Συμπεριφορά, Ψυχική υγεία

Μήπως κάνεις σενάρια με το μυαλό σου και αυτό σου δημιουργεί προβλήματα;

Aπό την Ουρανία Παπανικολάου, 

Οι περισσότεροι από εμάς, στη σύγχρονη εποχή, λίγο πολύ υπεραναλύουμε, σχεδόν καθημερινά, ακόμη και τα πιο μικρά προβλήματα. Οι δύο βασικές πηγές από όπου πηγάζουν οι σύγχρονοι προβληματισμοί, είναι η αβεβαιότητα και ματαίωση. Πίσω όμως από αυτά τα προβλήματα ελλοχεύουν πολλά άλλα συναισθήματα και σκέψεις. Όπως, άγχος, χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, μη αποδοχή εαυτού, φόβος και πολλά άλλα.

Η ειδοποιός διαφορά μας από τα υπόλοιπα έμβια όντα είναι ο νους, η σκέψη. Την οποία όμως αν τη χρησιμοποιήσουμε λάθος θα στραφεί εναντίον μας και το αντίθετο. Παράλληλα η φυσική τάση του ανθρώπου, από την παλαιολιθική εποχή, είναι να σκέφτεται καταστροφολογικά, να προσπαθεί να είναι συνέχεια σε εγρήγορση και άμυνα. Τότε όμως, είχαν να αντιμετωπίσουν κυρίως προβλήματα τροφής, στέγης και προστασίας της ζωής τους. Σήμερα, έχουμε να αντιμετωπίσουμε πολλά περισσότερα προβλήματα ταυτόχρονα, σε μία κοινωνία που κινείται με τρελά γρήγορους ρυθμούς.

Αυτό όμως τί σημαίνει; Ότι πρέπει να συνεχίσουμε να σκεφτόμαστε καταστροφολογικά, μη ορθολογικά-παράλογα, να κάνουμε κάθε είδους σενάρια, ασταμάτητους διαλόγους και υπεραναλύσεις, οι οποίες όχι μόνο μας παραλύουν στην καθημερινότητά μας και δεν μας αφήνουν να απολαύσουμε όσα έχουμε και όσα έχουμε πετύχει μέχρι στιγμής, αλλά τις κουβαλάμε και στον ύπνο μας, με αποτέλεσμα να έχουμε αϋπνίες, οι οποίες επιφέρουν μετά θλίψη, άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά, μειωμένη συγκέντρωση και αναποφασιστικότητα, κουρασμένη και νωχελική διάθεση. Ο εγκέφαλος λόγω της υπερβολικής ανησυχίας παρασύρεται. Χωρίς εστίαση και καθαρή σκέψη, δεν μπορούμε να σκεφτούμε σωστά ή να λάβουμε σωστές (όσο γίνεται) αποφάσεις. Αντί να εστιάζουμε στο πρόβλημα και να δίνουμε λύσεις, αποκτάμε εμμονή με το πρόβλημα. Και αυτό είναι ένας φαύλος κύκλος.

Έχετε αναλογιστεί πραγματικά, πόση ενέργεια χαλάτε με το να σκέφτεστε και να αναλύετε τόσο, την κάθε πλευρά των πραγμάτων ή των σκέψεων; Μπορεί να αισθάνεστε ότι έτσι είστε πιο προετοιμασμένοι αλλά μήπως τελικά χάνετε των έλεγχο των σκέψεών σας, ακόμα και της ζωής σας;  Δεν θα ήταν σοφότερο να χρησιμοποιήσουμε τη σκέψη μας, επιτέλους, υπέρ μας;

Πολλοί πιστεύουν ότι ένα γεγονός π.χ «απόλυση» είναι αυτό που μας οδήγησε στα αρνητικά συναισθήματα, όπως θλίψη, ματαίωση, θυμό κ.τ.λ. Όμως, όλες οι συμβουλευτικές-ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, όσο διαφορετικές και αν είναι μεταξύ τους, συγκλίνουν σε ένα πράγμα. Ότι δεν είναι το γεγονός που μας προκάλεσε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα αλλά η ίδια μας η σκέψη για το γεγονός.

Θα παραθέσω κάποια παραδείγματα, για να κατανοήσετε την παραπάνω τοποθέτηση.

  • Π.χ: Μου απάντησε με τελεία αντί για θαυμαστικό. Μου απάντησε με 2 συνεχόμενες τελείες αντί για 3 ή παραπάνω! Αυτόματες σκέψεις; «Δεν με θέλει», «Μήπως έχει θυμώσει για κάτι μαζί μου;», «Μήπως έκανα κάτι που τον/την πείραξε;» και πολλές άλλες παρόμοιες σκέψεις.
  • Π.χ: «Πονάει συνέχεια το κεφάλι μου, μάλλον θα πάθω εγκεφαλικό ή έχω καρκίνο στον εγκέφαλο»
  • Π.χ: «Πήγα στη συνέντευξη αλλά πήραν για τη θέση κάποιον άλλον.» Αυτόματες σκέψεις: «Δεν αξίζω», «Είμαι ένας αποτυχημένος», «Δεν θα βρω ποτέ δουλειά», «Παντού αδικία», «Η ζωή είναι πολύ άδικη».

 

Οι σκέψεις αυτές γεννούν αρνητικά σενάρια, πέφτει η διάθεσή μας και οδηγούμαστε σε συμπεράσματα που δεν έχουν καμμία σχέση με την πραγματικότητα. Και το χειρότερο είναι πως πιστεύουμε ότι είναι αληθινά! Επίσης, οι συνεχόμενες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, μας κάνουν να νιώθουμε πως δεν θα τα καταφέρουμε, δεν αξίζουμε, χάνουμε την αίσθηση του εαυτού και βυθιζόμαστε όλο και πιο πολύ σε συναισθήματα αναξιότητας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Επίσης, όταν νιώθουμε πιο ανήσυχοι, αγχωμένοι, πιο μελαγχολικοί ή καταθλιπτικοί , τότε οι αρνητικές μας σκέψεις και τα σενάρια διογκώνονται, αυξάνονται, πολλαπλασιάζονται πολύ πιο εύκολα, φτάνοντας σε δραματοποιημένες καταστάσεις που παίρνουν όμως μέρος μόνο μέσα στο μυαλό μας!

Ποιά θα μπορούσε να είναι η λύση; Η απάντηση είναι η εξάσκησή μας στην λογική και ορθολογική σκέψη. Προσέξτε! Δε λέω «θετική σκέψη», η οποία φυσικά και βοηθάει. Αλλά για λογικά επιχειρήματα, που να στηρίζονται στην πραγματικότητα. Πρέπει να σκεφτόμαστε όταν έρχεται μία αρνητική σκέψη:

  • Τί απαιτώ αυτή τη στιγμή και σκέφτομαι ή νιώθω έτσι; Τα πάντα έχουν σχέση με τις απαιτήσεις μας. Απαιτούμε να έχουμε πάντα τον έλεγχο, να μην μας αδικούν, να μας δείχνουν ότι αξίζουμε, ότι μας αγαπάνε και πολλά άλλα. Λοιπόν, όλα αυτά δεν πρέπει για κανένα λόγο να περιμένουμε ή να απαιτούμε να μας τα επιβεβαιώσουν οι άλλοι! Θα έπρεπε ήδη να έχουμε αποδεκτεί τον εαυτό μας, να γνωρίζουμε να ελαττώματα και προτερήματά μας και να δουλεύουμε όσα θέλουμε να αλλάξουμε. Λέξεις και φράσεις όπως: «Πρέπει», «Οπωσδήποτε», «Είναι τραγικό αυτό που μου συνέβη», «Δεν μπορώ να το αντέξω», «Είμαι ανάξιος/α», «Η ζωή είναι τόσο άδικη», δεν ανταποκρίνονται για κανένα λόγο στην πραγματικότητα και πρέπει να εξασκηθείτε καθημερινά στην αντικατάστασή τους με ευέλικτες, ορθολογικές πεποιθήσεις. Όπως: «Θέλω και όχι πρέπει», «Είναι άσχημο αλλά δεν είναι και τραγικό, υπάρχουν και πολύ χειρότερα», «Είναι άσχημο, δεν μου αρέσει αλλά φυσικά και μπορώ να το αντέξω, έχω αντέξει και χειρότερα», «Η ζωή δεν είναι άδικη, μου έχει φέρει και πολλά καλά»
  • Αυτό που σκέφτομαι με βοηθάει; Είναι λογική αυτή η σκέψη; Και αν ναι που είναι η απόδειξη, με λογικά επιχειρήματα, με βάση την πραγματικότητα, ότι ισχύει; Αν εν τέλει, δεν είναι λογική η σκέψη μου προσπαθώ να την αντικαταστήσω με ορθολογικές σκέψεις, όπως αναφέραμε παραπάνω.
  • Τέλος, δεν κρίνουμε κάποιον, ούτε τον εαυτό μας ως ολότητα από κάποιες μεμονωμένες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, «Ο σύντροφος μου μίλησε έτσι και ήταν πολύ άδικος μαζί μου». Για να το σκεφτούμε λίγο καλύτερα ή μάλλον λίγο πιο λογικά. Ο σύντροφος είναι άδικος γενικά ή έχει και άλλες θετικές πλευρές και συμπεριφορές; Πιστεύω πως αν δεν είχε δεν θα ήσασταν μαζί. Το ίδιο ισχύει και για συναδέλφους ή αφεντικά. Η μόνη διαφορά είναι ότι με το σύντροφο ή τους φίλους σας μπορείτε να συζητήσετε, σε ήρεμο τόνο και με λογικά επιχειρήματα για ότι έγινε και να λυθεί η όποια παρεξήγηση… ή και όχι! Αλλά με συναδέλφους και αφεντικά κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα εφικτό. Εκεί απλά πρέπει να σκεφτόμαστε ότι «Δεν μπορώ να ελέγξω τον τρόπο σκέψης ή τη συμπεριφορά του. Δεν μπορώ να γνωρίζω γιατί μπορεί να αντέδρασε ή να μίλησε έτσι. Το μόνο που μπορώ να ελέγξω είναι η δική μου σκέψη και συμπεριφορά σε όλο αυτό»

 

Επίσης, να τονίσουμε ότι τίποτα στη ζωή δεν είναι δεδομένο και τίποτα δεν μπορούμε να ελέγζουμε 100%. Ακόμη και αν προετοιμαστείτε τέλεια για μια συνέντευξη για εργασία ή για παρουσίαση διπλωματικής, θα δείτε ότι πολλά από όσα είχατε σκεφτεί και σας άγχωναν ή φόβιζαν τελικά δεν έγιναν. Τις περισσότερες φορές, το χειρότερο σενάριο που το μυαλό σας επεξεργάζεται, δεν είναι και αυτό που συμβαίνει.

 

Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον

 

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, τίποτα δεν μπορούμε να ελέγζουμε 100% και για τίποτα δεν μπορούμε να είμαστε σίγοροι 100%. Το παρελθόν είναι παρελθόν και πρέπει να απαγκιστρωθούμε από αυτό αν θέλουμε να συνεχίσουμε μία υγιή και ευτυχισμένη ζωή. Όσον αφορά το μέλλον, φυσικά μπορούμε να θέτουμε ρεαλιστικούς βραχυπρόθεσμους και μακροπρόσθεσμους στόχους, αλλά πάντα με επιφυλάξεις. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το μέλλον, εκτός και αν είναι η Πυθία! Το ζήτημα είναι να ζήσουμε το «εδώ και τώρα». Να μην το αφήσουμε να περάσει χωρίς να το ζήσουμε σκεφτόμενοι ούτε το παρελθόν, ούτε τα χειρότερα για το μέλλον. Να απολαύσουμε τη ζωή, τους δικούς μας ανθρώπους, να κάνουμε ό,τι μας ευχαριστεί και μας ηρεμεί. Αυτό είναι κάτι που θα σας πει κάθε ειδικός ψυχικής υγείας αλλά και άτομα σε προχωρημένη ηλικία ή ακόμη και άτομα τα οποία, δυστυχώς, βρίσκονται σε κατάσταση λίγο πριν «φύγουν» από τη ζωή. Αυτό που θα σας πουν αυτοί οι άνθρωποι είναι «Μην κάνετε τα λάθη που έκανα. Μην αφήσετε τη ζωή να σας φύγει από τα χέρια. Να χαίρεστε τα πάντα στο τώρα και να μην αναλώνεστε σε άσκοπες εικασίες για το μέλλον. Τίποτα δεν είναι δεδομένο.»

 

Όταν λοιπόν, βρισκόμαστε σε μια χιονοστιβάδα αρνητικών σκέψεων και σκεφτόμαστε ξανά και ξανά για το τί είναι καλύτερο ή πιο «σωστό» να πράξουμε, ας αναρωτηθούμε: «Ποιό είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί;», «Αυτό που με απασχολεί θα έχει σημασία σε 5 μήνες;», «σε 5 χρόνια;» Το χειρότερο ρεαλιστικό σενάριο στο οποίο θα καταλήξουμε είναι σίγουρα λιγότερο τραγικό από ό,τι φανταζόμασταν και αυτό που τώρα φαντάζει τραγικό, ανυπόφορο, τελικά ίσως δεν είναι και τόσο σπουδαίο. Όταν μάθουμε να σκεφτόμαστε ορθολογικά, ρεαλιστικά, θα συνειδητοποιήσουμε ότι πολλές από αυτές τις ανησυχίες μας είναι ασήμαντες. Από την στιγμή που θέλουμε να επανακτήσουμε τον έλεγχο της ζωής μας, οφείλουμε να επανακτήσουμε, αρχικά, τον έλεγχο των σκέψεών μας.

 

Υπάρχουν και πιο πρακτικές λύσεις, όπως όταν μας έρχονται αυτές οι σκέψεις, να γράφουμε σε ένα χαρτί, γρήγορα, αυτόματα, μέσα σε 5’ π.χ, τις καλύτερες πιθανές, ρεαλιστικές εναλλακτικές. Δεν χρειάζεται να οργανώσουμε με τις σκέψεις μας, απλώς τις καταγράφουμε όπως μας έρχονται στο μυαλό. Και αυτό γιατί; Γιατί οι αφηρημένες και διφορούμενες σκέψεις είναι που μας δημιουργούν την υπερβολική ανησυχία και άγχος. Μεταφέροντας την σκέψη σε κάτι συγκεκριμένο, όπως η γραφή, μπορούμε να αδειάσουμε τις ανησυχίες και τους φόβους από το μυαλό μας. Επίσης, η σκέψη για περισσότερες λύσεις μπορεί να στρέψει την προσοχή μας από την δράση, και να έχει ως  αποτέλεσμα τη δημιουργία και άλλων προβληματικών σκέψεων. Και έτσι πέφτουμε στην παγίδα ενός φαύλου κύκλου. Μετά κλείνουμε το τετράδιο και αφήμουμε το πρόβλημα εκεί.

 

Έπειτα ασχολούμαστε με ό,τι μας χαλαρώνει, με τους δικούς μας ανθρώπους, με χόμπυ κ.τλ. ή αν έχουμε δουλειά που τρέχει επικεντρωνόμαστε εκεί. Αν κατά τη διάρκεια της δουλειάς επανέλθουν αυτές οι σκέψεις, αν δεν είναι ρεαλιστικές και είναι απλά σενάρια φαντασίας προσπαθούμε να επαναφέρουμε τον εαυτό μας στη δουλειά που έχουμε αναλάβει. Σε περίπτωση που μας έρθει μία πολύ καλή ιδέα, εναλλακτική και ρεαλιστική την καταγράφουμε στο ίδιο τετράδιο και το ξανά κλείνουμε.

 

Μία άλλη πρακτική λύση είναι οι ανάσες. Πολλοί πιστευόυν ότι η συγκεκριμένη μέθοδος αφορά τις Ανατολικές πρακτικές. Ναι προέρχονται από αυτές αλλά πλέον τις εφαρμόζουν όλες οι συμβουλευτικές-ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Γιατί είναι όντως αποτελεσματικές και όντως μας αποφορτίζουν. Όταν νιώθετε έντονο άγχος ή λίγο πριν κοιμηθείτε, μπορείτε να τις εφαρμόσετε. Ουσιαστικά παίρνετε βαθιά εισπονοή από τη μύτη για 3’’ και εκπνέετε από το στόμα, με δύναμη για 5’’. Αυτό μπορείτε να το κάνετε για 3’ με 5’, όσες φορές την ημέρα θεωρείτε ότι το χρειάζεστε. Το μυστικό για τη σωστή εφαρμογή της, είναι ότι όταν εισπνέουμε πρέπει να «φουσκώνει» η κοιλιά μας και όχι το στέρνο μας. Και εγώ στην αρχή ήμουν διστακτική, αλλά όταν την εφάρμοσα κατάλαβα γιατί είναι μία μέθοδος που χρησιμοποιούν όλοι οι ειδικοί ψυχικής υγείας.

 

Φυσικά δεν πρόκειται για κάτι απλό και εύκολο. Για να αλλάξουμε μία συμπεριφορά, μία συνήθεια χρειάζονται 21 ημέρες έως 3 μήνες. Και για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται καθημερινή εξάσκηση και επιμονή. Μπορείτε να προσπαθήσετε μόνοι σας τις παραπάνω πρακτικές καθώς και να διαβάσετε σχετικά βιβλία ώστε να σας βοηθήσουν ακόμη περισσότερο. Αλλά αν δεν μπορείτε να το διαχειριστείτε μόνοι σας, παρά τις προσπάθειές σας, κάτι που είναι πολύ λογικό, μπορείτε να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας.

 

Αποφθέγματα:

«Οι άνθρωποι αναστατώνονται όχι από τα πράγματα, αλλά από την άποψη που      

διαμορφώνουν γι’αυτά»

Επίκτητος

«Ο κάθε άνθρωπος είναι ευτυχισμένος τόσο όσο του επιτρέπει το μυαλό του.»

A.Lincoln