Σε έκτακτες καταστάσεις δημόσιας υγείας, τα άτομα αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπους το πρόβλημα που έχει παρουσιαστεί, τον τρόπο αντιμετώπισης του, τις συστάσεις από τους αρμόδιους φορείς και τη γενικότερη στάση τους στο κοινωνικό και διευρυμένο περιβάλλον τους.
Μερικές φορές, η φύση του κινδύνου και η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι άνθρωποι μπορεί να δώσει χώρο σε δύο αρκετά δυσλειτουργικούς τρόπους αντίδρασης: τον πανικό και την άρνηση.
Και οι δύο αυτοί τρόποι αντίδρασης επηρεάζουν το άτομο συναισθηματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά αλλά και σε επίπεδο συμπεριφορών.
Ο πανικός είναι μια απόλυτη αντίδραση που συνδυάζει τα συναισθήματα φόβου, τρόμου και αίσθησης έλλειψης ελέγχου.
Όταν τα άτομα βρεθούν κάτω από καθεστώς πανικού είναι επειδή αντιλαμβάνονται ότι οι ίδιοι ή εκείνοι που αγαπούν βρίσκονται σε άμεσο, απειλητικό για τη ζωή κίνδυνο που δεν μπορούν να ελέγξουν. Ο πανικός μπορεί να σταματήσει όλες εκείνες τις συμπεριφορές που είναι ικανές να προλάβουν έναν κίνδυνο, καθιστώντας το άτομο σε κατάσταση «παγώματος» ή ακόμα ωθώντας το να καταφύγει σε συμπεριφορές μη βοηθητικές, οι οποίες μπορεί να κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
Ο πανικός ή η κατάσταση πανικού συνήθως παρεμβαίνει στη γνωστική επεξεργασία με βάση τη πραγματικότητα, καθώς οι χημικές ουσίες πλημμυρίζουν τον εγκέφαλο, εμποδίζοντας τα μηνύματα σχετικά με την έκτακτη κατάσταση (επίσημες ενημερώσεις, μέτρα πρόληψης, συστάσεις) να ακουστούν, να επεξεργαστούν και να εφαρμοστούν.
Μια άλλη πιθανή αντίδραση των ανθρώπων σχετικά με μια έκτακτη κατάσταση, είναι η άρνηση. Ο μηχανισμός της άρνησης ενεργοποιείται όταν το αποτέλεσμα μιας κατάστασης αξιολογείται ως δυσβάσταχτο σε διάφορα επίπεδα (ψυχολογικά, κοινωνικά, οικονομικά, κ.α.) και οι υπόλοιποι ατομικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης, φαίνεται να μην μπορούν να λειτουργήσουν.
Τα άτομα που βρίσκονται σε άρνηση είναι φαινομενικά ήρεμα, ωστόσο η φαινομενική ηρεμία τους δεν είναι πραγματική. Τα μηνύματα σχετικά με την έκτακτη κατάσταση που επιχειρούν να αυξήσουν την ανησυχία φαίνεται απλώς να πιέζουν τα άτομα, που μπορεί να βρίσκονται σε ενδεχόμενη ομάδα αυξημένης προσοχής, σε ακόμη βαθύτερη άρνηση και κατ’ επέκταση ισχυροποίηση του μηχανισμού άρνησης σχετικά με τη παρούσα κατάσταση δημόσιας υγείας.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να δούμε πως ο πανικός και η άρνηση είναι δύο μηχανισμοί οι οποίοι βρίσκονται στα άκρα των τρόπων που ένα άτομο ή περισσότερα θα ανταποκριθούν σε μια έκτακτη κατάσταση.
Συχνά, η υπερβολική έκθεση στη συνεχή ενημέρωση από διαφορετικές ακόμη και αμφίβολες πηγές σχετικά με την έκτακτη κατάσταση, μπορεί να πυροδοτήσουν αντιδράσεις πανικού ή άρνησης. Και οι δύο αυτές αντιδράσεις μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση της ψυχολογικής δυσφορίας αλλά και δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
Επιπλέον, φαίνεται πως σε αυτές τις συνθήκες ευδοκιμεί η στιγματοποιήση ατόμων, τόπων και συνθηκών. Το στίγμα που συνοδεύει τα άτομα, τους τόπους και τις συνθήκες συχνά επιφέρει μεγαλύτερα προβλήματα στη κοινότητα κατά τη διάρκεια μιας έκτακτης κατάστασης δημόσιας υγείας. Το στίγμα μπορεί να επηρεάσει την ψυχική ευημερία των ατόμων, την οικονομία αλλά και τη κοινωνική συνοχή.
Όταν τα άτομα στιγματίζονται συνήθως αποφεύγουν να συνεργαστούν λόγω ντροπής και φόβου, νιώθουν περιθωριοποιημένα και συχνά βιώνουν θυμό και αγανάκτηση γι’ αυτούς που τους έχουν στιγματίσει. Με αυτό τον τρόπο φαίνεται το στίγμα να λειτουργεί αποτρεπτικά αλλά και να δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την αντιμετώπιση της έκτακτης κατάστασης.
Η καλλιέργεια της προσωπικής ατομικής ευθύνης σε συνδυασμό με την έγκυρη πληροφόρηση αλλά και την επίγνωση των αρνητικών επιπτώσεων του πανικού, της άρνησης και του στίγματος είναι σημαντικά «εργαλεία» στην αντιμετώπιση μιας έκτακτης κατάστασης.
Βιβλιογραφία
Lundgren R.E., McMakin A.H. (2008) Risk Communication: A Handbook for Communicating Environmental, Safety, and Health Risks, Fourth Edition, pp. 1-362.
Ονομάζομαι Κέλλυ Ιωάννου. Είμαι Υπ. Διδάκτωρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας και Τrauma Coach. Ως Διευθύντρια του CSI Institute, υποστηρίζω θερμά το όραμα του Ινστιτούτου που προάγει εκπαιδευτικούς και κοινωφελείς σκοπούς όπως την πρόληψη και την αντιμετώπιση θεμάτων ασφαλείας στο διαδίκτυο. Διαθέτω κλινική εμπειρία στον τομέα του Hλεκτρονικού Τραύματος (εξαρτήσεις από διαδίκτυο/ διαδικτυακούς εκβιασμούς, εκφοβισμούς, παρενοχλήσεις κ.ο.κ) και είμαι ιδρύτρια του Traumahelp, του μοναδικού κέντρου στην Ελλάδα για τη θεραπεία και την αποκατάσταση του ηλεκτρονικού τραύματος.