Γονείς, Οικογένεια, Ψυχική υγεία

Πώς να μιλήσω στο παιδί μου για το ψέμα

Από την Ράνια Παπανικολάου,

Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει, από τα παιδιά σας,  κάποια από τα παρακάτω ψέματα: «Δεν έσπασα εγώ το βάζο», «Ο Γιάννης τα έφαγε όλα», «Είδα ένα δράκο στο δωμάτιό μου», «Δεν έχουμε μαθήματα σήμερα στη σχολή» κ.ά. Αντί να πανικοβληθείτε και να αντιδράσετε αρνητικά (φωνές, τιμωρία κ.τ.λ.), πρέπει να προσπαθήσετε να καταλάβατε τι υποδηλώνει το ψέμα σε κάθε ηλικία, πότε θα πρέπει να ανησυχήσετε και πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζετε το παιδί όταν λέει ψέματα.

Ψέματα ανά ηλικιακή ομάδα

  • Τα παιδιά μεταξύ 3μισι και 6 ετών, βρίσκονται στο στάδιο όπου αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Το ψέμα σε αυτές τις ηλικίες, δε λέγεται από τα παιδιά με σκοπό την εξαπάτηση αλλά αποδίδεται στη διαδικασία καλλιέργειας της φαντασίας τους και στη δυσκολία τους να διαχωρίσουν το φανταστικό από το πραγματικό. Ένα τέτοιο παράδειγμα αναφέραμε παραπάνω, με το δράκο. Ακόμη, το ψέμα στο παιδί προσχολικής ηλικίας αποτελεί μέρος της εγωκεντρικής του σκέψης. Δηλαδή, συνηθίζει να προσαρμόζει την αλήθεια στις δικές του επιθυμίες. Για παράδειγμα, μπορεί να πει ψέματα για να παρουσιάσει τα πράγματα όπως εκείνο θα ήθελε να είναι ή όπως θα φοβόταν πως μπορεί να είναι.

 

  • Στη σχολική ηλικία, περίπου 7 ετών αρχίζει σταδιακά να γίνεται η διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Το παιδί δεν έχει ακόμη ξεκάθαρη αντίληψη για το τι είναι το ψέμα. Καταλαβαίνει, νιώθει ότι το ψέμα είναι κάτι κακό, απλά επειδή τιμωρείται από τους γονείς.

 

  • Γύρω στην ηλικία των 8-9 ετών, το παιδί βγαίνει εξελικτικά από στάδιο του εγωκεντρισμού και αρχίζει σταδιακά να αντιλαμβάνεται τις πράξεις του και από τη σκοπιά των άλλων και να θωρεί το ψέμα μεμπτό, ακόμη και όταν δεν τιμωρείται.

 

  • Μετά την ηλικία των 10 αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να ξεχωρίζει το κακό από καλό, το ψέμα από την αλήθεια.

Παρακάτω θα αναφερθούμε και στην εφηβεία.

 Λόγοι που παιδιά, των παραπάνω ηλικιακών ομάδων λένε ψέματα

  • Όταν θέλει να τραβήξει την προσοχή σας.
  • Για να γλιτώσει την γκρίνια ή την τιμωρία των γονιών του.
  • Ο φόβος ότι θα απογοητεύσει το γονέα ή το δάσκαλο. Ή για να δείξει πόσο ικανό είναι και να σας κάνει να αισθανθείτε περήφανοι.
  • Για να γλιτώσει από κάτι που το δυσκολεύει ή το ζορίζει ή το αγχώνει.

Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι γονείς

  • Διδάξτε το παιδί σας, μέσα από το παιχνίδι την αξία της αλήθειας.
  • Βοηθήστε το να φανταστεί, μέσα από ένα παιχνίδι, τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένα ψέμα.
  • Ενισχύσετε την ειλικρίνεια. Θαυμάστε το παιδί για το κουράγιο του να πει την αλήθεια.
  • Εξηγήστε στο παιδί ότι το να λέμε ψέματα δεν είναι θεμιτός τρόπος επικοινωνίας, καθώς κλονίζει την εμπιστοσύνη των άλλων απέναντί μας και στο μέλλον δε θα μας πιστεύουν ακόμη και λέμε την αλήθεια. (Μπορείτε να αναφέρετε το παραμύθι με τον ψεύτη βοσκό).
  • Δεν πρέπει να θυμώσετε ή να τιμωρήσετε το παιδί αλλά να του εμφυσήσετε την έννοια της ειλικρίνειας και υπευθυνότητας. Με την τιμωρία καμία από αυτές τις αρχές δεν του μεταλαμπαδεύετε. Αντίθετα, μπλέκεται σε έναν φαύλο κύκλο, όπου νιώθοντας ότι έχει ‘’πληρώσει’’ το τίμημα της αταξίας του, είναι πλέον ελεύθερο να την επαναλάβει. Ακόμη, αν το παιδί γνωρίζει ότι κάνοντας μια αταξία θα τιμωρηθεί θα προσπαθήσει να την αποφύγει λέγοντας πάλι ψέματα. Οπότε, η απειλή της τιμωρίας ενισχύει στα παιδιά το ψέμα.
  • Δεν πρέπει να καταφεύγετε σε χαρακτηρισμούς όπως «ψεύτης». Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, το παιδί να πληγωθεί, να νιώσει ανάξιο και να εξαλειφθεί κάθε κίνητρό του να γίνει καλύτερο.
  • Μην πιέζετε το παιδί να παραδεχτεί το ψέμα του. Εκτός του ότι είναι πολύ δύσκολη η παραδοχή της ενοχής, το παιδί πρέπει να καταλάβει την αξία του να παραδέχεται κανείς τα λάθη του, ώστε η παραδοχή να μην είναι εκούσια. Ας δούμε, πώς μπορείτε να το βοηθήσετε να παραδεχτεί το λάθος του. Μπορείτε, απλά, να κλείσετε τη συζήτηση λέγοντας: «Δεν σε πιέζω να παραδεχτείς ότι το έκανες. Καταλαβαίνω ότι μπορεί να είναι δύσκολο και μπορεί να ντρέπεσαι να το ομολογήσεις. Θέλω όμως να ξέρεις πως ακόμη και αν παραδεχόσουν το λάθος σου (ψέμα), δεν θα σε αγαπούσα λιγότερο. Αντίθετα! Θα σε θαύμαζα ακόμη περισσότερο, γιατί χρειάζεται μεγάλο θάρρος για να παραδεχτούμε τα λάθη μας». Όλο αυτό με ήρεμο και αργό τρόπο. Έτσι δίνουμε χρόνο στο παιδί να επεξεργαστεί το λάθος του και να το αποδεχτεί/παραδεχτεί και ταυτόχρονα ανοίγουμε δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί ώστε να μας παραδέχεται τα λάθη του στο μέλλον.
  • Να συζητάτε μαζί του ήρεμα και με χαμηλούς τόνους, δίνοντας την ευκαιρία για διάλογο.
  • Τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές των γονιών τους. Θα πρέπει και εδώ να αποτελείτε πρότυπο για το παιδί σας. Ο καλύτερος τρόπος για να αποκτήσει ένα παιδί ηθική συνείδηση είναι μέσα από τα πρότυπα που προβάλλουν οι γονείς με ην καθημερινή συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα, δεν μπορείτε να του μιλάτε για τη σημασία της ειλικρίνειας και της υπευθυνότητας, ενώ εσείς π.χ όταν χτυπάει το τηλέφωνο λέτε στον/στην σύζυγο «Σήκωσέ το και πες ότι δεν είμαι εδώ» κτλ. Τότε, μην απορήσετε όταν ανακαλύψετε ότι το παιδί σας αναπαράγει αυτήν τη συμπεριφορά.

Πότε το ψέμα του παιδιού πρέπει να ανησυχεί τους γονείς

Όταν το παιδί είναι σε ηλικία όπου θα αναμενόταν να ξεχωρίζει πια το πραγματικό από το φανταστικό (γύρω στην ηλικία των 7 και μετά) και συνεχίζει να αφηγείται φανταστικές ιστορίες, τις οποίες βιώνει ως πραγματικότητα και δεν αντιλαμβάνεται ότι δεν ισχύουν, τότε οι παραπάνω συμβουλές/πρακτικές δεν λειτουργούν. Εδώ οι γονείς πρέπει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με σοβαρότητα και να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας, παιδοψυχολόγο, παιδοψυχίατρο, για να γίνει μια εκτίμηση και να βρεθούν τα αίτια που προκαλούν στο παιδί αυτήν τη δυσκολία.

Εφηβεία

Οι έφηβοι έχουν μια αυξημένη ανάγκη να κρατούν μυστική την προσωπική τους ζωή από τους γονείς, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η ανάγκη τους να συζητούν τα πάντα με τους φίλους τους. Όσοι έχουμε περάσει την εφηβεία νομίζω το αντιλαμβανόμαστε αυτό! Οι γονείς θα πρέπει να σέβονται την προσωπική ζωή του εφήβου και να μην γίνονται παρεμβατικοί ή ελεγκτικοί, εκτός και αν συντρέχει κάποιος ιδιαίτερα ανησυχητικός λόγος. Ο αυστηρός έλεγχος των γονέων μπορεί να οδηγήσει τους εφήβους στο ψέμα ώστε να προφυλάξουν, διαφυλάξουν την προσωπική τους ζωή και να αυτονομηθούν. Ακόμη, οι γονείς που είναι πολύ αυστηροί και με ισχυρές ηθικές απόψεις είναι πάρα πολύ πιθανό και λογικό θα έλεγα, να ενισχύσουν την τάση του εφήβου στο ψέμα, όταν δεν είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν μαζί του και να διαπραγματευτούν οποιοδήποτε είδος ελευθερίας.

Όταν οι γονείς ανακαλύψουν ότι το έφηβο παιδί τους λέει ψέματα, πρέπει, καταρχάς, να κάνουν την αυτοκριτική τους και να αναλογιστούν το δικό τους μερίδιο ευθύνης. Εάν το ψέμα, τελικά, οφείλεται στην υπερβολική αυστηρότητα και έλεγχο από μεριάς τους, τότε οφείλουν να αναθεωρήσουν τη συμπεριφορά τους. Επίσης, και στην εφηβική ηλικία δεν έχει αποτέλεσμα ούτε η τιμωρία ούτε η λεκτική επίθεση π.χ να τον αποκαλέστε «ψεύτη». Αντίθετα, αυτά θα οδηγήσουν τον έφηβο να κλειστεί ακόμη περισσότερο στον εαυτό του, να συνεχίσει να λέει ψέματα και να πιστεύει ότι οι γονείς του δεν τον εκτιμούν και δεν τον καταλαβαίνουν.

Στην περίπτωση αυτή λοιπόν, η συλλογική προσπάθεια (της οικογένειας) κρίνεται απαραίτητη. Οι γονείς θα πρέπει να προσεγγίσουν τον έφηβο ενωμένοι, να του εκφράσουν τον προβληματισμό τους για τα ψέματα που ένιωσε την ανάγκη να τους πει. Έπειτα με ηρεμία και διαλλακτικότητα να αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες του και να αναθεωρηθούν ίσως κάποιοι κανόνες, με αποτέλεσμα να βελτιωθεί η επικοινωνία μεταξύ τους. Δυστυχώς, είναι πολύ πιο εύκολο να αρχίσουν οι φωνές, οι καυγάδες και οι τιμωρίες παρά να βρουν το θάρρος να αναλάβουν την ευθύνη που αναλογεί στον καθένα.

Για αυτό μην πέσετε σε αυτήν την παγίδα.

 

Συνοπτικά, η τιμωρία δεν έχει κανένα αποτέλεσμα, αντίθετα ωθεί το παιδί σε έναν φαύλο κύκλο ψεμάτων.

Η αυστηρότητα και ο υπερβολικός έλεγχος οδηγούν πάλι σε αυτόν τον φαύλο κύκλο και ταυτόχρονα κάνουν το παιδί να νιώθει ότι δεν το εκτιμάτε και δεν το καταλαβαίνετε.

Αυτό που πρέπει να κάνετε, είναι να γίνετε τα σωστά πρότυπα για τα παιδιά σας, να έχετε ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας μαζί τους, να σκύβετε πάνω στο πρόβλημα και να προσπαθείτε ήρεμα, διαλλακτικά και συλλογικά να καταλάβετε το παιδί σας, να βρείτε τα αίτια πίσω από τα ψέματα, να αναλογιστείτε τις δικές ευθύνες και παράλληλα να του υποδεικνύετε το σωστό τρόπο συμπεριφοράς, λεκτικά και έμπρακτα!