπορούν να εκφράσουν και τις δικές τους προτιμήσεις και να ληφθούν από κοινού αποφάσεις. Π.χ για το ποιες μέρες επιθυμούν αυτά, σύμφωνα με τα προγράμματά τους, να βλέπουν τον γονέα που φεύγει από το σπίτι. Αυτό όμως, πρέπει να γίνεται με όρια, ώστε τα παιδιά να μη γίνουν χειριστικά και να έχουν περισσότερη εξουσία από όσο πρέπει. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αν έχουν αυτήν την «εξουσία» θα φαντασιώνονται και θα επενδύουν χρόνο, σκέψη και ψυχική ενέργεια προσπαθώντας να επανασυνδέσουν τους γονείς τους. Αυτό είναι δύσκολο για τους γονείς, καθώς λόγω των ενοχών που νιώθουν μπορεί να υποκύψουν. Αυτό που πρέπει να λεχθεί σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι «Οι αποφάσεις αυτές όπως και η απόφαση του διαζυγίου είναι αποφάσεις των γονιών. Ξέρουμε ότι σας δυσαρεστούν, αλλά έτσι είναι».
  • Να ενημερώσετε και τα άλλα σημαντικά πρόσωπα των παιδιών, όπως συγγενείς, φίλους, δασκάλους κτλ για το διαζύγιο. Να πείτε στα παιδιά σας ότι και εκείνοι είναι ενήμεροι, ενθαρρύνοντάς τα έτσι να απευθύνονται και σε αυτούς σε περίπτωση που το έχουν ανάγκη ή θέλουν και μια περαιτέρω υποστήριξη.

Οι γονείς, έπειτα από αυτήν την ανακοίνωση, θα πρέπει να μείνουν πιστοί στη στάση τους και τις διαβεβαιώσεις τους. Διαφορετικά, τα παιδιά θα λάβουν διπλά μηνύματα, θα βρεθούν σε σύγχυση και πολύ πιθανό να ενισχυθούν οι ψυχοσυναισθηματικές τους διαταραχές. Είναι φυσιολογικό οι γονείς να δυσκολευτούν να διαχειριστούν τη νέα κατάσταση, να νιώθουν αμηχανία και πολλά αρνητικά συναισθήματα. Σε αυτήν την περίπτωση είναι σημαντικό να μιλούν σε άτομα εμπιστοσύνης, στα δικά τους σημαντικά πρόσωπα, ώστε να αποφορτίζονται όσο γίνεται. Αν δεν τους βοηθήσει αυτό, μπορούν να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού συμβούλου, ώστε να εκφράσουν και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, να ελέγξουν τις αντιδράσεις τους και να αποδεχθούν και να αναλάβουν την ευθύνη του χωρισμού.

Υ.Γ:  Πολύ σημαντικό!

Φωνές και καυγάδες έξω από το σπίτι. Μακριά από τα μάτια και τα αυτιά των παιδιών! Ακόμη και αν διαχειριστείτε άψογα την ανακοίνωση του χωρισμού και μειωθούν σε σημαντικό βαθμό οι αρνητικές επιδράσεις στα παιδιά- αυτό βέβαια εξαρτάται από την προσωπικότητα του κάθε παιδιού- το τοξικό περιβάλλον μπορεί να βλάψει πολύ περισσότερο τη ψυχική υγεία του παιδιού από ότι το ίδιο το διαζύγιο.